Sa Përgjim Mund të Përballojë Demokracia?

Fillimisht një version i këtij artikulli u botua te Wired në Tetor 2013.

Falë atyre që na zbuloi Edward Snowden, e dimë që niveli i sotëm i përgjimit të përgjithshëm në shoqëri është i papërputhshëm me të drejtat e njeriut. Këtë e ripohojnë qartë rëniet në qafë dhe proceset gjyqësore të vazhdueshme ndaj disidentëve, burimeve të informacionit dhe gazetarëve në ShBA. Na duhet ta zvogëlojmë nivelin e përgjimit të përgjithshëm, por deri ku? Ku bie saktësisht niveli maksimum i përgjimit, të cilin duhet të sigurohemi të mos tejkalohet? Është niveli përtej të cilit përgjimi fillon e plekset me funksionimin e demokracisë, pra kur nxjerrësit e sekreteve (të tillë si Snowden-i) ka shumë gjasa të zbulohen.Të përballur me fshehtësinë nga ana e qeverive, ne populli varemi nga nxjerrësit e sekreteve të na rrëfejnë se çfarë po bën shteti. Por përgjimi i sotëm i tremb nxjerrësit potencialë të sekreteve, çka do të thotë se është i tepruar. Për të shëndoshur kontrollin tonë demokratik mbi shtetin, duhet ta zvogëlojmë përgjimin deri në një pikë sa nxjerrësit e sekreteve të jenë të parrezikuar.

Përdorimi i software-it të lirë/libre, siç kam 30 vjet që e kërkoj, është hapi i parë për të marrë kontrollin e jetës sonë dixhitale, dhe kjo përfshin parandalimin e përgjimit. Nuk mund t’i zëmë besë software-it jo të lirë; NSA-ja përdor madje krijon në software jo të lirë pika të dobëta për nga siguria, me qëllim që të mësyjë kompjuterët dhe rrugëzuesit tanë. Software-i i Lirë na jep kontrollin mbi kompjuterët tanë, por kaq nuk na e mbron privatësinë, sapo vëmë këmbën në Internet.

Në ShBA po hartohet legjislacion dypartiak për të “reduktuar fuqinë e përgjimit të brendshëm”, por duke u mbështetur në kufizimin e përdorimit nga ana e qeverisë të dosjeve tona virtuale. Kjo nuk do të mjaftojë për të mbrojtur nxjerrësit e sekreteve, nëse “kapja e nxjerrësit të sekreteve” është përligjje për të patur akses të mjaftueshëm për identifikimin e tyre. Na duhet të shkojmë më tej.

Kufiri i Sipërm i Përgjimit në një Demokraci

Nëse nxjerrësit e sekreteve nuk guxojnë të bëjnë të njohura krime dhe gënjeshtra, humbasim grimën e fundit të kontrollit të efektshëm mbi qeverinë dhe institucionet tona. Ky është shpjegimi pse përgjimi që i bën të mundur shtetit të gjejë se kush ka folur me një reporter është teprim përgjimi—shumë për ta përballuar demokracia.

Një zyrtar i paemër i qeverisë së ShBA-ve u tha gazetarëve në mënyrë ogurzezë më 2011 se ShBA-të nuk do të thërrasin reporterë në gjyqe, ngaqë “E dimë se me kë keni folur.” Për ta ditur këtë, ndonjëherë është kërkuar të sillen në gjyq regjistrimet e telefonatave të gazetarëve, por Snowden-i na ka treguar se në fakt këtë e pësojnë krejt thirrjet telefonike të gjithkujt në ShBA, gjithmonë, nga Verizon-i dhe po ashtu nga kompani të tjera.

Veprimtarive opozitare dhe disidente u nevojitet të mbajnë të fshehta, përballë shtetesh që janë gati të luajnë rrengje të ndyta me to. ACLU e ka dëshmuar praktikën sistematike të infiltrimit të grupeve paqësore disidente nga ana e qeverive të ShBA-ve, me pretekstin se mes tyre mund të ketë terroristë. Pika ku përgjimi bëhet i tepruar është pika kur shteti mund të gjejë se kush ka folur me një gazetar të njohur ose me një disident të njohur.

Informacioni, Pasi Mblidhet, Do Të Keqpërdoret

Kur njerëzit e pranojnë se niveli i përgjimit të përgjithshëm është shumë i lartë, përgjigja e parë është të propozojnë kufij për hyrjen në të dhënat e grumbulluara. Kjo duket gjë e mirë, por nuk do ta zgjidhë problemin, as edhe sado pak, madje edhe nëse supozohet se qeveria u bindet rregullave. (NSA-ja i dredhoi gjykatës FISA, e cila u shpreh se nuk qe në gjendje të bënte me efektshmëri fajtore NSA-në.) Dyshimet për një krim do të jenë përligjja për hyrje në të dhënat, prandaj sapo një nxjerrës sekreti të akuzohet për “spiunazh,” gjetja e “spiunit” do të shërbejë si justifikim për hyrje në materialin e grumbulluar.

Ekipi i shtetit për përgjimin do t’i keqpërdorë të dhënat edhe për arsye personale. Disa agjentë të NSA-së i përdorën sistemet e përgjimit në ShBA për të ndjekur të dashurit e tyre—të dikurshëm, të tanishëm, ose të ëndërruar—sipas një praktike të quajtur “LOVEINT.” NSA-ja thotë se raste të tilla janë zbuluar dhe ndëshkuar ca herë; nuk e dimë se sa herë të tjera nuk janë zbuluar. Por ngjarje të tilla nuk duhet të na befasojnë, ngaqë policia prej kohësh e ka përdorur aksesin në regjistrat e lejeve të drejtimit të automjeteve për të gjurmuar dikë tërheqës apo tërheqëse, praktikë e njohur si “running a plate for a date”

Të dhënat e përgjimeve gjithmonë do të përdoren për qëllime të tjera, edhe pse kjo është e ndaluar. Kur të dhënat të jenë grumbulluar dhe shteti e ka mundësinë të hyjë në to, mund t’i keqpërdorë ato të dhëna në mënyra të lemerishme, siç dëshmohet nga shembuj prej Europës dhe ShBA-ve.

Përgjimi tërësor plus ligje të amullta furnizojnë një të çarë për ekspedita masive peshkimi kudër cilitdo të synuari që të doni. Që gazetaria dhe demokracia të jenë të parrezikuara, duhet të kufizojmë grumbullimin e të dhënave në të cilat shteti futet lehtësisht.

Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë Teknike

Electronic Frontier Foundation dhe të tjera organizma propozojnë një grup parimesh ligjore të konceptuara për parandalimin e abuzimeve me përgjimin masiv. Këto parime përfshijnë, pikë kyçe këtu, mbrojtje eksplicite ligjore për nxjerrës të sekretit; si pasojë, ato do të ishin të masës së duhur për mbrojtjen e lirive demokratike—nëse adoptohen tërësisht dhe zbatohen përgjithmonë pa përjashtime.

Por, mbrojtje të tilla ligjore janë pre e synimeve të palëve të ndryshme: siç e tregon historia e kohëve të fundit, ato mund anulohen (si tek FISA Amendments Act), pezullohen, ose shpërfillen.

Ndërkaq, demagogët do të përmendin justifikimet e zakonshme si bazë për përgjim tërësor; çfarëdo sulmi terrorist, madje edhe një i tillë gjatë të cilit vriten vetëm një dorë personash, do t’u japë atyre një mundësi më tepër.

Sikur kufijtë për hyrjen në të dhëna të liheshin mënjanë, do të qe njësoj sikur të mos kishin ekzistuar kurrë: papritmas, dosje të grumbulluara gjatë vitesh të tëra do të ishin në dorë të shtetit dhe agjentëve të tij për keqpërdorim dhe, ato të grumbulluara nga kompani, për keqpërdorim privat po ashtu. Nëse ne ama e ndalim grumbullimin e dosjeve për këdo, këto dosje nuk do të ekzistojnë, dhe nuk do të ketë mënyrë për t’i përpiluar ato në mënyrë prapavepruese. Një regjimi të ri joliberal do t’i duhej ta sendërtonte nga e para përgjimin, dhe do të mblidhte të dhëna duke u nisur nga ajo datë. Sa për pezullimin ose shpërfilljen përkohësisht të këtij ligji, ideja zor se do të kish kuptim.

Së Pari, Mos u Bëni të Marrë

Që të keni privatësi, nuk duhet ta hidhni tej: të parët që duhet ta mbrojnë privatësinë e tyre jeni ju vetë. Mos i rrëfeni një kompanie si Facebook-u gjëra që ju ngurroni t’i botoni në një gazetë. Mos i rrëfeni një kompanie si Facebook-u asgjë mbi miqtë tuaj që ata nuk do të donin ta shihnin të botuar në një gazetë. Akoma më mirë, mos jini fare një prej të përdorurve nga Facebook-u.

Mos i jepni kurrë një sajti web listën e krejt kontakteve tuaja email apo telefonike. Mbajini vetë të dhënat tuaja; mos i depozitoni të dhënat tuaja në shërbyesin “e leverdishëm” të një kompanie. Megjithatë, një kopjeruajtje të të dhënave tuaja është e parrezikshme t’ia besoni një shërbimi komercial, me kusht që të dhënat t’i keni koduar, përfshi këtu emra kartelash, me software të lirë, në kompjuterin tuaj, përpara se t’i ngarkoni.

Për hir të privatësisë, duhet të shmangni software jo të lirë sepse, si pasojë e dhurimit të tjerëve të kontrollit të punimit tuaj në kompjuter, ka shumë gjasa që këta t’ju spiunojnë . Shmangni shërbimet si zëvendësime software-i ; përveç se kjo u jep të tjerëve kontroll mbi punimin tuaj në kompjuter, ju kërkon detyrimisht t’i dorëzoni në shërbyes krejt të dhënat përkatëse.

Sido që të jetë, edhe mbrojtja më rigoroze e vetes është e pamjaftueshme për mbrojtjen e privatësisë suaj në ose nga sisteme që nuk ju përkasin ju. Kur ne komunikojmë me të tjerët ose endemi nëpër qytet, privatësia jonë varet nga praktikat e shoqërisë.

Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në Mendje

Nëse nuk duam një shoqëri përgjimi tërësor, duhet ta konsiderojmë përgjimin një lloj ndotjeje sociale, dhe ta kufizojmë ndikimin e përgjimit prej çdo sistemi të ri dixhital po njësoj siç kufizojmë ndikimin mjedisor të një konstruksioni fizik.

Për shembull: Matësit e “mençur” të energjisë elektrike i mburrin se i dërgojnë çast pas çasti kompanisë së energjisë të dhëna mbi përdorimin e energjisë nga secili konsumator, përfshi krahasim me përdoruesit në përgjithësi. Kjo punë është sendërtuar duke u bazuar mbi përgjim të përgjithshëm, por nuk kërkon ndonjë përgjim. Për kompaninë e energjisë do të ishte e lehtë të llogariste mesataren e përdorimit në një lagje duke pjesëtuar sasinë e përgjithshme të konsumuar me numrin e pajtimtarëve, dhe këtë t’ua dërgojë matësve. Matësi i çdo konsumatori mund të krahasonte kështu regjistrimin e tij, përgjatë cilësdo periudhe kohore, me mesataren e përdorimit për atë periudhë. I njëjti përfitim, ama pa përgjim!

Na duhet të hartojmë të tillë privatësi në krejt sistemet tona dixhitale.

Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të Hapërdara

Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të mbahen të dhënat të shpërndara dhe në mënyrë të tillë që hyrja në to të jetë e paleverdishme. Kamerat e dikurshme të sigurisë nuk qenë kërcënim për privatësinë. Regjistrimet depozitoheshin dhe ruheshin me kushtin paraprak: vetëm për disa javë. Ngaqë hyrja në to dhe përdorimi i tyre nuk qe gjë e kollajtë, nuk qe bërë kurrë në shkallë masive; ato hapeshin dhe përdoreshin vetëm në vende ku dikush kish njoftuar për një shkelje. Do të ishte e pamundur të grumbulloheshin fizikisht miliona shirita regjistrimesh çdo ditë dhe të shiheshin apo kopjoheshin.

Sot, kamerat e sigurisë janë bërë kamera përgjimi: ato janë të lidhura në Internet, kështu që regjistrimet mund të grumbullohen në një qendër të dhënash dhe të ruhen përgjithmonë. Kjo është që tani e rrezikshme, por ka për t’u bërë edhe më keq. Përparimi teknik në njohjen e fytyrave mund të sjellë një ditë kur gazetarët e dyshuar të ndiqen rrugës gjithë kohën, për të parë se me kë bisedojnë.

Shpesh vetë kamerat e lidhura me Internetin kanë siguri dixhitale që ta shpif, prandaj kushdo mund të vëzhgojë atë që sheh syri i kamerës. Që të rikthejmë privatësinë, duhet të ndalojmë përdorimin e kamerave të lidhura me Internetin të fokusuara në vende dhe në raste që pranohet se janë publike, hiq rastin kur ato i kanë njerëzit. Kushdo duhet të jetë i lirë të postojë me raste foto dhe regjistrime video, por grumbullimi sistematik në Internet i të dhënave të tilla duhet të kufizohet.

Kurë për Përgjim Internet Nga Tregtia

Shumica e të dhënave vjen nga veprimtaritë dixhitale të vetë njerëzve. Zakonisht të dhënat grumbullohen së pari nga kompanitë. Por kur vjen fjala për kërcënimin e privatësisë dhe demokracisë, nuk ka dallim mes përgjimit të bërë drejtpërdrejt nga shteti apo të deleguar një biznesi, ngaqë të dhënat që kompanitë mbledhin janë sistematikisht të passhme nga shteti.

NSA-ja, përmes PRISM-it, ka hyrë në bazat e të dhënave të mjaft korporatave të mëdha të Internetit. AT&T-ja ka ruajtur krejt regjistrimet e veta të thirrjeve telefonike që prej 1987-s dhe i jep ato për DEA-n për kërkime kur i është dashur. Nga pikëpamja strikte, qeveria e ShBA-ve nuk i zotëron këto të dhëna, por në terma praktikë i zotëron po njësoj.

Synimi për ta bërë gazetarinë dhe demokracinë të pakërcënuar kërkon atëherë që të reduktojmë të dhënat e grumbulluara rreth njerëzish nga çfarëdo organizëm, jo thjesht nga shteti. Duhet t’i rikonceptojmë sistemet tona dixhitale që të mos grumbullojnë të dhëna rreth përdoruesve të tyre. Nëse u duhen të dhëna dixhitale rreth transaksioneve tona, nuk duhet lejuar që t’i mbajnë ato më gjatë se një interval të shkurtër kohe përtej atij që nevojitet doemos për çka po kryejnë për ne.

Një nga shkaqet e nivelit të tanishëm të përgjimit në Internet është fakti që sajtet financohen përmes reklamave të bazuara në ndjekjen e veprimtarisë dhe prirjeve të përdoruesve. Kjo e shndërron një bezdi të thjeshtë—reklamën, që mund të mësohemi ta shpërfillim—në një sistem përgjimi që na dëmton, pavarësisht se e dimë apo nuk e dimë. Blerjet nëpërmjet Internetit gjithashtu përdoren për të ndjekur përdoruesit e tyre. Dhe ne të gjithë e dimë që “rregullat e privatësisë” janë më tepër justifikime për të shkelur privatësinë, se sa angazhime për ta mbrojtur atë.

Mund t’i ndreqnim të dy problemet duke bërë tonin një sistem pagesash anonime—anonim për atë që paguan, kuptohet. (Nuk duam që ai që paguhet, t’u bëjë bisht taksave.) Bitcoin-i nuk është anonim, edhe pse ka përpjekje për të zhvilluar mënyra që të paguani me Bitcoin në mënyrë anonime. Sido qoftë, teknologjia për paranë dixhitale është zhvilluar së pari në vitet ’80; kemi nevojë vetëm për marrëveshje të përshtatshme mes bizneseve, dhe që shteti të mos i pengojë ato.

Një kërcënim i mëtejshëm nga grumbullimi i të dhënave personale prej sajteve është se cenuesit e sigurisë mund të hyjnë në to, t’i marrin dhe t’i keqpërdorin. Kjo përfshin hollësi kartash krediti të konsumatorëve. Një sistem pagesash anonime do t’i jepte fund këtij rreziku: një e çarë sigurie te sajti nuk do t’ju bënte dëm, nëse sajti nuk di asnjë gjë rreth jush.

Kurë për Përgjimin e Udhëtimeve

Duhet ta shndërrojmë mbledhjen e pagesave dixhitale të lidhura me udhëtimet në mbledhje pagesash anonime (duke përdorur para dixhitale, për shembull). Sistemet e leximit të targave regjistrojnë të tëra targat, dhe të dhënat mund të ruhen përgjithmonë; do të duhej që ligji të kërkonte të dalloheshin dhe të regjistroheshin vetëm ato targa që gjenden në një listë automjetesh që kërkohen me urdhër gjykate. Sipas një alternative më pak të sigurt do të regjistroheshin krejt automjetet, në shkallë vendore, por vetëm për pak ditë, dhe të dhënat e plota të mos jepen nëpërmjet Internet; hyrja në të dhënat do të duhej kufizuar në kërkime për numra sipas një liste me targa që kanë urdhër gjykate.

Lista “no-fly” e ShBA-ve duhet shfuqizuar, sepse përbën ndëshkim pa gjyq.

Është e pranueshme të kihet një listë njerëzish të cilët të kontrollohen me kujdes të veçantë, tok me bagazhet e tyre, dhe pasagjerët anonimë në fluturimet e brendshme mund të trajtohen sikur të ishin në këtë listë. Është gjithashtu e pranueshme të mos lejohen ata që nuk janë shtetas, nëse nuk u është lejuar të hyjnë fare në vend, të hipin në fluturime drejt një vendi. Kjo do të duhej të ishte e mjaftë për krejt qëllimet e ligjshme.

Mjaft sisteme tranziti masiv përdorin për pagesa ndonjë lloj karte të mençur ose RFID. Këto sisteme grumbullojnë të dhëna personale: nëse e bëni vetëm një herë gabimin të paguani me to dhe jo me para klasike, ato e përshoqërojnë përgjithmonë kartën me emrin tuaj. Për më tepër, regjistrojnë gjithçka ka të bëjë me udhëtimet përshoqëruar secilës kartë. Të marra bashkë, bëhen përgjim masiv. Ky grumbullim të dhënash duhet reduktuar.

Shërbimet e orientimit dhe hartave kryejnë përgjim: kompjuteri i përdoruesit i tregon shërbimit të hartave vendin dhe ku dëshiron përdoruesi të mbërrijë; mandej shërbyesi përcakton rrugën dhe ia dërgon kompjuterit të përdoruesit, i cili e shfaq. Sot, ka gjasa që shërbyesi i regjistron vendet e përdoruesve, ngaqë asgjë nuk ia ndalon. Ky përgjim nuk është së brendshmi i domosdoshëm, dhe mund të shmanget përmes rikonceptimit: software-i lirë/libre në kompjuterin e përdoruesit mund të shkarkojë të dhëna harte për zonat që i interesojnë (nëse nuk janë shkarkuar tashmë), të përllogarisë rrugën, dhe ta shfaqë, pa i treguar kujt ndonjëherë se ku gjendet apo ku dëshiron të shkojë përdoruesi.

Sistemet për dhënien e biçikletave me qira, etj., mund të hartohen në mënyrë të tillë që identiteti i qiramarrësit të njihet vetëm brenda stacionit nga u mor objekti me qira. Qiradhënësi do të njoftonte krejt stacionet se objekti është “dhënë,”, që kështu, kur përdoruesi e jep mbrapsht në cilindo stacion (përgjithësisht, një i ndryshëm nga fillestari), ai stacion do ta dijë se ku dhe kur qe marrë me qira objekti. Do të njoftojë stacionin tjetër se objekti nuk është më “i dhënë.” Do të llogarisë gjithashtu faturën e përdoruesit, dhe do t’ia dërgojë (pasi të presë një numër të rastësishëm minutash) qendrës së një vargu stacionesh, në mënyrë që qendra të mos gjejë dot se nga cili stacion erdhi fatura. Pasi të jetë kryer kjo, stacioni ku u dorëzua objekti pas përdorimit do të harronte gjithçka rreth transaksionit. Nëse një objekt mbetet “i dhënë” për një kohë të gjatë, stacioni nga u mor me qira mund të njoftojë qendrën; në këtë rast, mund ta dërgojë identitetin e qiramarrësit menjëherë.

Kurë për Dosjet e Komunikimeve

Mundësuesit e shërbimeve Internet dhe kompanitë telefonike ruajnë të dhëna të zgjeruara mbi kontaktet e përdoruesve të tyre (shfletim, thirrje telefonike, etj). Me telefonat celularë, ata regjistrojnë gjithashtu vendndodhje fizike të përdoruesve. Këto dosje i ruajnë për një kohë të gjatë: mbi 30 vjet, në rastin e AT&T-së. Së shpejti madje do të regjistrojnë veprimtari në trupin e përdoruesit. Duket se NSA-ja i grumbullon të dhënat mbi vendndodhjet e celularëve në stil shumice.

Komunikimi i pambikëqyrur është i pamundur atje ku sistemet krijojnë dosje të tilla. Prandaj do të duhej të ishte e paligjshme të krijohen ose ruhen ato. ISP-të dhe kompanitë telefonike nuk duhet të lejohen të ruajnë informacion të tillë për një kohë të gjatë, në mungesë të një urdhri gjykate për të përgjuar një palë të caktuar.

Kjo zgjidhje nuk është plotësisht e kënaqshme, ngaqë nuk do ta ndalë grumbullimin material nga qeveria të krejt të dhënave sapo të krijohen—që është ajo çka bëjnë ShBA-të me disa ose me të tëra kompanitë telefonike. Do të na duhet të bazohemi në ndalimin me ligj. Sidoqoftë, kaq do të ishte më mirë se sa gjendja e tanishme, ku ligji përkatës (ligji PATRIOT Act) nuk e ndalon qartazi këtë praktikë. Për më tepër, nëse qeveria i kthehet këtij lloj përgjimi, nuk do të merrte të dhëna mbi thirrjet telefonike të gjithkujt të bëra përpara asaj kohe.

Ca Përgjim Ama Është i Nevojshëm

Që shteti të gjejë keqbërësit, lypset të jetë në gjendje të hetojë krime specifike, ose dyshime për krime specifike të planifikuara, me një urdhër gjykate. Me Internetin, aftësia për të përgjuar bashkëbisedimet telefonike do të shtrihej natyrisht te aftësia për të përgjuar lidhjet Internet. Është e lehtë të abuzohet me këtë aftësi për arsye politike, por është edhe e nevojshme. Për fat të mirë, kjo nuk bën të mundur gjetjen e nxjerrësve të sekretit pas faktit të kryer.

Individët me fuqi speciale të akorduar nga shteti, të tillë si policët, e humbasin të drejtën për privatësi dhe duhen mbikëqyrur. (Në fakt, policët kanë term zhargon të tyrin për betim të rremë, “testilying,” ngaqë e bëjnë kaq shpesh, veçanërisht lidhur me protestuesit dhe fotografët.) Një qytet në Kaliforni, që e bëri të detyrueshëm për policët përdorimin e kamerave video në trup gjithë kohën, zbuloi se përdorimi i forcës prej tyre ra me 60%. ACLU është në favor të kësaj.

Korporatat nuk janë njerëz, ndaj as subjekt i të drejtave të njeriut. Është e ligjshme të kërkohet që bizneset të publikojnë hollësi të proceseve që mund t’i shkaktojnë shoqërisë rreziqe kimike, biologjike, bërthamore, fiskale, kompjuterike (p.sh., DRM) ose politike (p.sh., lobimi), në çfarëdo niveli që është i nevojshëm për mirëqenien publike. Rreziku i këtyre operacioneve (sillni në mendje rrjedhjen e naftës nga BP-ja, shpërthimet nga shkrirja e reaktorit në Fukushima, dhe krizën fiskale të 2008-s) e bën më të vogël atë të terrorizmit.

Sido që të jetë, gazetaria duhet të mbrohet nga përgjimi edhe kur kryhet si pjesë e një biznesi.

Teknologjia dixhitale ka sjellë një rritje të tmerrshme të nivelit të përgjimit të lëvizjeve, veprimeve dhe komunikimeve tona. Bëhet fjalë për shumë më tepër se sa patëm provuar në vitet ’90, dhe shumë më tepër se sa patën provuar njerëzit pas Perdes së Hekurt gjatë viteve ’80, dhe prapë do të ishte shumë edhe pas kufijve shtesë ligjorë mbi përdorimin nga ana e shtetit të të dhënave të grumbulluara.

Duhet ta kthejmë mbrapsht këtë rritje, veç në besofshim se vendet tona të lira kanë vuajtur dikur nga deficite të rënda të përgjimit, dhe se duhej të përgjoheshin më shumë se sa qenë përgjuar Bashkimi Sovjetik dhe Gjermania Lindore. Kjo lyp ndaljen e grumbullimit masiv të të dhënave rreth njerëzve.