Pse Shkollat Do të Duhej të Përdornin Vetëm Software të Lirë

nga Richard Stallman

Veprimtaritë arsimore (përfshi funksionimin e shkollave) kanë një detyrim moral të japin mësim vetëm software të lirë.

Krejt përdoruesit e kompjuterit do të duhej të ngulnin këmbë në software-in e lirë: ai u jep përdoruesve lirinë për të kontrolluar kompjuterin e tyre— me software-in pronësor, kompjuteri bën atë çka do pronari ose programuesi i software-it, jo atë çka përdoruesi dëshiron të bëjë. Software-i i Lirë u jep përdoruesve edhe lirinë për të bashkëpunuar me njëri-tjetrin, për të rrojtur një jetë të drejtë. Këto arsye kanë vlerë për shkollat, ashtu si për këdo tjetër. Megjithatë qëllimi i këtij artikulli është të paraqesë arsyet shtesë që prekin posaçërisht arsimin.

Software-i i lirë mund t’i kursejë shkollës para, por ky është vetëm një përfitim dytësor. Kursimi është i mundshëm sepse software-i i lirë u jep shkollave, ashtu si cilitdo përdorues, lirinë për ta kopjuar dhe rishpërndarë software-in; sistemi i shkollës mund t’i japë një kopje çdo shkolle, dhe çdo shkollë mund ta instalojë programin në krejt kompjuterat e saj, pa qenë e detyruar të paguajë për ta bërë këtë.

Ky përfitim është i dobishëm, por ne hedhim poshtë vendosmërisht t’i japim vendin e parë, ngaqë është i cekët, krahasuar me problemet e rëndësishme etike që janë në lojë këtu. Kalimi i shkollave në software-in e lirë është diçka më tepër se sa një rrugë për ta bërë arsimin pakëz “më të mirë”: është çështje e realizimit të një arsimi të mirë, në vend se të një arsimi të lig. Le të shohim, pra, problemet më të thella.

Shkollat kanë një mision shoqëror: t’u mësojë nxënësve të jenë shtetas të një shoqërie të fortë, të aftë, të pavarur, bashkëpunuese dhe të lirë. Përdorimin e software-it të lirë do të duhej ta promovonin njësoj si promovojnë mbrojtjen e natyrës dhe të drejtën e votës. Duke u mësuar nxënësve software-in e lirë, këta mund ta dalin nga bankat e shkollave qytetarë të gatshëm për të jetuar në një shoqëri dixhitale të lirë. Kjo do ta ndihmojë shoqërinë si e tërë t’i ikë mbizotërimit nga megakorporatat.

Përkundrazi, të japësh mësim një program jo të lirë do të thotë të mbjellësh varësi, çka bie ndesh me misionin shoqëror të shkollës. Shkollat nuk do të duhej ta bënin kurrë këtë.

Pse, atëherë, disa programues software-i pronësor u ofrojnë shkollave kopje falas(1) të programeve të tyre jo të lira? Ngaqë duan të përdorin shkollat për të mbjellë varësinë nga produktet e tyre, njësoj si kompanitë e duhanit që u shpërndajnë cigare falas fëmijëve në shkolla(2). Pasi këta nxënës të lënë shkollat, nuk do t’u japë më njeri kopje falas, as atyre, as kompanive ku shkojnë për të punuar.

Software-i i lirë u lejon nxënësve të mësojnë se si funksionon software-i. Disa nxënës, programues të lindur, kur mbërrijnë në moshën e adoleshencës, kanë qejf të mësojnë çdo gjë që mund të njihet rreth kompjuterit dhe software-it. Janë thellësisht kureshtarë të lexojnë kodin burim të programeve që përdorin përditë.

Software-i pronësor e shkelmon etjen e tyre për dije: thotë, “Dija që dëshironi është një e fshehtë—nuk lejohet të mësuarit e saj!” Software-i pronësor është armiku i vetë thelbit të arsimit, ndaj nuk do të duhej toleruar në shkolla, hiq rastet për retroinxhinierim.

Software-i i lirë e nxit këdo të mësojë. Bashkësia e software-it të lirë e hedh tej “idenë e priftërinjve të teknologjisë”, e cila e mban publikun e përgjithshëm në padije lidhur me se si funksionon teknologjia; ne i nxisim nxënësit e cilësdo moshë dhe gjendje të lexojnë kodin burim dhe të mësojnë aq sa duan.

Shkollat që përdorin software të lirë do t’u krijojnë nxënësve me talent në programim mundësinë të përparojnë. Si mësojnë të lindurit për programim të jenë programues të zot? U duhet të lexojnë dhe kuptojnë programe të njëmendta, që njerëzit i përdorin vërtet. Kod të mirë, të pastër mësoni të shkruani duke lexuar plot kod dhe duke shkruar plot kod. Këtë e lejon vetëm software-i i lirë.

Si mësoni të shkruani kod për programe të mëdhenj? Këtë e bëni duke shkruar ndryshime të shumta në programe të mëdhenj ekzistues. Software-i i Lirë ju lejon ta bëni këtë; software-i pronësor këtë e ndalon. Cilado shkollë mund t’u ofrojë nxënësve të vet shansin të përvetësojë zanatin e programimit, por vetëm nëse është shkollë me software të lirë.

Arsyeja më e thellë për përdorimin e software-it të lirë në shkolla lidhet me edukimin moral. Nga shkollat presim që t’u mësojnë nxënësve fakte themelore dhe aftësi të dobishme, por puna e tyre nuk vetëm kaq. Puna më themelore e shkollave është të përgatitin shtetas të mirë, çka përfshin zakonin e ndihmës për të tjerët. Në fushën e kompjuterit, kjo do të thotë t’u mësosh njerëzve të ndajnë software me njëri-tjetrin. Shkollat, duke filluar që nga kopshti, do të duhej t’u thonin nxënësve, “Nëse sillni software në shkollë, duhet ta ndani atë me nxënësit e tjerë. Duhet t’i tregoni klasës kodin burim, për ato raste kur dikush dëshiron të mësojë. Prandaj sjellja në klasë e software-it jo të lirë nuk lejohet, veç në qoftë për punë retroinxhinierimi.”

Sigurisht që shkolla duhet të praktikojë atë që predikon: klasave do të duhej t’u jepte vetëm software të lirë (hiq objekte për retroinxhinierim), dhe të ndajë me nxënësit kopje të tij, përfshi kodin burim, që këta të mund ta marrin në shtëpi dhe ta rishpërndajnë më tej.

T’u mësosh nxënësve përdorimin e software-it të lirë, dhe pjesëmarrjen në bashkësinë e software-it të lirë, përbën mësim praktik qytetarie. U mëson nxënësve gjithashtu modelin e shërbimit publik, në vend se atë të manjatëve. Software të lirë do të duhej të përdornin të gjitha nivelet e shkollave.

Nëse ju lidh diçka me një shkollë — nëse jeni një student, mësues, nëpunës, drejtues, dhurues, ose prind — është përgjegjësia juaj të bëni fushatë që shkolla të migrojë në software i lirë. Nëse një kërkesë private nuk ia arrin qëllimit, ngrijeni çështjen publikisht në këto bashkësi; kjo është rruga për të bërë më tepër njerëz të ndërgjegjshëm rreth çështjes dhe për të gjetur aleatë për fushatën.

1. Kujdes: një shkolle që pranon një ofertë të tillë, mund t’i duhet të paguajë shtrenjtë përmirësimet e mëvonshme.
2. RJ Reynolds Tobacco Company u gjobit me 15 milionë dollarë më 2002-n, pse ofroi falas cigare për provë, në veprimtari ku kish të pranishëm fëmijë. Shihni http://www.bbc.co.uk/worldservice/sci_tech/features/health/tobaccotrial/usa.htm.