Arkivë për Kategorinë 'Aktivizëm'
“Nisje e Sigurt”: Kush do ta kontrollojë kompjuterin tuaj të ardhshëm?
Nga 
Matthias Kirschner, 01-06-2012
Matthias Kirschner, 01-06-2012Marrë prej FSFE-së
Synimi i FSFE-së është të bëjë të mundur që të zotët e pajisjeve TITeknologji Informacioni, dhe vetëm ata, të jenë përherë në kontroll të plotë të tyre. Ky parim themelor tani së fundi është vënë në pikëpyetje.
Me një funksion të quajtur “Nisje e Sigurt”, që do të sendërtohet në kompjutera duke filluar nga 2012, prodhuesit e përbërësve hardware dhe software në TI po rreken të kapin një pozicion prej nga ku të kontrollojnë në mënyrë të përhershme pajisjet TI që prodhojnë. Në këtë frymë, pajisje të tilla do të jenë “të sigurta”, sipas idesë së prodhuesit, por jo domosdoshmërisht edhe sipas asaj të zotëruesit: I zoti mund të trajtohet si palë e kundërt. Duke parandaluar përdorimin e pajisjes për qëllime jashtë atyre të paramenduara nga prodhuesi, ata mund të kontrollojnë dhe kufizojnë krejt për çka mund të përdoret një makinë TI e karakterit të përgjithshëm (p.sh. një PC, laptop, netbook). Në rastin e pajisjeve TI me hyrje në internet, ata mund t’i ndryshojnë në çfarëdo kohe këto kufizime përdorimi, edhe pa e vënë në dijeni të zotin e pajisjes. Si pasojë, prodhuesit TI, sipas qejfit, mund t’u heqin përdoruesve të drejta të rëndomta që zakonisht i gëzojnë.
“Nisja e Sigurt”: Roje para sistemit operativ
Kur ndizen, pajisjet TI përmbushin një proces fillimi të quajtur nisje. Në rastin e kompjuterave ky proces fillimi përfaqësohet nga ekzekutimi i një firmwareNjë radhë urdhrash, e integruar në një përbërës elektronik. Roli i tij është të nisë vetë përbërësin dhe t'i bëjë të mundur të ndërveprojë me përbërës të tjetër hardware. Termi rrjedh nga bashkimi i firm (firmë, ndërmarrje) dhe ware (përbërës), dhe tregon që programi nuk mund të modifikohet nga përdoruesi i fundëm.-i. Ky firmware, nga ana e tij, nis një tjetër program të quajtur ngarkues nisjesh, i cili mandej nis sistemin operativ faktik, mbi të cilën mund të ekzekutohen pastaj zbatimet. Më 2012, kalimi në shkallë industrie i firmware-it të PC-ve, notebook-ve, shërbyesve, dhe kompjuterave të tjerë nga BIOS-i konvencional në UEFI do të jetë thuajse i plotë. Krahasuar me BIOS-in konvencional, UEFI ka disa të mira, fjala vjen, kohë nisjeje më të shpejta, përudhësa të pavarur nga sistemi operativ, dhe një premtim për siguri të zgjeruar.
Pjesa e sigurisë trajtohet nga një funksion i quajtur “Nisje e Sigurt”. Që prej UEFI 2.3.1 (hedhur në qarkullim më 8 Prill, 2011) “Nisja e Sigurt” siguron që gjatë procesit të nisjes të ekzekutohet vetëm software që është në pajtim me nënshkrimet kriptografike të sendërtuara paraprakisht në pajisje. Kjo bëhet për të parandaluar ekzekutimin e software-eve të padëshiruar gjatë nisjes së kompjuterit, përmes verifikimit kriptografik të një nënshkrimi për çdo përbërës software (hapat e ndryshëm të firmware-it UEFI, ngarkuesi i nisjes, kerneli i sistemit operativ, etj.), përpara ekzekutimit të secilit. Prandaj nënshkrimet kriptografike që do të duhej të përdoreshin, duhen vendosur te baza e të dhënave të nënshkrimeve UEFI të secilës pajisje TI të pajisur me “Nisje të Sigurt” UEFI, përpara se një përbërës software i nënshkruar kriptografikisht të mund të fillojë të xhirohet në një makinë të dhënë.
FSFE-ja parashikon që shumica e prodhuesve të kompjuterave do ta sendërtojnë “Nisjen e Sigurt”, ngaqë Microsoft-i ka njoftuar se prodhuesit e kompjuterave duhet të sendërtojnë “Nisjen e Sigurt” UEFI, po qe se duan të përfitojnë certifikim të Windows 8-s për pajisjet që krijojnë, p.sh. që të vendosin në to logon Compatible with Windows 8.
Kompjuteri: makinë për qëllime të rëndomta
Duke evoluar kompjuteri përgjatë dhjetëvjeçarëve të fundit në një makinë për qëllime të rëndomta, shoqëria jonë ka krijuar një mjet të fuqishëm për kryerjen e lloj-lloj punëve me një makinë të vetme. Tani prodhuesit e TI-së zbuluan se mund të përfitojnë interes ekonomik duke kufizuar arbitrarisht atë që mund të kryhet me këto makina. Me “Nisjen e Sigurt” të zotët e pajisjeve TI nuk do të jenë në gjendje të vendosin në mënyrë të pavarur për përdorimin e makinave të tyre, ngaqë nuk vendosin dot cilin software të xhirojnë.
Njësia që kontrollon në instancë të fundit se cili software mund të ekzekutohet në një pajisje, dhe për këtë arsye përcakton funksionet specifike që mund të përmbushë pajisja, në fund të fundit mund të kontrollojë çfarëdo të dhënash të përpunuara dhe të depozituara nga pajisja. Si pasojë, i zoti i një pajisje TI nuk mund të ketë më në dorën e tij kontrollin e të dhënave të veta.
Për cilat pajisje vlen kjo?
Deri më sot, shumica e njerëzve e bazojnë analizën e tyre të gjendjes së UEFI-t mbi Windows 8 Hardware Certification Requirements, botuar nga Microsoft-i në Dhjetor të 2011-s. Është e kuptueshme pse Microsoft-i nuk bëri, dhe ende nuk bën publik ndonjë version të këtyre domosdoshmërive për certifikimin e hardware-it, ngaqë ato janë baza e një kontrate individuale mes Microsoft-it dhe secilit prej prodhuesve të hardware-it që duan të përfitojnë Windows 8 Certification e Microsoft-it për produktet e tyre kompjuterike. Ndaj Windows 8 Hardware Certification Requirements mund të ndryshojnë në çfarëdo kohe, pa u vënë re nga publiku, ose hollësitë specifike mbi çfarë është e domosdoshme për të pasur logon mund të ndryshojnë nga prodhuesi në prodhues: gjithçka ndodh sipas vullnetit të Microsoft-it dhe në pjesën dërrmuese pas dyersh të mbyllura. Kështu që askush nuk bazohet dot te një version i botuar dhe statik i Windows 8 Hardware Certification Requirements, por i percepton hollësitë e planifikuara për “Nisjen e Sigurt” si një “objektiv gjithnjë në lëvizje”.
Pra, problemi i “Nisjes së Sigurt” nuk kufizohet medoemos te Connected Stand-By SystemsEmërtim i përdorur nga Microsoft për pajisje të lidhura në Internet dhe që në çastin në fjalë gjenden nën gjendjen stand-by (sipas gjasash një përqindje e madhe e tregut të ardhshëm të notebook-ëve, netbook-ëve dhe PC-ve) dhe te kompjutera të ndërtuar me mikroprocesorë ARM (kryesisht tablete dhe telefonë celularë), por mund të zgjerohet në çfarëdo kohe nga Microsoft-i drejt çfarëdo lloji tjetër pajisjesh. Po njësoj, prodhuesit e hardware-it që nuk prodhojnë pajisje për Windows 8 mund ta vënë në punë “Nisjen e Sigurt” UEFI, ose të tjera procese nisjeje të kufizuar me ndihmën e nënshkrimeve kriptografike. TiVo ka një dhjetëvjeçar që e bën këtë, dhe konsola të ndryshme lojërash, nga ato të Sony-it deri te ato të Microsoft-it i përdorin gjithashtu proceset e nisjes të kufizuar kriptografikisht. Të tjerë prodhues mund të përdorin specifikime apo kërkesa të ngjashme me ato të Windows 8 Hardware Certification Requirements, që të kenë mundësi të kufizojnë artificialisht aftësitë e pajisjeve TI.
Kufizime që mund të zgjerohen drejt zbatimeve?
Teksa specifikimet e “Nisjes së Sigurt” UEFI (si edhe ato të Trusted Computing Group që përkufizojnë “Nisjen e Besueshme”) mbulojnë procesin parësor nga nisja deri te futja në lojë e kernelit të sistemit operativ, infrastruktura për ta shtrirë kontrollin përmes nënshkrimesh mbi krejt software-in që xhiron në një kompjuter është e pjekur dhe funksionale në disa sisteme operativë. Por përveç se te Windows 8, deri më sot është e detyrueshme vetëm për përudhësa Windows.
Kërcënim për punën me kompjuter në përgjithësi
Sikur krejt këto masa të ishin thjesht nën kontrollin e të zotit të pajisjeve, kjo do të ishte tërësisht në interesin e tij, pse do ta ndihmonte atë të thellonte sigurinë e procesit të nisjes, i cili sot, në shumicën e rasteve, është i pasigurt. Kjo do të ndodhte nëse nënsistemet e sigurisë të përcaktuar nga forumi UEFI dhe Trusted Computing Group (TCG) të mundeshin të garantonin teknikisht kontrollin e përhershëm, të plotë dhe vetëm nga përdoruesi mbi formësimin dhe administrimin e këtyre nënsistemeve të sigurisë, çka do të përfshinte krijimin, depozitimin, përdorimin dhe fshirjen e kyçeve kriptografikë, dëshmive dhe nënshkrimeve. Por, që nga çasti kur këto nënsisteme sigurie mund të përdoren nga të tjera entitete, jo vetëm nga i zoti i pajisjes, kjo u lë dorë atyre të përjashtojnë përdorime jashtë kuadrit të paramenduar për të cilin janë shitur ose thjesht përdorime të paparashikuara të këtyre pajisjeve TI.
Pra, me sendërtimin e “Nisjes së Sigurt”, mundësia për të pasur kompjutera vërtet për përdorim të rëndomtë dhe nën kontrollin e plotë të të zotit mund të rrudhet shumë. Pajisjet e kufizuara në mënyrë domethënëse nga masa të tilla si “Nisja e Sigurt” nën kontroll kompanish zakonisht quhen pajisje ose kompjuter për qëllime speciale (p.sh. qendra medie, telefona, lexues librash). Ndaj, e pakta, disa prej pajisjeve Windows 8 do të jenë më tepër pajisje Windows se sa kompjuter i personalizuar. Edhe pse mund të ketë treg për pajisje të tilla kompjuterike, FSFE-ja bën thirrje me forcë që këto pajisje TI të etiketohen qartësisht si të kufizuara për të përdorur modele të parashikuara nga një kompani, me qëllim që blerësi potencial të informohet në kohë.
A është opsion anashkalimi i këtyre kufizimeve?
Njerëz të aftë në TI mund të mendojnë se masa të tilla janë parë edhe më herët, dhe shumica e tyre janë nxjerrë jashtë loje. Kështu ka ndodhur me disa modele konsolash loje PlayStation dhe Xbox, si dhe me mjaft nga telefonat më të rinj celularë. Por cilësia dhe shtrirja e çështjes këtë herë janë më të mëdha:
- “Nisja e Sigurt” UEFI është konceptuar së pari për PC tradicionalë.
- Pas saj janë rreshtuar pjesë të mëdha të industrisë TI, shihni p.sh. anëtarët e forumit UEFI Forum.
- Konceptimi dhe specifikimet e saj janë rezultat i një përpjekjeje kolektive inxhinierësh TI prej kompanish të ndryshme. Ajo shfrytëzon përvojën e një dhjetëvjeçari në procese nisjeje të bazuar në nënshkrime, ndaj edhe shmang shumë nga dobësitë klasike, p.sh. mungesën e firmware-eve të specifikuar qartë dhe të siguruar kriptografikisht (UEFI) të procesit të përditësimit.
- Prej saj përdoren nënsisteme sigurie të bazuar në hardware, p.sh. siç specifikohet nga TCG (TPM ose MTM, dhe specifikimet shoqëruese): Ndërkohë që specifikimet UEFI nuk kërkojnë detyrimisht një sendërtim specifik “depozitimi të mbrojtur” kyçesh kriptografikë, dëshmish dhe nënshkrimesh, specifikimet së fundi nga TCG (që prej 2011-s) e bëjnë.
- Në sendërtimet e “Nisjes së Sigurt” (si në gjithë software-et) pritet të ketë të meta sigurie, por ngaqë do të ketë konkurrencë komerciale mes atyre që tregtojnë UEFI, është në interes të tyre të gjejnë zgjidhje për këto të meta sigurie. Përkundrazi, në të shkuarën vetëm prodhues të veçantë sendërtuan procese nisjeje të kufizuar kriptografikisht për pajisje të tyre specifike: TiVo Inc. për TIVO-t e veta, Microsoft-i për breza të ndryshëm Xbox-i, si dhe Sony për Playstation-et e veta.
Më tej, edhe pse kufizime të ngjashme të përdorimit janë nxjerrë jashtë loje në të kaluarën, kjo vetëm dëshmon që sendërtimi i tyre teknik qe me të meta dhe i hapur karshi malware-it, pra duke mos ofruar “sigurinë” për të cilën qenë hartuar. Edhe pse ka gjasa që kjo të vlejë edhe për disa nga sendërtimet e “Nisjes së Sigurt”, zbërthimi dhe nxjerrja jashtë loje e këtyre mekanizmave kurrë nuk mund të jetë zgjidhje për çështjet e lirisë ose për mungesën e kontrollit të zotëruesit mbi pajisjen.
Kërkesat e FSFE-së
Për të ruajtur rritje të qëndrueshme të zhvillimit dhe përdorimit të software-eve, është kyçe pasja gjerësisht e kompjuterave për punë të rëndomtë.
FSFE-ja kërkon që përpara se të blihet një pajisje, blerësit të jenë të informuar saktësisht rreth masave teknike të sendërtuara në pajisjen e dhënë, si edhe për kufizimet specifike të përdorimit dhe pasojat e tyre për përdoruesin.
Më tej, FSFE-ja këshillon me forcë të blihen vetëm pajisje TI që u japin përdoruesve kontroll të plotë, të përhershëm dhe vetëm prej tyre, mbi nënsisteme sigurie (p.sh. kufizime përdorimi me bazë nënshkrimesh), në mënyrë që ruhet aftësia për të instaluar software sipas dëshirës dhe në analizë të fundit të ruhet kontrolli ekskluziv i dikujt mbi të dhënat e veta.
Copyright © 2001-2012 Free Software Foundation Europe. Lejohet kopjimi fjalë për fjalë dhe shpërndarja e tërë këtij artikulli në çfarëdo media, me kusht që të ruhet ky shënim.
Pse Burimi i Hapur Nuk e Rrok Thelbin e Software-it të Lirë
nga Richard Stallman
Marrë nga www.gnu.org
Kur e cilësojmë një software si “të lirë”, e kemi fjalën që ai respekton liritë thelbësore të përdoruesit: lirinë për ta xhiruar, studiuar, dhe rishpërndarë kopje të tij me ose pa ndryshime. Kjo është çështje lirie, jo çmimi, pra mendojeni si tek “fjala e lirë”, jo si te “birrë falas”.
Këto liri kanë rëndësi jetike. Ato janë thelbësore, jo thjesht për hir të përdoruesit individual, por për hir të shoqërisë si e tërë, pasi promovuojnë solidaritetin shoqëror – pra, ndarjen e gjërave me të tjerët dhe bashkëpunimin. Edhe më të rëndësishme bëhen teksa kultura dhe veprimtaritë tona të përditshme sa vijnë e bëhen më dixhitale. Në një botë tingujsh, figurash, dhe fjalësh dixhitale, software-i i lirë sa vjen e bëhet më thelbësor për lirinë në përgjithësi.
Dhjetëra miliona njerëz anembanë botës përdorin tani software të lirë; shkollat publike në disa rajone të Indisë dhe Spanjës tani u thonë nxënësve të përdorin sistemin e lirë operativ GNU/Linux. Megjithatë, shumica e këtyre përdoruesve nuk kanë dëgjuar kurrë rreth arsyeve etike për të cilat e krijuam këtë sistem dhe ngritëm bashkësinë e software-it të lirë, ngaqë sot, ky sistem dhe bashkësia, më shpesh shihen si të “burimit të hapur”, duke iu atribuuar një tjetër filozofi, tek e cila këto liri me zor përmenden.
Lëvizja e software-it të lirë ka dalë në mbrojtje të lirisë së përdoruesit që më 1983-shin. Më 1984-n filluam zhvillimin e sistemit operativ të lirë GNU, që të mund të shmangeshin sistemet operativë jo të lirë, të cilët u mohojnë përdoruesve këto liri. Gjatë viteve ’80, zhvilluam shumicën e përbërësve thelbësorë të sistemit dhe hartuam lejen GNU General Public License (GNU GPL) nën të cilën do të hidheshin në qarkullim – një leje e hartuar posaçërisht për mbrojtjen e lirisë për të gjithë përdoruesit e një programi.
Jo të gjithë përdoruesit dhe zhvilluesit e software-it të lirë u pajtuan me synimet e lëvizjes së software-it të lirë. Më 1998-n, një pjesë e bashkësisë së software-it të lirë doli veç dhe filloi fushatë në emër të “burimit të hapur”. Termi fillimisht u propozua për shmangien e një keqkuptimi të mundshëm të termit “software i lirë”, por shpejt filloi t’u përshoqërohej ideve filozofike mjaft të ndryshme nga ato të lëvizjes së software-it të lirë.
Disa nga përkrahësit e burimit të hapur e konsideronin termin si një “fushatë marketingu për software-in e lirë”, çka do të joshte drejtues biznesesh përmes nxjerrjes në pah të përfitimeve praktike, pa ngritur ndërkohë çështje të së mirës dhe të gabuarës për të cilat ata nuk do të donin t’ia dinin. Të tjerë përkrahës i hodhën kategorikisht poshtë vlerat etike dhe sociale të lëvizjes së software-it të lirë. Cilatdo qofshin pikëpamjet e tyre, kur trajtonin burimin e hapur, asnjë prej palëve as i përmendin, as mbronin këto vlera. Termi “burim i hapur” shpejt filloi të përshoqërohej me ide dhe argumente të bazuar vetëm në vlera praktike, të tilla si krijimi ose pasja e software-eve të fuqishëm, të qëndrueshëm. Prej asokohe, shumica e përkrahësve të burimit të hapur janë rreshtuar pas tij, dhe bëjnë të njëjtin përshoqërim.
Dy termat përshkruajnë pothuajse të njëjtën kategori software-i, por mbrojnë pikëpamje të bazuara thelbësisht mbi vlera të ndryshme. Burimi i hapur është një metodologji programimi; software-i i lirë është një lëvizje shoqërore. Për lëvizjen e software-it të lirë, software-i lirë është një imperativ etik, pasi vetëm software-i i lirë respekton lirinë e përdoruesve. Në kontrast me të, filozofia e burimit të hapur i sheh çështjet sipas optikës se si të bëhet software-i “më i mirë” – vetëm nga pikëpamja praktike. Sipas saj, software-et jo të lira janë një zgjidhje inferiore për një problem praktik të dhënë. Ndërsa për lëvizjen e software-it të lirë, software-i jo i lirë është një problem shoqëror, dhe zgjidhja është të reshtet përdorimi i tij dhe të kalohet te software-i i lirë.
“Software i lirë.” “Burim i hapur.” Nëse bëhet fjalë për të njëjtin program (ose pothuajse), ka rëndësi cilin emër përdorni? Po, ngaqë fjalë të ndryshme përcjellin ide të ndryshme. Edhe pse një program i lirë, me çfarëdo emri tjetër, sot do t’ju jepte po atë liri, forcimi i pozitave të lirisë në një rrugë të qëndrueshme varet mbi të gjitha nga të mësuarit e njerëzve të çmojnë lirinë. Nëse doni të ndihmoni për këtë, është thelbësore të flitet për “software të lirë.”
Ne të lëvizjes së software-it të lirë nuk e shohim kampin e burimit të hapur si një armik; armiku është software-i pronësor (jo i lirë) . Por duam që njerëzit ta dinë se ne jemi për lirinë, ndaj nuk e pranojmë të etiketohemi gabimisht si përkrahës të burimit të hapur.
Dallime Praktike mes Software-it të Lirë dhe Burimit të Hapur
Në praktikë, burimi i hapur mishëron një kriter paksa më të dobët se sa ato të software-it të lirë. Me aq sa di, krejt software-et e lirë mund të kualifikohen si me burim të hapur. Thuajse krejt software-et me burim të hapur janë software i lirë, por ka disa përjashtime. Së pari, disa licenca burimi të hapur janë shumë kufizuese, ndaj nuk kualifikohen dot si licenca të lira. Për fat, këto licenca i përdorin pak programe.
Së dyti, dhe ç’është më e rëndësishmja, shumë produkte që përmbajnë kompjutera (përfshi mjaft pajisje Android) shiten me programe të ekzekutueshme që rrjedhin prej kodi burim software-i të lirë, por pajisjet nuk i lejojnë përdoruesit të instalojë versione të modifikuara të këtyre të ekzekutueshmëve; vetëm një kompani e caktuar gëzon të drejtën t’i modifikojë ata. Këto pajisje i quajmë “tiranike”, dhe praktika është quajtur “tivoizim”, sipas produktit te i cili e vumë re për herë të parë. Këta të ekzekutueshëm nuk janë software i lirë edhe pse kodi i tyre burim është software i lirë. Kriteret e burimit të hapur këtu nuk shohin problem; ata merakosen vetëm për licencimin e kodit burim.
Moskuptime të Rëndomta të “Software-it të Lirë” dhe “Burimit të Hapur”
Termi “software i lirë” është pre e keqinterpretimeve: një kuptim i pasynuar prej nesh, “software që mund ta keni me çmim zero,” mund t’i jepet termit po njësoj si kuptimi i synuar prej nesh, “software që i jep përdoruesit disa liri.” Për këtë problem kujdesemi duke bërë publik përkufizimin e software-it të lirë, dhe duke thënë “Mendojeni si te ‘liria e fjalës,’ jo si te ‘birrë falas.’” Kjo zgjidhje nuk është e përsosur; nuk mund ta eliminojë plotësisht problemin. Do të ishte më mirë një term i saktë dhe jo i dykuptimtë, sikur kjo të mos paraqiste probleme të tjera.
Mjerisht, të gjitha alternativat në Anglisht kanë probleme të tyret. Kemi shqyrtuar mjaft nga sugjerimet e njerëzve, por asnjë nuk është kaq qartazi “i drejtë” saqë kalimi në të të qe ide e mirë. (Për shembull, në disa kontekste fjalët Frëngjisht dhe Spanjisht “libre” funksionojnë bukur, por njerëzit në Indi nuk e pranojnë fare këtë.) Cilido zëvendësim i propozuar për “software-in e lirë” ka ndonjë lloj problemi semantik – dhe kjo ndodh edhe me “software-in me burim të hapur.”
Përkufizimi zyrtar i “software-it me burim të hapur” (që është botuar nga Open Source Initiative dhe është shumë i gjatë për ta përfshirë këtu) është derivuar tërthorazi prej kriterit tonë të software-eve të lira. Nuk është i njëjti; është ca më dorëlëshuar në disa këndvështrime. Megjithatë, përkufizimi i tyre pajtohet me përkufizimin tonë në shumicën e rasteve.
Sido që të jetë, kuptimi i afërmendshëm për shprehjen “software me burim të hapur” – dhe ai që shumica e njerëzve duket se mendojnë që shpreh – është që “Mund t’i shihni kodin burim.” Ky kriter është shumë më i dobët se sa përkufizimi i software-it të lirë, shumë më i dobët gjithashtu se sa përkufizimi zyrtar i burimit të hapur. Me të përfshihen mjaft programe që nuk janë as të lirë dhe as me burim të hapur.
Ngaqë kuptimi i afërmendshëm për “burimin e hapur” nuk është kuptimi që mbrojtësit e tij kanë në mendje, përfundimi është që shumica e njerëzve të kenë keqkuptime të termit. Sipas Neal Stephenson-it, “Linux-i është software me ‘burim të hapur’ që do të thotë, thjesht, se cilido mund të ketë kopje të kartelave të kodit të tij burim.” Nuk mendoj se ka kërkuar me dashje të hidhte tej ose të vinte në diskutim përkufizimin zyrtar. Jam i mendimit që ai thjesht zbatoi konvencionet e Anglishtes për të nxjerrë një kuptim të termit. Shteti i Kansasit publikoi një përkufizim të ngjashëm: “Përdorni software me burim të hapur (OSS). OSS është software për të cilin kodi burim është i passhëm lirisht dhe publikisht, por marrëveshjet specifike për licencimin e tij variojnë lidhur me atë se ç’i lejohet dikujt të bëjë me atë kod.”
New York Times pati një artikull që e tepron me domethënien e termit duke ia referuar testimeve beta nga ana e përdoruesve – lejimi i pak përdoruesve që të vënë në provë një version paraprak të një programi dhe të japin përshtypje konfidenciale lidhur me të – çka programuesit e software-eve pronësore e kanë praktikuar prej dhjetëra vjetësh.
Përkrahësit e burimit të hapur përpiqen të merren me këtë çështje duke treguar me gisht përkufizimin e tyre zyrtar, por kjo rrugë ndreqjeje është më pak e efektshme për ta, se sa është për ne. Termi “software i lirë” ka dy domethënie natyrale, njëra është domethënia e synuar, ndaj dikush që e ka rrokur idenë “si te fjala e lirë, jo si te birrë falas” nuk do të gabojë sërish. Por termi “burim i hapur” ka vetëm një domethënie natyrale, që është e ndryshme prej domethënies së synuar prej përkrahësve të tij. Pra nuk ka një rrugë për të shpjeguar shkurtimisht dhe përligjur përkufizimin e tij zyrtar. Kjo e përkeqëson edhe më konfuzionin.
Një tjetër keqkuptim i “burimit të hapur” është ideja që me të nënkuptohet “mospërdorimi i lejes GNU GPL.” Ky priret të shoqërojë një tjetër keqkuptim sipas të cilit “software-i i lirë” do të thotë “software nën GPL-në.” Që të dyja janë gabim, sa kohë që GNU GPL-ja i plotëson kushtet për të qenë leje burimi të hapur dhe shumica e lejeve të burimit të hapur i plotësojnë kushtet për të qenë leje software-i të lirë. Ka mjaft licenca software-i të lirë përtej GNU GPL-së.
Termi “burim i hapur” është sforcuar më tej nga zbatimi i tij mbi veprimtari të tjera, të tilla si qeverisja, arsimi, shkenca, te të cilat nuk ka gjë të tillë si kodi burim, dhe ku kriteri lidhur me licencimin e software-eve thjesht nuk ka punë fare. E vetmja gjë e përbashkët që kanë këto veprimtari është se, në një farë mënyre, i ftojnë njerëzit të marrin pjesë në diçka. Ato e sforcojnë termin deri atje sa me të nënkuptohet vetëm “pjesëmarrës”.
Vlera të Ndryshme Mund të Shpien Në Përfundime të Ngjashme… Por Jo Gjithmonë
Grupet radikale të viteve ’60 kanë reputacionin e fraksionizmave: disa organizata u ndanë për shkak të mospajtimeve për hollësira strategjie, dhe dy grupet bij e trajtonin njëri-tjetrin si armiq, edhe pse kishin synime dhe vlera themelore të ngjashme. E djathta i dha shumë rëndësi kësaj dhe e përdori për të kritikuar krejt të majtën.
Ka gojë që përpiqen të njollosin lëvizjen për software të lirë duke e krahasuar mospajtimin tonë me burimin e hapur me mospajtimet e këtyre grupeve radikale. E shohin së prapthi. Ne nuk pajtohemi me kampin e burimit të hapur lidhur me synimet dhe vlerat themelore, por pikëpamjet e tyre dhe tonat shpien në shumë raste te e njëjta sjellje praktike – fjala vjen zhvillimi i software-eve të lirë.
Për pasojë, njerëz nga lëvizja e software-it të lirë shpesh punojnë bashkë me kampin e burimit të hapur në projekte praktike, të tilla si zhvillimi i software-eve. Të bie në sy që pikëpamje kaq të ndryshme filozofike mund të motivojnë kaq shpesh persona të ndryshëm të marrin pjesë në të njëjtat projekte. Sido qoftë, ka situata ku këto pikëpamje thelbësisht të ndryshme shpien në veprime shumë të ndryshme.
Ideja e burimit të hapur është që lejimi i përdoruesve të ndryshojnë dhe rishpërndajnë software-in do ta bëjë këtë më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm. Por kjo nuk është e garantuar. Zhvilluesit e software-eve pronësorë nuk janë medoemos të paaftë. Ka raste që ata prodhojnë programe që janë të fuqishëm dhe të qëndrueshëm, edhe pse ato nuk respektojnë lirinë e përdoruesve. Aktivistët e software-it të lirë dhe përkrahësit e burimit të hapur do të reagojnë në mënyra shumë të ndryshme ndaj këtij fakti.
Një përkrahës puro i burimit të hapur, një që nuk është fare i ndikuar nga idealet e software-it të lirë, do të thoshte, “Çuditem që qetë në gjendje ta bëni programin të punojë kaq mirë pa përdorur modelin tonë të zhvillimit, por ja që e bëtë. Si mund të kem një kopje?” Ky qëndrim do të shpërblejë skema që heqin liri, duke shpënë te humbja e saj.
Aktivisti i software-it të lirë do të thoshte, “Programi juaj është shumë tërheqës, por unë çmoj më tepër lirinë. Ndaj nuk e pranoj programin tuaj. Në vend të tij do të përkrah një projekt për zhvillimin e një zëvendësimi të lirë për të.” Nëse çmojmë lirinë tonë, mund të veprojmë për ta pasur dhe mbrojtur atë.
Software-i i Fuqishëm, i Qëndrueshëm Mund të Jetë i Keq
Ideja se duam që software-i të jetë i fuqishëm dhe i qëndrueshëm vjen prej supozimit se software-i është hartuar për t’u shërbyes përdoruesve të tyre. Nëse është i fuqishëm dhe i qëndrueshëm, kjo do të thotë që u shërben më mirë atyre.
Por mund të thuhet që software-i u shërben përdoruesve vetëm nëse respekton lirinë e tyre. Po kur software-i është hartuar për t’u hedhur vargonj përdoruesve të tij? Në këtë rast të qenët i fuqishëm do të thotë që vargonjtë janë më shtrëngues, dhe të qenët i qëndrueshëm do të thotë që është më e vështirë për t’i hequr këta vargonj. Veçori keqdashëse, të tilla si spiunimi i përdoruesve, kufizimi i përdoruesve, dyer të pasme, dhe përmirësime të detyrueshme janë të rëndomta në software-et pronësore, dhe disa përkrahës të burimit të hapur duan t’i sendërtojnë ato në programe me burim të hapur.
Nën trysninë e kompanive të filmit dhe regjistrimit të muzikës, software-et për përdorim nga individët po hartohen gjithnjë e më shumë për t’i kufizuar ata. Kjo veçori dashakeqe njihet si Administrim Dixhital i Kufizimeve (DRM – Digital Restrictions Management) (shihni DefectiveByDesign.org) dhe është krejt e kundërta e frymës së lirisë që software-i i lirë synon të ofrojë. Dhe jo vetëm e frymës: ngaqë synimi i DRM-së është të shkelë me këmbë lirinë tuaj, zhvilluesit e DRM-së përpiqen t’jua bëjnë të vështirë, të pamundur, ose madje edhe të paligjshme ndryshimin e software-it që sendërton në praktikë DRM-në.
Megjithatë disa përkrahës të burimit të hapur kanë propozuar software “DRM me burim të hapur”. Ideja e tyre është që, duke bërë publik kodin burim të programeve të hartuara për të kufizuar hyrjen tuaj në media të koduara dhe duke u lejuar të tjerëve ta ndryshojnë atë, do të prodhonin software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin e përdoruesve si ju. Software-i mandej do të dërgohej për ju te pajisje që nuk ju lejojnë ta ndryshoni.
Ky software mund të jetë me burim të hapur dhe të përdorë modelin e zhvillimit me burim të hapur, por nuk ka për të qenë software i lirë, sa kohë që nuk do të respektojë lirinë e përdoruesve që e xhirojnë faktikisht atë. Nëse modeli i zhvillimit me burim të hapur ia del ta bëjë këtë software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin tuaj, kjo do ta bënte edhe më të keq.
Frikë nga Liria
Motivacioni fillestar kryesor i atyre që e nxorën kampin e burimit të hapur më vete prej lëvizjes së software-it të lirë qe se idetë etike të “software-it të lirë” i vinin në siklet disa njerëz. Kjo është e vërtetë: ngritja e çështjeve etike si liria, përgjegjësive kundrejt volisë, do të thotë t’u kërkosh njerëzve të mendojnë për gjëra që ata mund të parapëlqejnë t’i shpërfillin, fjala vjen a është etike apo jo sjellja e tyre. Kjo mund të shkaktojë parehati, dhe disa njerëz thjesht mund ta mbyllin mendjen për gjëra të tilla. Por kjo nuk do të thotë që ne do të duhej të reshtnim së foluri për këto probleme.
E megjithatë kjo është ajo çka drejtuesit e burimit të hapur vendosën të bënin. U doli se duke heshtur rreth etikës dhe lirisë, dhe duke folur vetëm për përfitimet e menjëhershme praktike të disa software-eve të lira, mund të ishin në gjendje ta “shisnin” software-in më me efekt te disa përdorues, veçanërisht bizneset.
Kjo rrugë ka dalë me efektshmëri, brenda logjikës së vet. Retorika e burimit të hapur ka bindur mjaft biznese dhe individë të përdorin, madje edhe të zhvillojnë, software të lirë, çka e ka zgjeruar bashkësinë tonë – por vetëm në nivel sipërfaqësor, praktik. Filozofia e burimit të hapur, me vlerat e veta pastërtisht praktike, e pengon të kuptuarit e ideve më të thella të software-it të lirë; sjell mjaft vetë te bashkësia jonë, por nuk u mëson atyre si ta mbrojnë atë. Kjo është gjë e mirë, për aq sa bën, por nuk mjafton për ta bërë lirinë të sigurt. Tërheqja e përdoruesve drejt software-it të lirë është vetëm një pjesë e rrugës për t’i bërë mbrojtës të lirisë së tyre.
Herët a vonë këta përdorues do t’i ftojnë të rikthehen te software-i pronësor, për disa avantazhe praktike. Për të ofruar një tundim të tillë, punojnë kompani të panumërta, disa duke ofruar kopje gratis. Pse do të duhej që përdoruesit të mos i pranonin? Ah, vetëm po t’u kenë mësuar të çmojnë lirinë që u jep software-i i lirë, të çmojnë lirinë në vetvete, në vend se volitë teknike dhe praktike të një software-i të lirë specifik, atëherë po. Për përhapjen e kësaj ideje, na duhet të flasim për lirinë. Deri në një farë shkalle, rruga “mos fol” karshi biznesit mund të jetë e dobishëm për bashkësinë, por është e rrezikshme nëse bëhet aq e rëndomtë, sa dashuria për lirinë të vijë e të duket si diçka ekscentrike.
Kjo gjendje e rrezikshme është saktësisht ajo që kemi. Shumica e personave të përfshirë me software-in e lirë, veçanërisht shpërndarësit e tij, flasin pak për lirinë – zakonisht ngaqë kërkojnë të jenë “më të pranueshëm nga bizneset.” Thuajse krejt shpërndarjet e sistemit operativ GNU/Linux i shtojnë paketa pronësore sistemit bazë të lirë, dhe i ftojnë përdoruesit ta shohin këtë si një avantazh, në vend se një cen.
Software-et shtesë pronësorë dhe shpërndarjet GNU/Linux pjesërisht jo të lira gjejnë tokë pjellore ngaqë shumica e bashkësisë sonë nuk këmbëngul te liria në software-in e vet. Kjo nuk është rastësi. Shumica e përdoruesve të GNU/Linux-it u njohën fillimisht me sistemin përmes diskutimeve të “burimit të hapur”, në të cilin nuk përmendet se liria është një nga synimet. Praktikat që nuk përkrahin lirinë dhe fjalët që nuk thonë gjë për lirinë ecin paralel, duke nxitur njëra-tjetrën. Për ta kapërcyer këtë prirje, na duhet të flasim më tepër për lirinë, jo më pak.
Përfundim
Ndërkohë që mbrojtësit e burimit të hapur afrojnë përdorues të rinj te bashkësia jonë, ne veprimtarët e software-it të lirë duhet t’i vëmë supet barrës për tërheqjen e vëmendjes së tyre te çështja e lirisë. Na duhet të themi, “Është software i lirë dhe ju jep liri!” – më shpesh dhe më fort se kurrë. Çdo herë që thoni “software i lirë” në vend të “burim i hapur,” ndihmoni fushatën tonë.
Shënime:
Artikulli i Joe Barr-it, “Live and let license”, jep këndvështrimin e tij për këtë çështje.
Artikulli mbi motivimin e programuesve të software-it të lirë, nga Lakhan dhe Wolf thotë se një pjesë e konsiderueshme motivohen nga pikëpamja e tyre që software-i do të duhej të ishte i lirë. Kjo përkundër faktit që në vëzhgim u morën zhvillues nga SourceForge, një site që nuk e përkrah pikëpamjen se kjo është një çështje etike.
Ky është përkthim i një faqeje në Anglisht në origjinal.
Të drejta Kopjimi © 2007, 2010, 2012 Richard Stallman
Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License.
Manifesti i Mozilla-s
Hyrje
Interneti po bëhet gjithnjë e më tepër pjesë e rëndësishme e jetës sonë.
Projekti Mozilla është një bashkësi mbarëbotërore njerëzish që besojnë se të qenët i hapur, risia, dhe dhënia e mundësive janë kyçet e shëndetit në vazhdimësi të Internetit. Punojmë së bashku që prej 1998, për të bërë të mundur që Interneti të zhvillohet i tillë që prej tij të përfitojnë të gjithë. Jemi më shumë të njohur për krijimin e shfletuesit Web Mozilla Firefox.
Për krijimin e programeve të cilësisë së parë dhe me burim të hapët, si dhe për zhvillimin e llojeve të reja të veprimtarive për bashkëpunim mes njerëzve, projekti Mozilla përdor metodën e punës në bashkësi. Krijojmë bashkësi personash të përfshirë në bërjen e Internetit më të mirë për të gjithë ne.
Si rrjedhojë e këtyre përpjekjeve, kemi përftuar një grup parimesh të cilat besojmë se janë kritike që Interneti të vazhdojë të sjellë përfitime si për të mirën e përbashkët, ashtu edhe për anën komerciale të jetës. Këto parime po i ravijëzojmë më poshtë.
Qëllimet e Manifestit janë:
- t’i japë formë përfytyrimit që bashkëpunëtorët e Mozilla-s dëshirojnë të ndiqet nga Mozilla Foundation;
- t’u flitet si atyre që kanë, ashtu edhe atyre që nuk kanë njohje teknike;
- t’i bëjë pjesëmarrësit te Mozilla krenarë për çka bëjnë dhe t’i nxisë të vazhdojnë kështu; dhe
- të furnizojë një kuadër për të tjerë persona që do të shtyjnë më para këtë përfytyrim të Internetit.
Këto parime nuk lulëzojnë vetë. Lypsen njerëz që ta bëjnë Internetin të hapur dhe dashamirës – njerëz që punojnë më vete, që punojnë tok në grupe, dhe që udhëheqin të tjerët. Mozilla Foundation i është përkushtuar shpënies më tej të parimeve të ravijëzuara te Manifesti Mozilla. Ftojmë edhe të tjerët të bashkohen me ne për ta bërë Internetin një vend akoma më të mirë për të tërë.
Parimet
- Interneti është pjesë e pandarë e jetës moderne–përbërës kyç në edukim, komunikim, bashkëpunim, biznes, dëfrim dhe në shoqërinë në tërësi.
- Interneti është burim i përbashkët mbarëbotëror dhe duhet të mbesë i hapur dhe i shfrytëzueshëm.
- Interneti duhet të pasurojë jetën e qenieve njerëzore.
- Siguria e individit në Internet është themelore dhe nuk mund të trajtohet si opsionale.
- Individit duhet t’i jepet mundësia të ngjizë vetë përvojën e tij në Internet.
- Efektshmëria e Internetit si burim i përbashkët varet nga ndërveprimi (protokolle, formate të dhënash, përmbajtje), risia dhe pjesëmarrja e decentralizuar anembanë botës.
- Programet e lira dhe me burim të hapët nxisin zhvillimin e Internetit si burim i përbashkët.
- Punimi me bazë bashkësinë, dhe i tejdukshëm, nxit pjesëmarrjen, përgjegjshmërinë dhe besimin.
- Ndërhyrjet komerciale në zhvillimin e Internetit sjellin mjaft përfitime; një drejtpeshim midis synimeve komerciale dhe të mirës së përbashkët është kritik.
- Rritja e anëve të Internetit që lidhen me përfitimin e përbashkët është qëllim me rëndësi, për të ia vlen të harxhohet kohë, kujdes dhe përkushtim.
Shpënia më tej e Manifestit Mozilla
Ka plot rrugë të ndryshme për të shpënë më tej parimet e Manifestit Mozilla. Ne i shohim me sy të mirë një gamë të gjerë veprimtarish, dhe parashikojmë të njëjtën shkallë krijimtarie që bashkëpunëtorët e Mozilla-s kanë treguar edhe në fusha të tjera të projektit. Për persona të papërfshirë thellë në projektin Mozilla, një rrugë themelore dhe tepër e efektshme për të mbështetur Manifestin është të përdoren Mozilla Firefox-i dhe të tjerë produkte në të cilat mishërohen parimet e Manifestit.
Zotimi i Mozilla Foundation-it
Mozilla Foundation zotohet të mbështesë Manifestin e Mozilla-s përgjatë veprimtarive të tij. Në veçanti:
- do të ndërtojë dhe bëjë të mundura teknologji me burim të hapur dhe bashkësi që mbështesin parimet e Manifestit;
- do të krijojë dhe shpërndajë produkte të fuqishëm konsumatori, që mbështesin parimet e Manifestit;
- do të përdorë burimet e Mozilla-s (pronësinë intelektuale, të tilla si të drejtat e autorit dhe shenjat tregtare, infrastrukturën, fondet dhe famën) për ta mbajtur Internetin platformë të hapur;
- do të nxisë modele krijimi vlerash ekonomike për të mirën publike;
dhe - do të nxisë përhapjen e parimeve të Manifestit Mozilla në diskursin publik dhe brenda vetë industrisë së Internetit.
Disa veprimtari të Mozilla Foundation-it–hëpërhë krijimi, qarkullimi dhe përhapja e produkteve të konsumatorit–drejtohen së pari nga nëndegë në pronësi të plotë të Mozilla Foundation-it, Mozilla Corporation.
Ftesë
Mozilla Foundation fton gjithë të tjerët që mbështesin parimet e Manifestit Mozilla të bashkohen me ne, dhe të gjejmë rrugë të reja për ta bërë realitet këtë përfytyrim të Internetit.
Rrjetet shoqërorë të shpërndarë, sipas një rrëfimi vizatimor
Stili prej filmi vizatimor i rrëfimit vijues ndihmon të kuptohen më mirë rreziqet potenciale që sjell përdorimi i pakujdesshëm i rrjeteve shoqërorë të centralizuar dhe pse-në e lindjes së rrjeteve shoqërorë të shpërndarë. Rrjetet shoqërorë të shpërndarë, ose me shpërndarje, do të ishin zgjidhja për shumë nga problemet e sigurisë dhe privatësisë që hasin përdoruesit e rrjeteve shoqërorë të centralizuar.
Për ta parë rrëfimin në Shqip, klikoni mbi figurën e mëposhtme:
Punën origjinale në Anglisht, të krijuar nga J. David Eisenberg, mund ta shijoni këtu.
Clay Shirky sqaron pse PIPA dhe SOPA janë ide të dëmshme
Po e filloj nga këtu. Kjo është një tabelë e shkruar me dorë dhe u duk para ca vitesh në një furrë të zakonshme bukësh në lagjen time në Brooklyn. Dyqani kishte një nga ato makinat me të cilat mund të shtypësh mbi shtresa sheqeri. Kalamajtë mund të sillnin vizatime dhe dyqani ua shtypte mbi një shtresë sheqeri për ta vënë sipër tortës së ditëlindjes.
Mjerisht, vizatimet që u pëlqenin kalamajve qenë personazhet e filmave vizatimorë. U pëlqente Borëbardha, Pinoku u pëlqenin shtatë xhuxhët, Micky Mouse-i. Por ja që qenka e paligjshme të shtypësh vizatimin e Micky Mouse-it nga një fëmijë mbi një shtresë sheqeri. Dhe përbën shkelje të të drejtave të kopjimit. Dhe rregullat lidhur me kësi shkeljesh për tortat e ditëlindjeve të fëmijëve qenë kaq të ngatërruara sa që të zotët e furrës thanë, “Më mirë nuk po merremi fare me këtë punë. Po qe se vini si amator, nuk do ta përdorni më makinën tonë. Nëse doni figura mbi tortën e ditëlindjes, duhet të përdorni një nga figurat tona të gatshme — vetëm për profesionistët.”
Sot në Kongres kemi dy projektligje. Njëri quhet SOPA, tjetri quhet PIPA. SOPA do të thotë Akti mbi Ndalimin e Piraterisë Online. Dhe vjen prej Senatit. PIPA është shkurtim për PROTECTIP, që nga ana e vet është shkurtim për Parandalim Rreziqesh Realë Online ndaj Krijimtarisë Ekonomike dhe Vjedhjes së Pronësisë Intelektuale — ngaqë ndihmësit e Kongresit që u vënë emrin këtyre gjërave kanë kohë plot. Dhe ajo çka duan të kryejnë SOPA dhe PIPA është pikërisht kjo. Duan të rrisin koston e respektimit të të drejtave të kopjimit në atë pikë sa njerëzit thjesht të heqin dorë nga ofrimi i tij si një mundësi për amatorët.
Rruga që propozojnë për këtë është identifikimi i site-eve që cënojnë të drejta kopjimi — edhe pse qysh identifikohen këta site-e nuk specifikohet aspak në projektligje — e mandej duan t’i heqin nga sistemi i emrave të përkatësive. Duan t’i qërojnë nga sistemi i emrave të përkatësive. Sistemi i emrave të përkatësive është ai që shndërron emrat e kuptueshëm nga njerëzit, bie fjala Google.com, në një lloj adrese të përdorshme nga kompjuterët — 74.125.226.212.
Problemi tani me këtë model censure, identifikim i një site-i e mandej përpjekja për ta hequr nga sistemi i emrave të përkatësive, është se nuk ka për të funksionuar. Ju do të mendonit që kjo do të ishte shumë problem për një ligj, por duket se Kongresi nuk ua ka vënë dhe aq shumë theksin te kjo. Tani, arsyeja pse nuk do të funksionojë është se ju prapë mund të shtypni 74.125.226.212 te shfletuesi ose mund ta shndërroni në një lidhje të klikueshme dhe të hyni në të përmes Google-it. Kështu, te ligji, kërcënim i njëmendtë bëhet pjesa ndëshkimore lidhur me problemin.
E që të kuptoni si arriti Kongresi të hartonte një projektligj që nuk do të përmbushë synimet e deklaruara, por që do të prodhojë mjaft efekte anësore rrënuese, duhet të njiheni pakëz me historinë pas tij. Dhe historia pas tij është kjo: SOPA dhe PIPA, si legjislacion, qenë hartuar kryesisht nga kompani mediesh të themeluara në shekullin e 20-të. Shekulli i 20-të ishte i artë për të qenë kompani mediesh, ngaqë për ju punonte skarciteti. Nëse bënit një emision televiziv, s’kish nevojë të ishte më i mirë se krejt emisionet e bërë deri atëherë; duhej të ishte më i mirë se dy emisionet e tjera që jepeshin në të njëjtën kohë — e ky është standard shumë i ulët për vështirësinë në konkurrim. Që do të thoshte se nëse ofronit lëndë mesatare, kishit falas një të tretën e publikut të ShBA-ve — dhjetra milionë përdorues thjesht vetëm pse bëtë diçka që nuk qe krejtësisht e shpifur. Kjo është njësoj si të kishit licencë për të shtypur para dhe një fuçi me bojë falas.
Por teknologjia eci përpara, ashtu si bën teknologjia. Dhe dalëngadalë, në fund të shekullit të 20-të, atë skarcitet zuri ta hajë erozioni — dhe nuk e kam fjalën për teknologjinë dixhitale; E kam fjalën për teknologjinë analoge. Kasetat, regjistruesit me videokaseta, deri edhe makina e përunjur Xerox na krijuan mundësi të reja që të veprojmë me mënyra që e lanë me gojë hapur biznesin e medies. Sepse doli që nuk ishim vërtet sehirxhinj. Se nuk na pëlqen vetëm të konsumojmë. Na pëlqen të konsumojmë, por sa herë që mbërrinte një nga këto mjetet e reja, tregonim se na pëlqen edhe të prodhojmë dhe na pëlqen t’i ndajmë me të tjerët. Dhe kjo u kalli datën bizneseve të medies — çdo herë që ndodhi. Jack ValentiPër 38 vjetë president i Shoqatës Amerikane të Filmit, i konsideruar si një nga lobuesit pro të drejtave të kopjimit më me ndikim në botë
, që qe kryelobuesi për MPAA – Shoqata Amerikane e Filmit, dikur e krahasoi videoregjistruesin e pamëshirshëm me Jack the Ripper dhe Hollivudin e shkretë e të pambrojtur si një grua e vetme në shtëpi. Ky qe niveli i retorikës.
Ndaj industria e medies iu lut, insistoi, kërkoi që Kongresi të bënte diçka. Dhe Kongresi diç bëri. Në fillim të viteve ’90, Kongresi miratoi ligjin që ndryshoi gjithçka. Ai ligj quhej Ligji Mbi Regjistrimet Në Shtëpi i 1992-shit. Ligji Mbi Regjistrimet Në Shtëpi i 1992-shit thosh se, nëse njerëzit regjistrojnë diçka nga radioja dhe mandej krijojnë kaseta të përziera për miqtë, ky nuk është krim. Kështu jemi në rregull. Për incizimin, rimiksimin dhe ndarjen me miqtë nuk ka problem. Nëse prodhoni kopje me cilësi të lartë dhe i shisni, kështu nuk jemi në rregull. Por vetëm incizime të thjeshta…, pa problem, lëruani. Dhe menduan se me kaq u sqarua çështja, meqë vunë një kufi të qartë mes kopjimit të ligjshëm dhe atij të paligjshëm.
Por bizneset e medies nuk donin këtë. Ata donin që Kongresi ta bënte krejtësisht të paligjshëm kopjimin. Ndaj kur u miratua Ligji Mbi Regjistrimet Në Shtëpi i 1992-shit, bizneset e medies hoqën dorë prej idesë së dallimit mes kopjimit të ligjshëm dhe atij të paligjshëm ngaqë qe e qartë që nëse Kongresi vepronte brenda atij kuadri, kështu mund të shtoheshin të drejtat e qytetarëve për pjesëmarrje në hullinë tonë të medieve. Ndaj iu vunë planit B. Iu desh ca kohë të formulonin planin B.
Plani B, në trajtën e tij të plotë u pa më 1998-n — diçka e quajtur Digital Millennium Copyright Act. Që qe akt i ndërlikuar legjislacioni, me plot pjesë të pakapshme. Por goditja kryesore e DMCA-së qe shpallja si e ligjshme e shitjes së materialeve dixhitale të pakopjueshme — vetëm se materiale dixhitale të pakopjueshme nuk ka pa! Se kësaj i thonë, siç tha dikur Ed Feltoni në mënyrë të paharrueshme, “Si të të japin ujë që s’është i njomë.” Bitet janë të kopjueshëm. Kompjuterët këtë bëjnë. Kjo është efekt anësor i funksionimit të tyre bazë.
E kështu, që të bënte gjasme se po ju mundësonte shitjen e biteve të pakopjueshëm, DMCA-ja ligjëroi gjithashtu detyrimin tuaj për përdorim sistemesh që nxirrnin jashtë loje funksionin e kopjimit në pajisjet tuaja. Çdo pajisje DVD ose lojërash apo televizor, apo kompjuter që futnit në shtëpi — pavarësisht se ç’kujtonit se po merrnit kur e bletë — mund të ndryshohej nga industritë e medies, po qe se donin ta vinin këtë si kusht për t’ju shitur prodhime media. Dhe për t’u siguruar që nuk e morët vesh, ose që nuk do t’i përdornit aftësitë e tyre si pajisje të zakonshme kompjuterike, jua bënë të paligjshme provat për të rikthyer mundësinë e kopjimit të lëndës media. DMCA-ja shënon çastin kur industritë e medias hoqën dorë nga sistemi ligjor i dallimit mes kopjimit të ligjshëm dhe atij të paligjshëm dhe thjesht provuan që kopjimin ta parandalojnë përmes mjetesh mekanike.
DMCA pati, dhe vazhdon të ketë, plot efekte të ndërlikuara, por në një nga fushat, në atë të kufizimit të ndarjes me të tjerët, thuajse nuk ka funksionuar. Dhe arsyeja kryesore pse nuk ka funksionuar është se Interneti doli shumë më popullor dhe më i fuqishëm se sa e mendoi kush. Kasetat e dikurshme dhe buletinet e fansave, nuk janë asgjë përballë asaj çka shohim sot me Internetin. Jetojmë në një botë ku shumica e qytetarëve amerikanë mbi moshën 12 vjeç shkëmbejnë gjëra me njëri-tjetrin online. Me të tjerët ndajmë shkrime, figura, ndajmë audio dhe video. Ca nga këto janë gjëra të krijuara prej nesh. Ca janë gjëra që i gjejmë diku. Ca nga gjërat që ndajmë janë gjëra që i krijuam nga gjëra që gjetëm, dhe e tëra kjo u kall datën atyre industrive.
Pra PIPA dhe SOPA janë raundi i dytë. Por ndërsa ndërhyrjet e DMCA-së qenë kirurgjike — duam të mbërrijmë deri te kompjuteri juaj, te televizori juaj, te makina juaj e lojërave, dhe ta pengojmë të bëjë atë që thoshin në dyqan se bën — PIPA dhe SOPA janë si bomba atomike dhe thonë që, duam të shkojmë kudo në botë dhe të censurojmë lëndën. Mekanizmi për ta bërë këtë, siç e thashë, është që nevojitet të hiqet gjithçka që shpie në këto adresa IP. Lypset t’i hiqni ato prej motorëve të kërkimit, lypset t’i hiqni prej listave online, lypset t’i hiqni nga listat e përdoruesve. Dhe meqë prodhuesit më të mëdhenj të lëndës në Internet nuk janë Google dhe Yahoo, ata jemi ne, jemi ne ata që do të ndiqemi. Ngaqë në fund fare, kërcënimi i njëmendtë që shpuri te PIPA dhe SOPA është aftësia jonë për të ndarë gjëra me njëri-tjetrin.
Pra ajo që rrezikon të bëjë PIPA dhe SOPA është marrja e konceptit ligjor shumëshekullor, i pafajshëm deri sa të ta provojnë fajësinë, dhe ta kthejë së prapthi — fajtor deri sa të të nxjerrin të pafajshëm. Nuk mund ta ndani me të tjerët pa na treguar se nuk po ndani diçka që nuk na pëlqen neve. Papritmas, pesha e vërtetimit të të ligjshmes kundrejt të paligjshmes bie pa hezitim mbi ne dhe mbi shërbimet që mund të na ofrojnë neve aftësitë të reja. Edhe pse survejimi i një përdoruesi kushton vetëm disa qindarka, prej kësaj do të shkatërrohej një shërbim me miliona përdorues.
Pra ky është Interneti që kanë ata në mendje. Përfytyrojeni këtë shenjë ngado — vetëm se në vend të College Bakery, përfytyroni që lexohet YouTube apo Facebook, apo Twitter. Përfytyroni se shkruan TED, ngaqë komentet nuk vihen dot në brazdë me ndonjë kosto të pranueshme. Efektet e njëmendta të SOPA-s dhe PIPA-s kanë për të qenë tjetër nga efektet e propozuara. Kërcënimi në fakt është te përmbysja e pikës se kujt i takon të provojë pafajësinë, pas të cilës të gjithë ne papritmas trajtohemi si të ishim hajdutë sa herë që na jepet liria të krijojmë, të prodhojmë dhe të ndajmë me të tjerët. Dhe njerëzve që na mundësojnë këto aftësi — ata të YouTube-it, Facebook-ut, Twitter-it dhe TED-it — u duhet tani të mos na i ndajnë sytë, ose të jenë edhe ata në valle për favorizim shkeljesh të ligjit.
Që të ndihmoni të ndalet kjo mund të bëni dy gjëra — një të thjeshtë dhe një të ndërlikuar, një gjë të lehtë dhe një të vështirë. Gjëja e thjeshtë, e lehta, është kjo: nëse jeni shtetas amerikan, telefonojini përfaqësuesit tuaj, senatorit tuaj. Po të shihni personat që kanë nënshkruar projektligjin SOPA, ata që kanë nënshkruar PIPA-n, do të shihni se të tërë tok kanë marrë miliona e miliona dollarë nga industritë tradicionale të medies. Ju nuk keni miliona e miliona dollarë, por mund t’u telefononi përfaqësuesve tuaj, dhe t’u kujtoni që ju votoni, dhe mund të kërkoni që të mos trajtoheni si vjedhës, dhe mund t’u sugjeroni që do të parapëlqenit që Internetit të mos i viheshin minat.
Nëse nuk jeni qytetar amerikan, mund të lidheni me qytetarë amerikanë që njihni dhe t’i nxisni të bëjnë të njëjtën gjë. Ngaqë kjo duket sikur është çështje kombëtare, por ja që s’është. Këto industri nuk do të kënaqen me minimin e Internetit tonë. Nëse e shkatërrojnë, do ta shkatërrojnë për të gjithë. Kjo qe gjëja e lehtë. Kjo qe gjëja e thjeshtë.
Gjëja e vështirë është: përgatituni, ngaqë të tjera po vijnë. SOPA është thjesht një rikthim i COICA-s, i cili qe paraqitur vitin e shkuar, dhe që nuk u miratua. Dhe krejt kjo lidhet me dështimin e dikurshëm të DMCA-së për moslejimin e ndarjes me të tjerët në rrugë teknike. Dhe DMCA-ja lidhet me Ligjin Mbi Regjistrimet Në Shtëpi, që u kalli datën këtyre industrive. Ngaqë krejt meseleja e të sugjeruarit se dikush po cënon ligjin e mandej mbledhjes së fakteve dhe provimit të kësaj, del se është vërtet e sikletshme. “Do të donim që të mos e bënim,” shprehen industritë e medies. Dhe ajo çka duan është të mos u duhet të bëjnë kështu. Nuk duan dallime ligjore mes ndarjes së ligjshme dhe të paligjshme me të tjerët. Duan thjesht që ndarja me të tjerët të zhduket.
PIPA dhe SOPA nuk janë çudira, nuk janë anomalira, nuk janë ngjarje. Janë shtrëngimi i radhës i kësaj vidhe të veçantë, që shtrëngohet e shtrëngohet këtu e 20 vjetë. Edhe po i mposhtëm këto, siç shpresoj, të tjera do të vijnë. Sepse deri kur ta bindim Kongresin se rruga për t’u marrë me cënimin e të drejtave të kopjimit është rruga që u ndoq për këtë punë me Napster-in, me YouTube-in, që është gjyqi me krej provat e paraqitura dhe përcaktimi i fakteve dhe i zgjidhjeve siç bëhet në shoqëritë demokratike. Kjo është rruga për ta zgjidhur këtë.
Ndërkohë, gjëja e zorshme është të jemi gati. Sepse ky është mesazhi i njëmendtë i PIPA-s dhe SOPA-s. Time Warner foli dhe na duan prapë të gjithëve në divan, thjesht për të konsumuar — jo të krijojmë, jo të ndajmë me të tjerët — dhe duhet t’i themi “Jo.”
Firefox Flicks – Konkurs mbarëbotëror videosh që rrëfejnë historinë e Firefox-it
Ju vjen ndoresh për krijim videosh? Mund ta shfrytëzoni pasionin tuaj duke marrë pjesë në këtë konkurs që organizon Mozilla dhe ku mund të fitoni edhe çmime. Thjesht duke marrë pjesë do të shpërbleheni me një paketë çmimi Firefox. Nëse jeni fatlumi që do të fitojë çmimin e madh, ju pret një çmim prej 5 mijë dollarësh dhënë si pajisje videosh ose një e drejtë studimi në një shkollë filmi. Videoja që parashtroni do të merret në shqyrtim nga mjeshtër të njohur të zanatit. Videoja juaj ka shansin, nëse përzgjidhet, të përdoret në ndonjë nga fushatat mbarëbotërore që organizon Mozilla. Pasja e emrit Mozilla në portofolin e projekteve tuaja është një plus.
Filmi juaj do të duhej t’i drejtohet përdoruesve të zakonshëm të Internetit të moshave 25 deri 55 vjeç e të na ndihmojë të shpjegojmë sfidat me të cilat përballet Web-i, me një gjuhë të thjeshtë e të kuptueshme prej tyre, t’u përçojmë atyre faktin që Firefox-i është organizëm jofitimprurës e që përpiqet për të mirën e njerëzve kudo qofshin, faktin që Firefox-i si përparësi ka parimet dhe jo fitimet, vendosjen e tyre në kontroll të punës online, që synimi i Firefox-it është e mira publike.
Kategoritë ku mund të merret pjesë janë Reklama Më e Mirë 30-Sekondëshe, Animacioni Më i Mirë, Përdorimi Më i Mirë i Teknologjive të Reja, Njoftimi Më i Mirë i një Shërbimi Publik.
Për hollësi të mëtejshme mbi projektin vizitoni faqen zyrtare të tij, duke klikuar te figura e mësipërme.
Moxillianë
Moxillianë është një projekt anësor i Mozilla-s që synon krijimin e një liste, një burimi të dhënash, rreth personave që merren në nivele të ndryshme me veprimtari në kuadrin e projektit, cilët janë, çfarë bëjnë dhe se si mund të lidhet dikush me ta, që kështu bashkëpunimi të ishte më i lehtë.
Për më tepër, vizitoni site-in e projektit.
SOPA dhe PIPA shpjeguar në gjuhë të thjeshtë
Interneti është një nga industritë më të fuqishme dhe më me rritje në Shtetet e Bashkuara Ai u lejon miliarda njerëzve komunikim të lirë dhe të hapur, dhe ka qenë frymëmarrja e protestave anembanë botës. Por një projekt-ligj i ri propozon që industrisë së dëfrimit t’i lihet dorë e lirë të censurojë Internetin. Mban emrin PROTECT IP, dhe ja se si do të funksiononte:
Korporata private duan të jenë të lira të mbyllin site-e të paautorizuar ku njerëzit shkarkojnë filma, shfaqje televizive dhe muzikë. Ngaqë shumica e këtyre site-eve ndodhen jashtë juridiksionit të SHBA-ve, PROTECT IP përdor ca taktika të tjera nga ato brenda kufijve të Amerikës. Së pari, i jep qeverisë fuqinë të detyrojë mundësuesit e Internetit në SHBA të bllokojnë hyrjen për te emra përkatësish të shkelësve. Po njësoj mund të padisin motorë kërkimi me bazë në SHBA, lista, madje edhe blogje dhe forume me synim heqjen prej tyre të lidhjeve për te këto site-e. Së dyti, PROTECT IP u jep korporatave dhe qeverisë aftësinë e ndërprerjes së financimeve për site-et web shkelëse përmes anulimit të llogarive të tyre te reklamues dhe shërbime pagesash me bazë SHBA-të. Përmbledhtas, kjo është ajo që PROTECT IP do të provojë të bëjë.
Por sipas të gjitha gjasave, bashkë me të do të bëjë edhe diç tjetër. Si për fillim, nuk ka për t’u vënë fre atyre që shkarkojnë. Prapë do të jeni në gjendje të hyni te një site i bllokuar, thjesht duke dhënë adresën e tij IP në vend të emrit. Ajo çka PROTECT IP do të bëjë është gjymtimi i sipërmarrjeve të reja ngaqë u lejon gjithashtu kompanive të padisin cilindo site që mendojnë se nuk po bën filtrim të kënaqshëm. Këto procese gjyqësore do të çonin kollaj në falimentim motorë të rinj kërkimi dhe site mediash shoqërore. Dhe teksti i PROTECT IP-së është aq i dykuptimtë saqë site-e të rëndësishëm mediash shoqërore mund të shndërrohen në objektiv goditjeje. Shumë site-e web novatore mund të duken si pirateri në sytë e gjykatësit jo të duhur: Tumblr, SoundCloud, dhe YouTube-i në fillimet e veta. Kudo që njerëzit shprehen, bëjnë art, transmetojnë lajme, ose organizojnë protesta ka të përziera shumë xhirime TV-je, copëza filmash, dhe muzikë nën të drejta autori. Dhe edhe sikur t’i besoni qeverisë së SHBA-ve se nuk do të abuzojë me fuqinë e re për censurim të Net-it, po vendet që do ndiqnin shembullin tonë dhe do të hartonin ligje të tilla? Njerëzit nëpër botë do të kishin kështu Internete shumë të ndryshëm, dhe qeveri të paskrupullta do të kishin mjete të fuqishme për të shtypur shprehjen e lirë.
Por ndoshta gjëja më e rrezikshme do të qe se PROTECT IP do të përziehej me funksionimin e brendshëm të Net-it. Ekspertët besojnë se duke futur hundët te regjistrat Web të emrave të përkatësive përfundimi do të ish më pak siguri dhe qëndrueshmëri. Shkurt, PROTECT IP nuk do ta ndalë piraterinë, por do të hapë rrugën për potenciale të mëdha censure dhe abuzimi, për ta bërë Web-in më pak të sigurt dhe të besueshëm.
Ky është Internet-i për të cilin flasim. Një mjet vital dhe plot gjallëri, dhe qeveria jonë po fut hundët në strukturën bazë të tij se ndoshta kështu njerëzit do të blejnë më tepër filma Hollivudi. Por me filmat e Hollivudit nuk zgjidhen kandidatë nga baza, nuk përmbysen regjime të korruptuar, dhe krejt industria e dëfrimit nuk kontribuon kushedi çë në ekonominë tonë. Këto të gjitha bëhen me Internet, këto e të tjera. Korporatat i kanë tashmë mjetet që të luftojnë piraterinë. E kanë mundësinë të ndalin qarkullim lënde të caktuar, të padisin për mbyllje kompanitë e software-it peer-to-peer, dhe të padisin gazetarë thjesht se kanë folur se si të kopjohet një DVD. Janë plot me bëma ushtrimi dhe abuzimi të fuqisë së tyre. Ato u përpoqën të hiqnin nga YouTube-i një video për një bebe, vetëm për muzikën që luhej në sfond. Dënimet që jepen për pirateri komerciale në shkallë të gjerë i kanë përdorur kundër familjesh dhe fëmijësh. Janë po këto që hapën padi për ndalimin e VCR-së dhe të pajisjeve të para MP3.
Ndaj pyetja është, deri ku do të shkojnë me këtë punë? Përgjigja në këtë pikë është e qartë. Deri atje ku do t’i lejojmë ne. Që kur krijuam këtë video, PROTECT IP është përkeqësuar dhe po përgatiten për miratim të shpejtë. Tani qeveria dhe korporatat mund të bllokojnë çfarëdo site-i, të brendshëm ose të jashtëm, thjesht për një lidhje që do të shkelte ligjin. Site-eve si YouTube, Twitter, dhe Facebook do t’u duhej të censuronin përdoruesit e vet ose të mbyllen, ngaqë bëhen përgjegjëse për gjithçka që përdoruesit e tyre postojnë. Përdoruesi i rëndomtë mund të përfundojë me burg 5 vjetë për postim të çfarëdo gjëje nën të drejta autori– madje edhe thjesht nga të kënduarit e një kënge.
Aktivizëm efektiv përmes Internetit
Aktivizmi përmes Internetit zakonisht të sjell në mend kërkesat nga shokë a miq për të përhapur një lajm apo një njoftim nëpërmjet email-it, ose në raste më të organizuara nënshkrimin e një peticioni diku, për diçka.
Prej disa vitesh, një nismë e re, me emrin Avaaz, po përpiqet që aktivizmi i këtij lloji të jetë më i efektshëm. Sipas Suddeutsche Zeitung-ut
Avaaz është një bashkësi mbikombëtare që është më demokratike, dhe mund të jetë më e efektshme, se sa Kombet e Bashkuara.
Avaaz përfshin deri sot 10.5 milionë të regjistruar, numër që rritet përditë me njerëz që aktivizimin po e shtrijnë tej nënshkrimit të peticioneve të ndryshme.Veprimtaria e tyre i ka kaluar caqet e tastierës, për t’u shtrirë në terren, me vendet e fshehta të ngritura për të mbrojtur lëvizje demokratike, me padi kundër korporatash, me informim aksionerësh të tyre rreth çështjesh ku vlera e aksioneve nuk mund të lërë në heshtje çështje etike, me dhurim milionash në pajisje të teknologjisë së fundit për mbrojtësit e të drejtave të njeriut, me shpënien e zërit të individit drejt e te presidentë, miliarderë, ambasadorë dhe ministra.
Dy nga fushatat e shumta të aktivizmit të ndërmarra nga Avaaz duket se kanë qenë frutdhënëse. Ato kanë kontribuar në dy fitore të thjeshta, dhe ndoshta të përkohshme, por të rëndësishme, po të shihen si shembull. Që të dyja janë tregues i fuqisë së informacionit dhe Internetit kur përdoren për një kauzë që meriton vëmendje.
E para iu kundërvu një projektligji të cilin ish-kryeministri italian që sapo ka lënë postin e pat hartuar me qëllimin e mbytjes së demokracisë. Projektligji synonte t’i jepte qeverisë të drejtën e mbylljes sipas qejfit të saj të site-eve web. Anëtarët italianë të Avaaz-it dërguan 200 mijë email-e dhe përmbytën Facebook-un dhe Twitter me mesazhe në përkrahje të fushatës. Këto bashkë me demonstrimet publike dhe mbulimin nga mediat kryesore të gadishullit përballë bënë që projektligji të arkivohej përgjithmonë.
Fushata tjetër SHPËTONI INTERNETIN u organizua për nënshkrimin e një peticioni kundër projektligjit skandaloz që do t’i jepte qeverisë së ShBA-ve të drejtën të asgjësonte çfarëdo site-i web, përfshi site-e të tillë si WikiLeaks, YouTube, apo vetë Avaaz-in.
E nënshkruar brenda pak ditësh nga mbi 1 milion vetë, peticioni iu dorëzua zyrtarëve të lartë të Shtëpisë së Bardhë, pas përgjigjes së ardhur nga ekipi i presidentit. Sipas njoftimit nga Avaaz, zëra të pakonfirmuar janë shprehur se ka gjasa që Obama ta kundërshtojë projektligjin. Projektligj për të cilin, po si pas Avaaz-it, kur filloi fushata, u ishte thënë se nuk kish ç’ta ndalte.
Ndoshta vërtet në anën tonë të botës ka pak interes për çka ndodh në kulisat e asaj ane të botës. Por këtë herë kjo nuk do të duhej të ndodhte. Mjafton të kujtohet që shumica e site-eve strehohen nga kompani në territorin e ShBA-ve për të kuptuar se sa urgjent është përkrahja e kundërshtimit të këtij projektligji dhe veprimi gjithkush që është i interesuar që Interneti të mbesë burim publik i lirë dhe të mos pësojë fatin e mediave të tjera si deri sot.
