Një Akt Rregullator i propozuar në mjediset e Parlamentit Europian rrezikon seriozisht hapjen e shtigjeve për krijimin e një interneti me disa “klase udhëtimi”, apo kasta, siç stigmatizohet me të drejtë nga kritikët. Gjë e cila, deri tani, për shkak të vigjilencës mbi asnjanësinë në rrjet, nuk është parë në Internetin që njohim dhe përdorim.

Akti Rregullator i propozuar kërcënon seriozisht lirinë në linjë të njerëzve. Fati i betejës për një Internet të hapur që po zhvillohet pikërisht tani në Bruksel, do të vendoset më 24 Shkurt, kur eurodeputetët të votojnë propozimin. Nëse propozimi miratohet ashtu siç është paraqitur, “shërbimet e specializuara” do të ishin shërbime me pagesë për gjëra që deri më sot ne në Internet i bëjmë pa pagesë shtesë, veç asaj të pajtimit në Internet. Cilësia e pjesës tjetër të Internetit, jo asaj që ka të bëjë me kompanitë shumëmiliardëshe, por e projekteve të ndryshme, të tillë si Wikipedia, për shembull, do të bjerë shumë.

Por përkeqësimi i cilësisë së lëndës që ne konsumojmë në Internet është më e pakta. Akti rrezikon t’u japë pushtet ofruesve të shërbimit internet të vendosin se çfarë mundemi të bëjnë në Internet, dhe çfarë jo. Pra, shndërrimin e tyre potencial në një lloj policie Interneti.

Në kushte të tilla, për shkak të buxhetit kolosal të kompanive shumëmiliardëshe, mbytja prej tyre e konkurrencës do të ishte shumë e lehtë se sot. Dhe shumë më e egër. Për gjithçka risore, klima që mbështet lulëzimin e sotëm do të humbte ose goditej rëndë.

Për një paraqitje më të hollësishme të gjendjes, argumenteve, prognozave (disa prej tyre të faktuara tashmë) shihni te sajti i hartuar enkas.

Etiketa: "shërbimet e specializuara", asnjanësia në rrjet, bashkësi, BE, burim i hapët, Burim i Hapur, diskriminim, dispozita ligjore, epoka dixhitale, eurodeputet, Facebook, i hapët, Internet, ISP, kasta, klas, konkurrencë, lëndë, ligjshmëri, liri, operator, pagesë, pajtim në Internet, Parlamenti Europian, polici Interneti, privatësi, risi, rrjet asnjanës, shërbime, shërbime telekomunikacioni, tarifë ekstra, teknologji, telekomunikacione, trafik i pamanipuluar, Web, Wikipedia

Asnjanësi në rrjet do të thotë trajtim i barabartë i të gjitha të dhënave.  Ja, si këto pakete të dhënash.  Asnjanësia në rrjet do të thotë që përdoruesit si ne të vendosin se cilat pajisje, software, shërbime, dhe sajte web përdoren. Përdorimi i rrjetit duhet të jetë i hapët dhe pa palë të treta që të na thonë se çfarë funksionon dhe çfarë jo.

Pse duhet t’ju hyjë në xhep?

Sepse është një gjë e mahnitshme prej së cilës përfitoni çdo ditë dhe ngaqë kjo gjë e mahnitshme është në rrezik.

Ose më saktë:

Një rrjet asnjanës nuk shfaq diskriminim kundrejt dërguesit, lëndës, ose marrësit të paketeve të dërguar të të dhënave. Nuk bën ndonjë dallim se sa paguan për shërbimin dërguesi apo marrësi, ç’lloj zbatimi, ose ç’protokoll e dërgon apo e merr paketin.

Ose me fjalë më të thjeshta…

Përfytyrojeni web-in si një rrugë në të cilën lëvizin paketet e të dhënave. Kjo rrugë lidh krejt kompjuterët që janë të lidhur në internet. Në kryqëzimet e këtyre rrugëve gjenden rrugëzuesit, të cilët drejtojnë paketet e të dhënave në rrugën e duhur për në vendmbërritje. Rrugëzuesve nuk u bëhet vonë se kush vjen. As pyesin se si duket, nga erdhi, ku do të vejë, apo se ç’lëndë kanë me vete.

Me këtë mënyrë unë mund të komunikoj drejtpërsëdrejti me miqtë e mi, edhe kur ata gjenden në një kontinent tjetër, paguajnë çmim të ndryshëm nga i imi, ose kanë tjetër ISP nga unë. Mund ta përdor internetin për të vizituar çfarëdo sajti web ose të luaj çfarëdo loje, pavarësisht se kush e ofron ose se ku gjenden shërbyesit që e bëjnë të mundur. Mund të shoh çfarëdo videoje apo të lexoj çfarëdo blogjesh nga e gjithë bota, dhe mund të marr pjesë në nisma dhe projekte me burim të hapur. Të gjitha këto mund t’i bëj pavarësisht se për t’u futur në internet përdor tablet, laptop, PC, ose pajisje celulare.

Për këtë është interneti. Kjo është mënyra se si presim që ai të funksionojë.
Prej këtyre rrjetesh asnjanëse komunikimi përfitojmë të gjithë ne, si bashkësi. Ata garantojnë hyrjen tonë në krejt lëndën e gatshme në web-in mbarëbotëror.

Prej kësaj, ofruesit e rrjeteve kanë fituar miliarda gjatë viteve të fundit. Asnjanësi në rrjet: një ide mahnitëse për të gjithë ne.

Ku fle lepuri?

Ofruesit e telekomunikacioneve tani pretendojnë se këto rrugë të përfytyruara të dhënash mund të jenë pre e mbingarkesës së trafikut. Ata duan ta shfuqizojnë konceptin e asnjanësisë në rrjet. Sigurisht që kjo nuk është e vërtetë, ngaqë rrjetet e të dhënave nuk janë rrugë të njëmendta. Siç e dimë nga prodhuesit e hardware-it të kësaj infrastrukture rrjeti, ka aftësi të pamata të pashfrytëzuara te rrjeti. Pa përmendur pastaj që operatorët e rrjeteve të shpërndarjes së lëndës na tregojnë se trafiku i të dhënave kushton në mënyrë të pabesueshme fare pak.

Atëherë pse i bëjnë këto pretendime kompanitë e telekomunikacionit?

Vite me radhë furnizuesit e lidhjeve kanë vërejtur me xhelozi qendrat e mëdha të fitimeve të IPS-ve: ofrues lënde, motorë kërkimesh, platforma videosh dhe rrjete sociale. Të tërë këta duan pjesën e tyre prej këtyre fitimeve, ndërkohë që epoka dixhitale zvogëlon burimet tradicionale të të ardhurave. Pra, ata duan jo vetëm të transportojnë, por gjithashtu të keni pushtet dhe kontroll mbi çfarëdo që transportohet.

Si duan ta kryejnë këtë?

Për t’ia arritur kësaj, shërbimet e telekomunikacionit kanë menduar t’i ndajnë të dhënat në kategori, ose më mirë të themi kasta. Kasta më e përulur e këtij sistemi do të ishte interneti i zakonshëm, që do të kihej vetëm për një sasi të kufizuar të dhënash, dhe që do t’i duhej të zinte karriget e fundit, pas kastave të larta, gjatë dërgimit të të dhënave nëpër rrjet. Kasta më e lartë përmban lëndë nga mundësuesit e hyrjes në internet, ndarazi nga vetë interneti, dhe do të gëzonte trajtim me hatër dhe përdorim të pakufishëm – kuptohet nëpërmjet tarifash ekstra. Mes këtyre dy skajeve, ka plot variacione të mundshme.

Për shembull, një kastë për të dhënat nga rrjetet sociale që shtojnë një haraç trafiku të dhënash për shërbimin e këtij rrjeti social. Kjo sigurisht do të thotë që përdoruesit të shërbimit do t’i duhet të paguajë një tarifë ekstra për pajtimin në të. Në të njëjtën mënyrë, mund të sendërtohet një shërbim ekstra që ofron lojëra për konsola ose lexim gazetash në linjë. Ata do të ishin ndaras nga interneti dhe mund të zbatohen pagesa si mbi shpërndarjen e shërbimit, ashtu edhe mbi klientët e tij. Ofertat konkurruese mund të kufizohen ose bllokohen fare.

E si bëhet kjo?

Le t’i kthehemi sërish përfytyrimit të rrjeteve të të dhënave si rrugë. Rrugëzuesi, i cili fillimisht drejtonte të dhënat në rrugën e duhur, do të përditësohej me një stacion kalimpagesash që skanon të dhënat dhe i ndan ato sipas kastash. Në varësi të kastës, ata mund të përdorin një rrugë speciale që është veçuar nga rruga kryesore, për ta përdorur këtë rrugë speciale për mbërritje më të shpejtë në destinacion. Nëse paguani kalimpagesë për kastë më të ulët, për to do përdoret rruga më e ngadaltë, e zakonshmja.

Nëse nga dërguesi nuk bëhet pagesë për të dhënat, atyre do t’u caktohet një kastë më e ulët dhe do t’u lejohet vetëm përdorimi i rrugës kur është e zbrazët dhe kur nuk ka shumë pakete të dhënash që kanë kaluar nëpër stacionin e pagesave. Në qofshin prej programesh, shërbimesh, lënde ose dërguesish që nuk pëlqehen nga furnizuesi i telekomunikacionit, mund të ngadalësohen tej mase, të përzgjidhen, dhe mundet edhe të asgjësohen.

Për më tepër, nëse nuk qe e qartë: ne si konsumatorë paguajmë përherë, pavarësisht se një shërbim, në pozicionin e dërguesit, paguan apo jo kalimpagesa. Për pasojë, trafiku ynë i të dhënave mund të kufizohet dhe neve të na duhet të paguajmë më tepër tarifa trafiku të dhënash.

Ç’do të thotë kjo?

Shërbimet jokomerciale dhe projektet nga bashkësi, të tilla si Wikipedia për shembull, mund të mos e arrijnë dot këtë pagesë kaste dhe pasja e tyre të kufizohet, ose të bëhet krejtësisht e pamundur.
Komunikimet e drejtpërdrejta me miq dhe të njohur të filtrohen, ose të bllokohen si rivale të modeleve të shërbimit dhe tregtisë që kanë zënë vend tashmë.
Pasi një infrastrukturë e tillë kontrolli dhe filtrimi të jetë ndërtuar dhe vënë në punë, filtrimi dhe hedhja tej e të dhënave të padëshiruara, të tilla si oferta dhe shërbime konkurruese, mund të bëhet kollaj. Më pas, filtrimi i opinioneve, informacioneve apo pikëpamjeve politike lyp vetëm një ndryshim të vogël në rregullimet e sistemit.

Dhe po i lanë të kryhen cenimet e asnjanësisë së rrjetit?

Një proces i tillë është shumë e vështirë të prapësohet, edhe sikur të qe e mundshme.
Do të humbnim larminë e internetit, shumëllojshmërinë e mundësive përmes të cilave i japin formë atij.
Do të humbnim shumë lëndë, ngaqë furnizuesit nuk do t’ia dalin dot më të paguajnë tarifat e ndërmarrjeve të telekomunikacionit.
Do të humbnim konkurrencën e lirë dhe me këtë shfaqjen e shërbimeve të reja nga kompani më të vogla apo nga projekte bashkësish.

Hyrja e lirë që gëzojmë sot në lëndë dhe informacione do të mbarojë.

Do të kishim një model interneti me dy, tre ose katër klase, ose madje jo thjesht një internet, por disa, dhe në rrjete të ndryshme, do të mund të kihet lëndë e ndryshme. Diçka e ngjashme me një grup kanalesh TV prej një pakete transmetimesh me pagesë, ku përveç programeve bazë, ka programe me pagesë çmimi i të cilave ndryshon në varësi të kanalit.

Do të mund të hynit vetëm atje ku ofruesit duan dhe presin që të jetë me fitim.
Regjimi i operatorëve të rrjetit do të kufizonte keqas lirinë e sotme të informacionit në internet. Dhe këtë humbje do të na duhet ta paguajmë edhe më shumë.

Megjithatë, ofruesit tanë thonë se nuk do ta bënin kurrë këtë; se është thjesht diçka si një rritje çmimi!
Ama, është vërtetuar se ofruesit e telekomunikacioneve na gënjejnë sy për sy lidhur me ligjshmërinë e argumenteve rreth goditjes së asnjanësisë së rrjetit. Për shembull, pretendimi i mospasjes së kapaciteteve, ose se vendet me ligje për asnjanësinë e rrjeti do të shpinin në lidhje më të ngadaltë interneti.
Kur kanë gënjyer deri këtu, çne të na tregonin të vërtetën, kur premtojnë se me paratë shtesë do të ndërtojnë një rrjet më të shpejtë, teksa pretendojnë se nuk do të sitin të dhënat tona, ndërkohë që kjo u duhet për ta vënë në punë sistemin e kastave?
Si mund ta ruajnë pasurinë e internetit dhe konkurrencën me një sistem të tillë?

Prandaj:

Protestoni tok me ne!
Kërkoni dispozita ligjore për asnjanësinë në rrjet në vendin tuaj dhe në BE!
Kërkoni trajtim të barabartë të të dhënave!
Kundërshtoni trajtimin me hatër të të dhënave me pagesë në shkëmbim të një trajtimi më të keq për të dhënat tuaja personale!
Kundërshtoni kyçjet e rrjeti dhe ngadalësimet artificiale!
Luftoni për një rrjet komunikimesh të hapur dhe të lirë, nga i cili përfitojmë të gjithë tok si bashkësi!
Kërkoni trafik të pamanipuluar të dhënash!
Mos pranoni diskriminim ose dhënie përparësish të të dhënave, pavarësisht se për ç’arsye!
Askush nuk ka të drejtë të zhbirojë në trafikun tonë. Asgjë nuk e përligj.
Të gjithë kemi të drejtën për asnjanësi rrjeti, madje edhe në rrjetet e celularëve!

Rrjet të njëmendtë, tani dhe në të ardhmen!

Shënim: Teksti është përkthimi i një videoje që mund ta shihni këtu

Etiketa: asnjanësia në rrjet, bashkësi, BE, blog, Burim i Hapur, dërgim të dhënash, dhënie përparësish, diskriminim, dispozita ligjore, epoka dixhitale, filtrim, fitime, haraç, hardware, i hapët, Internet, ISP, kasta, klas, kompjuter, konkurrencë, konsumator, kyçje rrjeti, laptop, lëndë, ligjshmëri e argumenteve, motorë kërkimesh, ofrues lënde, operator, pagesë, pajisje, pajisje celulare, paket të dhënash, palë të treta, PC, platforma videosh, protestë, protokoll, rrjet asnjanës, rrjete, rrjete sociale, rrjetet e celularëve, rrugëzues, sajt web, sajte web, shërbime, shërbime telekomunikacioni, shërbyes, shpërndarje, shumëllojshmëri, software, tablet, tarifë ekstra, të dhëna personale, telekomunikacione, trafik i pamanipuluar, TV me pagesë, video, Web, Wikipedia, zbatim

nga Richard Stallman

Një version thelbësisht i redaktuar i këtij artikulli u botua në Wired.

U mbushën 30 vjet që prej fillimit të Lëvizjes për Software të Lirë, veprimtaria e të cilës synon që software-i të respektojë lirinë e përdoruesve dhe të bashkësisë. Të tillë software e quajmë “të lirë” dhe “libre” (e përdorim këtë fjalë që të theksojmë aspektin se e kemi fjalën për lirinë, jo çmimin). Disa programe pronësore, të tilla si Photoshop, janë shumë të shtrenjta; të tjera, fjala vjen Flash Player, janë falas—sipas njërës mënyrë, apo tjetrës, ato ua nënshtrojnë përdoruesit pushtetit të të zotit të programit.

Shumë gjëra kanë ndryshuar që prej atyre fillimeve: shumica e njerëzve, në vendet e përparuara, tani kanë në zotërim kompjuter (ndonjëherë të quajtur “telefona”) dhe lidhen në Internet përmes tyre. Software-i jo i lirë ende i bën përdoruesit t’ia dorëzojnë dikujt tjetër kontrollin mbi punimin e kompjuterëve, por tani ka edhe një tjetër mënyrë për ta humbur atë: Service as a Software Substitute (Shërbimi si Zëvendësues Software-i) , ose SaaSS, që do të thotë t’ia lësh shërbyesit të dikujt tjetër të kryejë veprimet tuaja kompjuterike.

Si software-i jo i lirë, ashtu edhe SaaSS-i mund të spiunojnë përdoruesin, t’i hedhin vargonj atij, dhe madje edhe ta sulmojnë atë. Abuzimet janë të zakonshme në shërbime dhe produkte software-i pronësor, ngaqë kontrollin nuk e kanë përdoruesit. Ky është dallimi themelor: software-i jo i lirë dhe SaaSS-i kontrollohen nga një njësi tjetër (zakonisht një korporatë ose një shtet), dhe përdoruesit nuk kanë zë në kontroll. Software-i i lirë, përkundrazi, vendos përdoruesit në kontroll.

Pse ka rëndësi ky kontroll? Ngaqë liri do të thotë të keni kontroll mbi jetën tuaj. Nëse përdorni një program që të kryeni veprimtari në jetën tuaj, liria juaj varet nga sa kontroll keni mbi programin. E meritoni të keni kontrollin mbi programet që përdorni, aq më tepër kur ato i përdorni për diçka të rëndësishme në jetën tuaj.

Kontrolli i përdoruesve mbi programin lyp katër liri thelbësore.

(0) Lirinë për ta xhiruar programin si të doni, për çfarëdo qëllimi.

(1) Lirinë për të studiuar “kodin burim” të programit, dhe për ta ndryshuar atë, kështu që programi i kryen përllogaritjet ashtu si doni ju. Programet shkruhen nga programuesit në një gjuhë programimi—diçka si Anglishtja e ndërthurur me algjebrën—dhe ajo formë e programit përbën “kodin burim”. Cilido që di të programojë, dhe ka një program në formën e kodit burim, mund të lexojë kodin burim, të kuptojë funksionimin e tij, dhe ta ndryshojë madje. Kur krejt ajo që ju jepet është forma e ekzekutueshme e programit, një varg numrash që është efikas për ta ekzekutuar kompjuteri, por tejet i vështirë për ta kuptuar një qenie njerëzore, të kuptuarit dhe ndryshimi i programit në atë formë janë aq të vështirë sa thuajse e pamundur.

(2) Lirinë për të krijuar dhe shpërndarë kopje ekzakte, kur të doni. (Nuk bëhet fjalë për një detyrim; e bëni kur doni dhe se doni. Nëse programi është i lirë, kjo nuk do të thotë që dikush e ka detyrim t’ju ofrojë një kopje, ose se keni detyrim t’i ofroni ju dikujt një kopje. Shpërndarja përdoruesve e një programi pa liri është keqtrajtim i tyre; megjithatë, të vendosësh të mos e shpërndash programin—duke e përdorur privatisht—nuk keqtrajton njeri.)

(3) Lirinë për të krijuar dhe shpërndarë kopje të versioneve tuaja të modifikuara, kur doni.

Dy liritë e para duan të thonë që çdo përdorues mund të ushtrojë kontroll individual mbi programin. Me dy liritë e tjera, cilido grup përdoruesish mund të ushtrojë së toku kontroll kolektiv mbi programin. Me krejt katër liritë, përdoruesit e kontrollojnë plotësisht programin. Nëse cilado prej tyre mungon ose nuk është e mjaftueshme, programi është pronësor (jo i lirë), dhe i padrejtë.

Për veprimtari praktike përdoren gjithashtu lloje të tjera veprash, përfshi receta gatimesh, vepra edukative, të tilla si libra shkollorë, vepra referencash, të tilla si fjalorët apo enciklopeditë, llojet e shkronjave për të shfaqur paragrafë teksti, diagrame qarqesh që mund të ndërtohen nga njerëzit, dhe stampa për të krijuar objekte të dobishme (jo thjesht zbukuruese) me një shtypës 3D. Ngaqë këto nuk janë software, lëvizja e software-it të lirë nuk i mbulon ato, në kuptimin e ngushtë të fjalës; por i njëjti arsyetim zbatohet dhe shpie në të njëjtin përfundim: këto vepra duhet të bartin katër liritë.

Një program i lirë ju lejon të luani me të, për ta bërë të bëjë atë që doni (ose të reshtë së bëri diçka që ju nuk e pëlqeni). Të luash me software-in mund të tingëllojë qesharake, nëse jeni mësuar me software-in pronësor si një kuti të vulosur, por në Botën e Lirë është gjë e zakonshme, dhe një rrugë e mirë për të mësuar programim. Madje edhe një nga mënyrat tradicionale amerikane të kalimit të kohës së lirë, futja e duarve në makina, tani e ka rrugën të zënë, ngaqë makinat përmbajnë software jo të lirë.

Padrejtësitë e Pronësorësisë

Nëse përdoruesi nuk e kontrollon programin, programi kontrollon përdoruesit. Me software-in pronësor, gjithmonë ka një njësi, “pronari” i një programi, që kontrollon programin—dhe përmes kësaj, ushtron pushtet mbi përdoruesit e tij. Një program jo i lirë është një kular, një instrument pushteti të padrejtë.

Në raste skandaloze (edhe pse kjo skandalozja është bërë shumë e zakonshme) programet pronësore janë konceptuar të spiunojnë përdoruesit, t’i kufizojnë ata, t’i censurojnë dhe të abuzojnë me ta. Për shembull, sistemi operativ i Apple iThings i bën të gjitha këto, dhe kështu bën edhe Windows-i në pajisje celulare me procesorë ARM. Windows-i, firmware-i i telefonave celularë, dhe Google Chrome për Windows përfshijnë një deriçkë universale që u lejon disa kompanive ta ndryshojnë programin së largëti pa marrë leje. Amazon Kindle ka një deriçkë që mund të përdoret për të fshirë libra.

Me synimin për t’i dhënë fund padrejtësisë së software-it të lirë, lëvizja e software-it të lirë ndërton programe që përdoruesit të çlirojnë veten. E filluam më 1984 me hartimin e sistemit të lirë operativ GNU. Sot, miliona kompjuterë xhirojnë GNU, kryesisht në formën e ndërthurjes GNU/Linux.

T’u shpërndash përdoruesve një program pa liritë, i keqtrajton ata; megjithatë, të zgjedhësh të mos e shpërndash programin, nuk keqtrajton njeri. Nëse shkruani një program dhe e përdorni privatisht, kjo nuk i bën keq njeriu. (Humbisni një rast të bëni mirë, por kjo nuk është e njëjtë me të bërit dëm.) Ndaj, kur themi që krejt software-i duhet të jetë i lirë, nënkuptojmë që çdo kopje duhet të shoqërohet me katër liritë, por nuk nënkuptojmë që dikush e ka për detyrë t’ju ofrojë një kopje.

Software-i Jo i Lirë dhe SaaSS

Software-i jo i lirë qe mënyra e parë që kompanitë të vinin nën kontroll punimin në kompjuter të njerëzve. Sot, ka një mënyrë tjetër, të quajtur Shërbimi si Zëvendësues Software-i, ose SaaSS. Kjo do të thotë t’ia lësh shërbyesit të dikujt të kryejë punët tuaja në kompjuter.

SaaSS nuk do të thotë që programet në shërbyes janë jo të lirë (megjithëqë shpesh janë). Puna është që përdorimi i SaaSS-it shkakton të njëjtat padrejtësi si përdorimi i një programi jo të lirë: janë dy shtigje te i njëjti dreq vendi. Merrni shembullin e një shërbimi SaaSS përkthimesh: Përdoruesi dërgon tekst tek shërbyesi, dhe shërbyesi e përkthen (nga Anglishtja në Spanjisht, të themi) dhe ia dërgon përkthimin mbrapsht përdoruesit. Që prej kësaj, akti i përkthimit është nën kontrollin e operatorit të shërbyesit, në vend se nën atë të përdoruesit.

Nëse përdorni SaaSS, operatori i shërbyesit kontrollon punimin tuaj në kompjuter. Kjo kërkon që t’ia besoni krejt të dhënat tuaja përkatëse operatorit të shërbyesit, të cilin do ta detyrojnë t’ia tregojë ato shtetit po ashtu—kujt i shërben pra ky shërbyes, në fund të fundit?

Padrejtësi të Dorës së Parë dhe të Dytë

Kur përdorni programe pronësore ose SaaSS, së pari i bëni dëm vetes, ngaqë kjo i jep një njësie pushtet të padrejtë mbi ju. Për të mirën tuaj, do të duhej t’i hiqeshit kësaj. U bën gjithashtu dëm të tjerëve, nëse premtoni që të mos ndani gjë me të tjerët. Të mbash një premtim të tillë është gjë e ligë, dhe më pak e ligë ta shkelësh; që të jeni vërtet të drejtë, nuk do të duhej ta bënit fare premtimin.

Ka raste kur përdorimi i software-it jo të lirë ushtron presion mbi të tjerët të bëjnë edhe ata ashtu. Skype-i është një shembull i qartë: kur një person përdor software-in jo të lirë klient të Skype-it, i kërkon një personi tjetër të përdorë po ashtu atë software—e kështu që të dy dorëzojnë lirinë e tyre. (Google Hangouts ka të njëjtin problem.) Është e dëmshme madje edhe t’i këshillosh programe të tilla. Do të duhej që ne të refuzonim t’i përdornim qoftë edhe për pak, qoftë edhe në kompjuterin e dikujt tjetër.

Një tjetër gjë e dëmshme nga përdorimi i programeve jo të lira dhe SaaSS-it është se kështu shpërblehet ai që e bën, duke nxitur zhvillimin e mëtejshëm të atij programi ose “shërbimi”, duke sjellë kështu që nën thundrën e një kompanie të bien më tepër njerëz.

Të gjitha format e dëmit të tërthortë zmadhohen edhe më, kur përdoruesi është një ent publik ose një shkollë.

Software-i i Lirë dhe Shteti

Agjencitë publike ekzistojnë për njerëzit, jo për vetveten. Kur punojnë në kompjuter, e bëjnë këtë për njerëzit. E kanë detyrë të ruajnë kontrollin e plotë mbi punimin në kompjuter, për të bërë kështu të mundur që ai të kryhet si duhet për njerëzit. (Kjo përbën sovranitetin kompjuterik të shtetit.) Ata nuk duhet të lejojnë kurrë që kontrolli mbi anën kompjuterike të shtetit të bjerë në duar private.

Ruajtjen e kontrollit mbi punimin në kompjuter të njerëzve, agjencitë publike nuk duhet ta bëjnë me software pronësor (software në kontrollin e një enti tjetër veç shtetit). Dhe nuk duhet t’ia besojnë një shërbimi të programuar dhe xhiruar nga një ent tjetër veç shtetit, ngaqë kjo do të ishte SaaSS.

Software-i pronësor nuk ka asnjë lloj sigurie në një rast kyç — kur përdoret kundër zhvilluesit të tij. Dhe zhvilluesi mund të ndihmojë të tjerët të sulmojnë. Microsoft-i i tregon të meta të Windows-it NSA-së (agjencia qeveritare e spiunazhit dixhital të ShBA-ve) përpara se t’i ndreqë ato. Nuk e dimë nëse kështu bën edhe Apple-i, por edhe ky gjendet nën të njëjtën trysni qeveritare si Microsoft-i. Nëse qeveria e cilitdo vendi tjetër përdor software të tillë, vë në rrezik sigurinë kombëtare. Doni që NSA-ja të fusë hundët në kompjuterët e qeverisë juaj? Shihni rregullat e këshilluara prej nesh për qeveritë për promovomin e software-it të lirë.

Software-i i Lirë dhe Arsimi

Shkollat (dhe këtu përfshihen veprimtaritë edukative) ndikojnë të ardhmen e shoqërisë përmes asaj çka u mësojnë nxënësve. Ato do të duhej të jepnin përjashtimisht mësim software të lirë, duke e ushtruar për të mirën ndikimin e tyre. Të japësh mësim një program pronësor do të thotë të mbjellësh varësi, çka shkon kundër misionit të arsimit. Duke i stërvitur nxënësit në përdorimin e software-it të lirë, shkollat do ta drejtojnë të ardhmen e shoqërisë drejt lirisë, dhe do të ndihmojë programuesit e talentuar të bëhen të zotë.

Ato do t’u mësonin nxënësve zakonin e bashkëpunimit, ndihmës për njëri-tjetrin. Çdo klasë do të duhej të kishte këtë rregull: “Nxënës, kjo klasë është një vend ku ne ndajmë me njëri-tjetrin dijen tonë. Nëse sillni në klasë software, nuk mund ta mbani për veten. Në vend të kësaj, duhet të ndani kopje të tij me gjithë klasën—përfshi kodin e tij burim, në rast se dikush dëshiron të mësojë prej tij. Për këtë arsye, sjellja në klasë e software-it pronësor nuk lejohet, hiq rastet kur kjo bëhet për retroinxhinierim të tij.”

Zhvilluesit pronësorë do të na vinin t’i ndëshkonim nxënësit që janë aq zemërmirë sa të ndajnë software me të tjerët, dhe t’i pengonim ata që janë aq kureshtarë sa të duan ta ndryshojnë atë. Kjo do të thotë arsimim i shtrembër. Shihni http://www.gnu.org/education/ për më tepër diskutime rreth përdorimit të software-it të lirë në shkolla.

Software i Lirë: Më Shumë Se “Avantazhe”

Më kërkojnë shpesh të përshkruaj “avantazhet” e software-it të lirë. Por fjala “avantazhe” është shumë e dobët kur vjen puna te liria. Jeta pa liri është shtypje, dhe kjo vlen edhe për punimin në kompjuter, si për çdo veprimtari tjetër në jetën tonë. Ne duhet të refuzojmë dhënien e kontrollit mbi punimin në kompjuter pronarëve të programeve ose të shërbimeve kompjuterike. Kjo është gjëja e drejtë që duhet bërë, për arsye egoiste; por jo vetëm për arsye egoiste.

Liria përfshin lirinë për të bashkëpunuar me të tjerët. T’ua mohosh njerëzve atë liri do të thotë t’i mbash ata të përçarë, çka është fillimi i një skeme për t’i shtypur ata. Në bashkësinë e software-it të lirë, jemi shumë të ndërgjegjshëm mbi rëndësinë e lirisë për të bashkëpunuar me të tjerët, ngaqë puna jonë përfaqëson bashkëpunim të organizuar. Nëse shoku juaj ju viziton dhe sheh që përdorni një program, mund t’ju kërkojë një kopje. Një program që jua ndalon rishpërndarjen e tij, ose që thotë se “nuk është menduar ta bëni”, është anti-shoqëror.

Në lëmin kompjuterik, bashkëveprimi përfshin rishpërndarjen e kopjeve ekzakte të një programi për përdoruesit e tjerë. Përfshin gjithashtu shpërndarjen për ta të versioneve tuaja të ndryshuara. Software-i i lirë i nxit forma të tilla bashkëpunimi, ndërsa software-i pronësor i ndalon ato. E ndalon rishpërndarjen e kopjeve, dhe duke u mohuar përdoruesve kodin burim, i pengon ata të bëjnë ndryshime. SaaSS-i ka të njëjtat efekte: nëse punimi juaj në kompjuter zhvillohet nëpër web, te shërbyesi i dikujt tjetër, nga kopja e dikujt tjetër e një programi, nuk e shihni apo prekni dot software-in që kryen përllogaritjet për ju, ndaj nuk mund ta rishpërndani ose ndryshoni dot.

Përfundim

Ne e meritojmë të kemi kontroll mbi punimin tonë në kompjuter; si mund ta fitojmë këtë kontroll? Duke mos pranuar software jo të lirë në kompjuterët që zotërojmë ose përdorim rregullisht, dhe duke mos pranuar SaaSS-e. Duke zhvilluar software të lirë (ata prej nesh që janë programues). Duke mos pranuar të zhvillojmë ose promovojmë software jo të lirë ose SaaSS-e. Duke i përhapur këto ide te të tjerët.

Ne dhe mijëra përdorues e kemi bërë këtë që prej 1984-s, prej kësaj kemi tani sistemin operativ të lirë GNU/Linux që kushdo—programues ose jo—mund ta përdorë. Bashkojuni kauzës sonë, si programues ose si veprimtar. Le t’i çlirojmë të tërë përdoruesit e kompjuterit.

Të drejta kopjimi © 2013 Richard Stallman

Marrë nga Projekti GNU

Etiketa: abuzim, agjenci publike, Amazon Kindle, anti-shoqëror, Apple, arsimi, arsimim i shtrembër, Avantazhe, bashkëpunim, bashkëpunim i organizuar, bashkësi, bëni mirë, Bota e Lirë, by-nd, Creative Commons, creativecommons.org, deriçkë, e ekzekutueshme, e ligë, edukative, enciklopedi, ent publik, firmware, fjalor, Flash Player, Free Software Foundation, FSF, GNU, GNU/Linux, Google Chrome, Google Hangouts, instrument pushteti, Internet, kauzë, keqtrajtim, kodi burim, kompjuter, kontroll, kontroll individual, kontroll kolektiv, kopje, korporatë, libër shkollor, libre, licencë, liri, lloje shkronjash, Microsoft, misioni i arsimit, NSA, operator, përdorues, përkthim, Photoshop, procesor ARM, programe pronësore, programues, Projekti GNU, pronësor, Pronësorësi, pushtet, recetë gatimesh, retroinxhinierim, Richard Stallman, SaaSS, Service as a Software Substitute, ShBA, Shërbimi si Zëvendësues Software-i, shërbyes, shkollë, shtet, shtypës 3D, sistem operativ, Skype, software i lirë, software klient, sovraniteti kompjuterik i shtetit, spiunazh dixhital, spiunim, telefon celular, trysni qeveritare, vargonj, veprimtar, Windows, Wired, zemërmirë

nga Richard Stallman

Fillimisht një version i këtij artikulli u botua te Wired në Tetor 2013.

Falë atyre që na zbuloi Edward Snowden, e dimë që niveli i sotëm i përgjimit të përgjithshëm në shoqëri është i papërputhshëm me të drejtat e njeriut. Këtë e ripohojnë qartë rëniet në qafë dhe proceset gjyqësore të vazhdueshme ndaj disidentëve, burimeve të informacionit dhe gazetarëve në ShBA. Na duhet ta zvogëlojmë nivelin e përgjimit të përgjithshëm, por deri ku? Ku bie saktësisht niveli maksimum i përgjimit, të cilin duhet të sigurohemi të mos tejkalohet? Është niveli përtej të cilit përgjimi fillon e plekset me funksionimin e demokracisë, pra kur nxjerrësit e sekreteve (të tillë si Snowden-i) ka shumë gjasa të zbulohen.Të përballur me fshehtësinë nga ana e qeverive, ne populli varemi nga nxjerrësit e sekreteve të na rrëfejnë se çfarë po bën shteti. Por përgjimi i sotëm i tremb nxjerrësit potencialë të sekreteve, çka do të thotë se është i tepruar. Për të shëndoshur kontrollin tonë demokratik mbi shtetin, duhet ta zvogëlojmë përgjimin deri në një pikë sa nxjerrësit e sekreteve të jenë të parrezikuar.

Përdorimi i software-it të lirë/libre, siç kam 30 vjet që e kërkoj, është hapi i parë për të marrë kontrollin e jetës sonë dixhitale, dhe kjo përfshin parandalimin e përgjimit. Nuk mund t’i zëmë besë software-it jo të lirë; NSA-ja  përdor madje krijon në software jo të lirë pika të dobëta për nga siguria, me qëllim që të mësyjë kompjuterët dhe rrugëzuesit tanë. Software-i i Lirë na jep kontrollin mbi kompjuterët tanë, por kaq nuk na e mbron privatësinë, sapo vëmë këmbën në Internet.

Në ShBA po hartohet legjislacion dypartiak për të “reduktuar fuqinë e përgjimit të brendshëm”, por duke u mbështetur në kufizimin e përdorimit nga ana e qeverisë të dosjeve tona virtuale. Kjo nuk do të mjaftojë për të mbrojtur nxjerrësit e sekreteve, nëse “kapja e nxjerrësit të sekreteve” është përligjje për të patur akses të mjaftueshëm për identifikimin e tyre. Na duhet të shkojmë më tej.

Kufiri i Sipërm i Përgjimit në një Demokraci

Nëse nxjerrësit e sekreteve nuk guxojnë të bëjnë të njohura krime dhe gënjeshtra, humbasim grimën e fundit të kontrollit të efektshëm mbi qeverinë dhe institucionet tona. Ky është shpjegimi pse përgjimi që i bën të mundur shtetit të gjejë se kush ka folur me një reporter është teprim përgjimi—shumë për ta përballuar demokracia.

Një zyrtar i paemër i qeverisë së ShBA-ve u tha gazetarëve në mënyrë ogurzezë më 2011 se  ShBA-të nuk do të thërrasin reporterë në gjyqe, ngaqë “E dimë se me kë keni folur.” Për ta ditur këtë, ndonjëherë është kërkuar të sillen në gjyq regjistrimet e telefonatave të gazetarëve, por Snowden-i na ka treguar se në fakt këtë e pësojnë krejt thirrjet telefonike të gjithkujt në ShBA, gjithmonë, nga Verizon-i dhe po ashtu nga kompani të tjera.

Veprimtarive opozitare dhe disidente u nevojitet të mbajnë të fshehta, përballë shtetesh që janë gati të luajnë rrengje të ndyta me to. ACLU e ka dëshmuar praktikën sistematike të infiltrimit të grupeve paqësore disidente nga ana e qeverive të ShBA-ve, me pretekstin se mes tyre mund të ketë terroristë. Pika ku përgjimi bëhet i tepruar është pika kur shteti mund të gjejë se kush ka folur me një gazetar të njohur ose me një disident të njohur.

Informacioni, Pasi Mblidhet, Do Të Keqpërdoret

Kur njerëzit e pranojnë se niveli i përgjimit të përgjithshëm është shumë i lartë, përgjigja e parë është të propozojnë kufij për hyrjen në të dhënat e grumbulluara. Kjo duket gjë e mirë, por nuk do ta zgjidhë problemin, as edhe sado pak, madje edhe nëse supozohet se qeveria u bindet rregullave. (NSA-ja i dredhoi gjykatës FISA, e cila u shpreh se nuk qe në gjendje të bënte me efektshmëri fajtore NSA-në.) Dyshimet për një krim do të jenë përligjja për hyrje në të dhënat, prandaj sapo një nxjerrës sekreti të akuzohet për “spiunazh,” gjetja e “spiunit” do të shërbejë si justifikim për hyrje në materialin e grumbulluar.

Ekipi i shtetit për përgjimin do t’i keqpërdorë të dhënat edhe për arsye personale. Disa agjentë të NSA-së i përdorën sistemet e përgjimit në ShBA për të ndjekur të dashurit e tyre—të dikurshëm, të tanishëm, ose të ëndërruar—sipas një praktike të quajtur “LOVEINT.” NSA-ja thotë se raste të tilla janë zbuluar dhe ndëshkuar ca herë; nuk e dimë se sa herë të tjera nuk janë zbuluar. Por ngjarje të tilla nuk duhet të na befasojnë, ngaqë policia prej kohësh e ka përdorur aksesin në regjistrat e lejeve të drejtimit të automjeteve për të gjurmuar dikë tërheqës apo tërheqëse, praktikë e njohur si “running a plate for a date”

Të dhënat e përgjimeve gjithmonë do të përdoren për qëllime të tjera, edhe pse kjo është e ndaluar. Kur të dhënat të jenë grumbulluar dhe shteti e ka mundësinë të hyjë në to, mund t’i keqpërdorë ato të dhëna në mënyra të lemerishme, siç dëshmohet nga shembuj prej  Europës dhe ShBA-ve.

Përgjimi tërësor plus ligje të amullta furnizojnë një të çarë për ekspedita masive peshkimi kudër cilitdo të synuari që të doni. Që gazetaria dhe demokracia të jenë të parrezikuara, duhet të kufizojmë grumbullimin e të dhënave në të cilat shteti futet lehtësisht.

Mbrojtja e Fuqishme Për Privatësinë Duhet Të Jetë Teknike

Electronic Frontier Foundation dhe të tjera organizma propozojnë një grup parimesh ligjore të konceptuara për parandalimin e abuzimeve me përgjimin masiv. Këto parime përfshijnë, pikë kyçe këtu, mbrojtje eksplicite ligjore për nxjerrës të sekretit; si pasojë, ato do të ishin të masës së duhur për mbrojtjen e lirive demokratike—nëse adoptohen tërësisht dhe zbatohen përgjithmonë pa përjashtime.

Por, mbrojtje të tilla ligjore janë pre e synimeve të palëve të ndryshme: siç e tregon historia e kohëve të fundit, ato mund anulohen (si tek FISA Amendments Act), pezullohen, ose shpërfillen.

Ndërkaq, demagogët do të përmendin justifikimet e zakonshme si bazë për përgjim tërësor; çfarëdo sulmi terrorist, madje edhe një i tillë gjatë të cilit vriten vetëm një dorë personash, do t’u japë atyre një mundësi më tepër.

Sikur kufijtë për hyrjen në të dhëna të liheshin mënjanë, do të qe njësoj sikur të mos kishin ekzistuar kurrë: papritmas, dosje të grumbulluara gjatë vitesh të tëra do të ishin në dorë të shtetit dhe agjentëve të tij për keqpërdorim dhe, ato të grumbulluara nga kompani, për keqpërdorim privat po ashtu. Nëse ne ama e ndalim grumbullimin e dosjeve për këdo, këto dosje nuk do të ekzistojnë, dhe nuk do të ketë mënyrë për t’i përpiluar ato në mënyrë prapavepruese. Një regjimi të ri joliberal do t’i duhej ta sendërtonte nga e para përgjimin, dhe do të mblidhte të dhëna duke u nisur nga ajo datë. Sa për pezullimin ose shpërfilljen përkohësisht të këtij ligji, ideja zor se do të kish kuptim.

Së Pari, Mos u Bëni të Marrë

Që të keni privatësi, nuk duhet ta hidhni tej: të parët që duhet ta mbrojnë privatësinë e tyre jeni ju vetë. Mos i rrëfeni një kompanie si Facebook-u gjëra që ju ngurroni t’i botoni në një gazetë. Mos i rrëfeni një kompanie si Facebook-u asgjë mbi miqtë tuaj që ata nuk do të donin ta shihnin të botuar në një gazetë. Akoma më mirë, mos jini fare një prej të përdorurve nga Facebook-u.

Mos i jepni kurrë një sajti web listën e krejt kontakteve tuaja email apo telefonike. Mbajini vetë të dhënat tuaja; mos i depozitoni të dhënat tuaja në shërbyesin “e leverdishëm” të një kompanie. Megjithatë, një kopjeruajtje të të dhënave tuaja është e parrezikshme t’ia besoni një shërbimi komercial, me kusht që të dhënat t’i keni koduar, përfshi këtu emra kartelash, me software të lirë, në kompjuterin tuaj, përpara se t’i ngarkoni.

Për hir të privatësisë, duhet të shmangni software jo të lirë sepse, si pasojë e dhurimit të tjerëve të kontrollit të punimit tuaj në kompjuter, ka shumë gjasa që këta t’ju spiunojnë . Shmangni shërbimet si zëvendësime software-i ; përveç se kjo u jep të tjerëve kontroll mbi punimin tuaj në kompjuter, ju kërkon detyrimisht t’i dorëzoni në shërbyes krejt të dhënat përkatëse.

Sido që të jetë, edhe mbrojtja më rigoroze e vetes është e pamjaftueshme për mbrojtjen e privatësisë suaj në ose nga sisteme që nuk ju përkasin ju. Kur ne komunikojmë me të tjerët ose endemi nëpër qytet, privatësia jonë varet nga praktikat e shoqërisë.

Çdo Sistem Duhet Ta Hartojmë Me Privatësinë Në Mendje

Nëse nuk duam një shoqëri përgjimi tërësor, duhet ta konsiderojmë përgjimin një lloj ndotjeje sociale, dhe ta kufizojmë ndikimin e përgjimit prej çdo sistemi të ri dixhital po njësoj siç kufizojmë ndikimin mjedisor të një konstruksioni fizik.

Për shembull: Matësit e “mençur” të energjisë elektrike i mburrin se i dërgojnë çast pas çasti kompanisë së energjisë të dhëna mbi përdorimin e energjisë nga secili konsumator, përfshi krahasim me përdoruesit në përgjithësi. Kjo punë është sendërtuar duke u bazuar mbi përgjim të përgjithshëm, por nuk kërkon ndonjë përgjim. Për kompaninë e energjisë do të ishte e lehtë të llogariste mesataren e përdorimit në një lagje duke pjesëtuar sasinë e përgjithshme të konsumuar me numrin e pajtimtarëve, dhe këtë t’ua dërgojë matësve. Matësi i çdo konsumatori mund të krahasonte kështu regjistrimin e tij, përgjatë cilësdo periudhe kohore, me mesataren e përdorimit për atë periudhë. I njëjti përfitim, ama pa përgjim!

Na duhet të hartojmë të tillë privatësi në krejt sistemet tona dixhitale.

Kurë për Grumbullimin e të Dhënave: Të Lihen të Hapërdara

Një rrugë për ta bërë mbikëqyrjen të parrezikshme për privatësinë është të  mbahen të dhënat të shpërndara dhe në mënyrë të tillë që hyrja në to të jetë e paleverdishme. Kamerat e dikurshme të sigurisë nuk qenë kërcënim për privatësinë. Regjistrimet depozitoheshin dhe ruheshin me kushtin paraprak: vetëm për disa javë. Ngaqë hyrja në to dhe përdorimi i tyre nuk qe gjë e kollajtë, nuk qe bërë kurrë në shkallë masive; ato hapeshin dhe përdoreshin vetëm në vende ku dikush kish njoftuar për një shkelje. Do të ishte e pamundur të grumbulloheshin fizikisht miliona shirita regjistrimesh çdo ditë dhe të shiheshin apo kopjoheshin.

Sot, kamerat e sigurisë janë bërë kamera përgjimi: ato janë të lidhura në Internet, kështu që regjistrimet mund të grumbullohen në një qendër të dhënash dhe të ruhen përgjithmonë. Kjo është që tani e rrezikshme, por ka për t’u bërë edhe më keq. Përparimi teknik në njohjen e fytyrave mund të sjellë një ditë kur gazetarët e dyshuar të ndiqen rrugës gjithë kohën, për të parë se me kë bisedojnë.

Shpesh vetë kamerat e lidhura me Internetin kanë siguri dixhitale që ta shpif, prandaj  kushdo mund të vëzhgojë atë që sheh syri i kamerës. Që të rikthejmë privatësinë, duhet të ndalojmë përdorimin e kamerave të lidhura me Internetin të fokusuara në vende dhe në raste që pranohet se janë publike, hiq rastin kur ato i kanë njerëzit. Kushdo duhet të jetë i lirë të postojë me raste foto dhe regjistrime video, por grumbullimi sistematik në Internet i të dhënave të tilla duhet të kufizohet.

Kurë për Përgjim Internet Nga Tregtia

Shumica e të dhënave vjen nga veprimtaritë dixhitale të vetë njerëzve. Zakonisht të dhënat grumbullohen së pari nga kompanitë. Por kur vjen fjala për kërcënimin e privatësisë dhe demokracisë, nuk ka dallim mes përgjimit të bërë drejtpërdrejt nga shteti apo të deleguar një biznesi, ngaqë të dhënat që kompanitë mbledhin janë sistematikisht të passhme nga shteti.

NSA-ja, përmes PRISM-it, ka hyrë në bazat e të dhënave të mjaft korporatave të mëdha të Internetit. AT&T-ja ka ruajtur krejt regjistrimet e veta të thirrjeve telefonike që prej 1987-s dhe i jep ato për DEA-n për kërkime kur i është dashur. Nga pikëpamja strikte, qeveria e ShBA-ve nuk i zotëron këto të dhëna, por në terma praktikë i zotëron po njësoj.

Synimi për ta bërë gazetarinë dhe demokracinë të pakërcënuar kërkon atëherë që të reduktojmë të dhënat e grumbulluara rreth njerëzish nga çfarëdo organizëm, jo thjesht nga shteti. Duhet t’i rikonceptojmë sistemet tona dixhitale që të mos grumbullojnë të dhëna rreth përdoruesve të tyre. Nëse u duhen të dhëna dixhitale rreth transaksioneve tona, nuk duhet lejuar që t’i mbajnë ato më gjatë se një interval të shkurtër kohe përtej atij që nevojitet doemos për çka po kryejnë për ne.

Një nga shkaqet e nivelit të tanishëm të përgjimit në Internet është fakti që sajtet financohen përmes reklamave të bazuara në ndjekjen e veprimtarisë dhe prirjeve të përdoruesve. Kjo e shndërron një bezdi të thjeshtë—reklamën, që mund të mësohemi ta shpërfillim—në një sistem përgjimi që na dëmton, pavarësisht se e dimë apo nuk e dimë. Blerjet nëpërmjet Internetit gjithashtu përdoren për të ndjekur përdoruesit e tyre. Dhe ne të gjithë e dimë që “rregullat e privatësisë” janë më tepër justifikime për të shkelur privatësinë, se sa angazhime për ta mbrojtur atë.

Mund t’i ndreqnim të dy problemet duke bërë tonin një sistem pagesash anonime—anonim për atë që paguan, kuptohet. (Nuk duam që ai që paguhet, t’u bëjë bisht taksave.) Bitcoin-i nuk është anonim, edhe pse ka përpjekje për të zhvilluar mënyra që të paguani me Bitcoin në mënyrë anonime. Sido qoftë, teknologjia për paranë dixhitale është zhvilluar së pari në vitet ’80; kemi nevojë vetëm për marrëveshje të përshtatshme mes bizneseve, dhe që shteti të mos i pengojë ato.

Një kërcënim i mëtejshëm nga grumbullimi i të dhënave personale prej sajteve është se cenuesit e sigurisë mund të hyjnë në to, t’i marrin dhe t’i keqpërdorin. Kjo përfshin hollësi kartash krediti të konsumatorëve. Një sistem pagesash anonime do t’i jepte fund këtij rreziku: një e çarë sigurie te sajti nuk do t’ju bënte dëm, nëse sajti nuk di asnjë gjë rreth jush.

Kurë për Përgjimin e Udhëtimeve

Duhet ta shndërrojmë mbledhjen e pagesave dixhitale të lidhura me udhëtimet në mbledhje pagesash anonime (duke përdorur para dixhitale, për shembull). Sistemet e leximit të targave regjistrojnë të tëra targat, dhe të dhënat mund të ruhen përgjithmonë; do të duhej që ligji të kërkonte të dalloheshin dhe të regjistroheshin vetëm ato targa që gjenden në një listë automjetesh që kërkohen me urdhër gjykate. Sipas një alternative më pak të sigurt do të regjistroheshin krejt automjetet, në shkallë vendore, por vetëm për pak ditë, dhe të dhënat e plota të mos jepen nëpërmjet Internet; hyrja në të dhënat do të duhej kufizuar në kërkime për numra sipas një liste me targa që kanë urdhër gjykate.

Lista “no-fly” e ShBA-ve duhet shfuqizuar, sepse përbën ndëshkim pa gjyq.

Është e pranueshme të kihet një listë njerëzish të cilët të kontrollohen me kujdes të veçantë, tok me bagazhet e tyre, dhe pasagjerët anonimë në fluturimet e brendshme mund të trajtohen sikur të ishin në këtë listë. Është gjithashtu e pranueshme të mos lejohen ata që nuk janë shtetas, nëse nuk u është lejuar të hyjnë fare në vend, të hipin në fluturime drejt një vendi. Kjo do të duhej të ishte e mjaftë për krejt qëllimet e ligjshme.

Mjaft sisteme tranziti masiv përdorin për pagesa ndonjë lloj karte të mençur ose RFID. Këto sisteme grumbullojnë të dhëna personale: nëse e bëni vetëm një herë gabimin të paguani me to dhe jo me para klasike, ato e përshoqërojnë përgjithmonë kartën me emrin tuaj. Për më tepër, regjistrojnë gjithçka ka të bëjë me udhëtimet përshoqëruar secilës kartë. Të marra bashkë, bëhen përgjim masiv. Ky grumbullim të dhënash duhet reduktuar.

Shërbimet e orientimit dhe hartave kryejnë përgjim: kompjuteri i përdoruesit i tregon shërbimit të hartave vendin dhe ku dëshiron përdoruesi të mbërrijë; mandej shërbyesi përcakton rrugën dhe ia dërgon kompjuterit të përdoruesit, i cili e shfaq. Sot, ka gjasa që shërbyesi i regjistron vendet e përdoruesve, ngaqë asgjë nuk ia ndalon. Ky përgjim nuk është së brendshmi i domosdoshëm, dhe mund të shmanget përmes rikonceptimit: software-i lirë/libre në kompjuterin e përdoruesit mund të shkarkojë të dhëna harte për zonat që i interesojnë (nëse nuk janë shkarkuar tashmë), të përllogarisë rrugën, dhe ta shfaqë, pa i treguar kujt ndonjëherë se ku gjendet apo ku dëshiron të shkojë përdoruesi.

Sistemet për dhënien e biçikletave me qira, etj., mund të hartohen në mënyrë të tillë që identiteti i qiramarrësit të njihet vetëm brenda stacionit nga u mor objekti me qira. Qiradhënësi do të njoftonte krejt stacionet se objekti është “dhënë,”, që kështu, kur përdoruesi e jep mbrapsht në cilindo stacion (përgjithësisht, një i ndryshëm nga fillestari), ai stacion do ta dijë se ku dhe kur qe marrë me qira objekti. Do të njoftojë stacionin tjetër se objekti nuk është më “i dhënë.” Do të llogarisë gjithashtu faturën e përdoruesit, dhe do t’ia dërgojë (pasi të presë një numër të rastësishëm minutash) qendrës së një vargu stacionesh, në mënyrë që qendra të mos gjejë dot se nga cili stacion erdhi fatura. Pasi të jetë kryer kjo, stacioni ku u dorëzua objekti pas përdorimit do të harronte gjithçka rreth transaksionit. Nëse një objekt mbetet “i dhënë” për një kohë të gjatë, stacioni nga u mor me qira mund të njoftojë qendrën; në këtë rast, mund ta dërgojë identitetin e qiramarrësit menjëherë.

Kurë për Dosjet e Komunikimeve

Mundësuesit e shërbimeve Internet dhe kompanitë telefonike ruajnë të dhëna të zgjeruara mbi kontaktet e përdoruesve të tyre (shfletim, thirrje telefonike, etj). Me telefonat celularë, ata regjistrojnë gjithashtu vendndodhje fizike të përdoruesve. Këto dosje i ruajnë për një kohë të gjatë: mbi 30 vjet, në rastin e AT&T-së. Së shpejti madje do të regjistrojnë veprimtari në trupin e përdoruesit. Duket se NSA-ja i grumbullon të dhënat mbi vendndodhjet e celularëve në stil shumice.

Komunikimi i pambikëqyrur është i pamundur atje ku sistemet krijojnë dosje të tilla. Prandaj do të duhej të ishte e paligjshme të krijohen ose ruhen ato. ISP-të dhe kompanitë telefonike nuk duhet të lejohen të ruajnë informacion të tillë për një kohë të gjatë, në mungesë të një urdhri gjykate për të përgjuar një palë të caktuar.

Kjo zgjidhje nuk është plotësisht e kënaqshme, ngaqë nuk do ta ndalë grumbullimin material nga qeveria të krejt të dhënave sapo të krijohen—që është ajo çka bëjnë ShBA-të me disa ose me të tëra kompanitë telefonike. Do të na duhet të bazohemi në ndalimin me ligj. Sidoqoftë, kaq do të ishte më mirë se sa gjendja e tanishme, ku ligji përkatës (ligji PATRIOT Act) nuk e ndalon qartazi këtë praktikë. Për më tepër, nëse qeveria i kthehet këtij lloj përgjimi, nuk do të merrte të dhëna mbi thirrjet telefonike të gjithkujt të bëra përpara asaj kohe.

Ca Përgjim Ama Është i Nevojshëm

Që shteti të gjejë keqbërësit, lypset të jetë në gjendje të hetojë krime specifike, ose dyshime për krime specifike të planifikuara, me një urdhër gjykate. Me Internetin, aftësia për të përgjuar bashkëbisedimet telefonike do të shtrihej natyrisht te aftësia për të përgjuar lidhjet Internet. Është e lehtë të abuzohet me këtë aftësi për arsye politike, por është edhe e nevojshme. Për fat të mirë, kjo nuk bën të mundur gjetjen e nxjerrësve të sekretit pas faktit të kryer.

Individët me fuqi speciale të akorduar nga shteti, të tillë si policët, e humbasin të drejtën për privatësi dhe duhen mbikëqyrur. (Në fakt, policët kanë term zhargon të tyrin për betim të rremë, “testilying,” ngaqë e bëjnë kaq shpesh, veçanërisht lidhur me protestuesit dhe fotografët.) Një qytet në Kaliforni, që e bëri të detyrueshëm për policët përdorimin e kamerave video në trup gjithë kohën, zbuloi se përdorimi i forcës prej tyre ra me 60%. ACLU është në favor të kësaj.

Korporatat nuk janë njerëz, ndaj as subjekt i të drejtave të njeriut. Është e ligjshme të kërkohet që bizneset të publikojnë hollësi të proceseve që mund t’i shkaktojnë shoqërisë rreziqe kimike, biologjike, bërthamore, fiskale, kompjuterike (p.sh., DRM) ose politike (p.sh., lobimi), në çfarëdo niveli që është i nevojshëm për mirëqenien publike. Rreziku i këtyre operacioneve (sillni në mendje rrjedhjen e naftës nga BP-ja, shpërthimet nga shkrirja e reaktorit në Fukushima, dhe krizën fiskale të 2008-s) e bën më të vogël atë të terrorizmit.

Sido që të jetë, gazetaria duhet të mbrohet nga përgjimi edhe kur kryhet si pjesë e një biznesi.

Teknologjia dixhitale ka sjellë një rritje të tmerrshme të nivelit të përgjimit të lëvizjeve, veprimeve dhe komunikimeve tona. Bëhet fjalë për shumë më tepër se sa patëm provuar në vitet ’90, dhe shumë më tepër se sa patën provuar njerëzit pas Perdes së Hekurt gjatë viteve ’80, dhe prapë do të ishte shumë edhe pas kufijve shtesë ligjorë mbi përdorimin nga ana e shtetit të të dhënave të grumbulluara.

Duhet ta kthejmë mbrapsht këtë rritje, veç në besofshim se vendet tona të lira kanë vuajtur dikur nga deficite të rënda të përgjimit, dhe se duhej të përgjoheshin më shumë se sa qenë përgjuar Bashkimi Sovjetik dhe Gjermania Lindore. Kjo lyp ndaljen e grumbullimit masiv të të dhënave rreth njerëzve.

Të drejta kopjimi © 2013 Richard Stallman

Marrë nga Projekti GNU

Etiketa: abuzime, ACLU, agjent, akses, AT&T, Bashkimi Sovjetik, betim i rremë, Bitcoin, biznes, BP, burime informacioni, by-nd, Creative Commons, creativecommons.org, DEA, demagog, demokraci, disident, dixhitale, dosje virtuale, dyshim, Edward Snowden, Electronic Frontier Foundation, Facebook, FISA, foto, Free Software Foundation, FSF, Fukushima, gazetar, gazetari, gazetë, gënjeshtër, Gjermania Lindore, GNU, grumbullim të dhënash, harta, identitet, infiltrim, informacion, institucionet, ISP, joliberal, justifikim, karta krediti, karta të mençura, keqpërdor, kompani, kompjuter, kontakte, kontrolli demokratik, kopjeruajtje, krim, krizë fiskale, kurë, licencë, LOVEINT, masiv, matës i mençur, mbikëqyrje, ndëshkim pa gjyq, no-fly, NSA, nxjerrës sekretesh, opozitar, PATRIOT Act, Perdja e Hekurt, përgjim, përligjje, përparimi teknik, polic, policia, popull, PRISM, privat, privatësi, Projekti GNU, qeveri, qira, qiramarrës, qradhënës, regjistrime telefonatash, reklama, reporter, RFID, Richard Stallman, rrugëzues, sendërton, ShBA, shirita regjistrimesh, shtet, siguria, sistem pagesash anonime, software i lirë, spiunazh, taksa, targa, të dhëna, të drejtat e njeriut, teknologji, telefonat celularë, terrorist, testilying, urdhër gjykate, Verizon, video, Wired, zhargon

Marrë nga documentfreedom.org

Standardet e Hapura janë thelbësore për ndërveprueshmërinë dhe lirinë e zgjedhjes të bazuar në meritat e secilit zbatim software. Ato ofrojnë liri nga kyçja e të dhënave dhe kyçjet nga ana e shitësve që pasojnë ato. Kjo i bën Standardet e Hapura thelbësore për qeveritë, kompanitë, organizmat dhe përdoruesi individualë të teknologjive të informacionit.

Përkufizim

Për qëllimet e Ditës së Lirisë së Dokumenteve, kuptimi që përdorim ne për “Standarde të Hapura” është që standardi duhet të jetë:

1. subjekt i vlerësimit të plotë publik dhe përdorimit pa pengesa në mënyrë të barabartë për të gjitha palët;
2. pa ndonjë përbërës apo zgjerim që varet nga formate ose protokolle të cilat vetë nuk pajtohen me përkufizimin e Standardit të Hapur;
3. i lirë nga klauzola ligjore ose teknike të cilat i kufizojnë përdorimin nga çfarëdo pale ose në çfarëdo modeli biznesi;
4. i administruar dhe i zhvilluar më tej në mënyrë të pavarur nga çfarëdo tregtuesi nën një proces të hapur për pjesëmarrjen e barasvlershme të konkurrentëve dhe palëve të treta;
5. i passhëm në sendërtime të plota të shumta nga tregtues konkurrentë, ose si një sendërtim i plotë i passhëm njësoj nga krejt palët.

Me një periudhë garancie për “standarde të rinj” për pikën e pestë.

Ç’duan të thonë Standardet e Hapura për ju

Efekte të dukshëm të Standardeve të Hapura janë që ju mundeni:

• Të zgjidhni çfarëdo sistemi operativ apo zbatimi dhe prapë të jeni në gjendje të lexoni ose përpunoni krejt dokumentet tuaj të dikurshëm.
• Të bashkëpunoni me të tjerët pavarësisht se çfarë software-i përdorin ata.
• Të përdorni çfarëdo software-i të zgjedhur prej jush për ndërveprim me qeverinë tuaj.

Efektet më pak të dukshëm të Standardeve të Hapura janë ato që shpien në më tepër konkurrencë te software-et, dhe në zgjidhje TI qeveritare më të efektshme, që shmangin kosto të rrjedhura nga kyçjet.

Më tepër informacion mbi Standardet e Hapura

• Wikipedia
• Free Software Foundation Europe mbi Standardet e Hapura
• UN IGF Dynamic Coalition mbi Standardet e Hapura
• The Digital Standards Organisation
• OpenStandards.net
• Listë grupesh që prodhojnë Standarde të Hapura

Etiketa: formate, Free Software Foundation Europe, informacioni, klauzola, konkurrentë, kosto, liria e zgjedhjes, model biznesi, ndërveprueshmëri, OpenStandards.net, protokolle, qeveri, sendërtim, sistem operativ, standarde të hapura, teknologji, The Digital Standards Organisation, Wikipedia, zbatim

Marrë nga documentfreedom.org

Ç’është ‘Liria e Dokumenteve’?

Dokumentet që janë të lira, mund të përdoren në cilëndo mënyrë që ka si qëllim autori. Ato mund të lexohen, transmetohen, përpunohen, dhe transformohen duke përdorur një larmi mjetesh. Dokumentet që nuk janë të lira, janë të kyçura nga një produkt ose kompani e dhënë. Autori nuk mund të zgjedhë se si të përdoren ato, ngaqë kjo kontrollohet përmes kufizimesh teknike, njësoj si një automjet i fuqishëm që është i kufizuar deri në 50km/orë.

A ndodh kjo vetëm me dokumentet?

Jo! Liria për të pasur kontrollin e punëve tuaja krijuese ka të bëjë me më shumë se thjesht ese dhe fletëllogaritje – Liria e Dokumenteve ka të bëjë me krejt format e të dhënave, përfshi grafikën, partitura dhe regjistrime muzikore, email-e, dhe statistika. Këto mund të depozitohen sipas mënyrash që e fuqizojnë përdoruesin, por mundet edhe të ruhen në formate që na e bëjnë të vështirë dhe na manipulojnë, me kosto të stërmëdha për ne.

Pse përputhshmëria është e rëndësishme?

Ju kujtohet kur ju dërguan një kartelë të rëndësishme të cilën kompjuteri juaj nuk e hapte dot si duhej? E mbani mend kur ju desh të blini ose të shkarkoni një zbatim të ri vetëm që të mund të hapnit një bashkangjitje që ju duhej për punë? Papërputhshmëritë si këto zakonisht shkaktohen nga mënyra të ruajtjes së informacionit, të cilat janë të fshehta (‘të mbyllura’), dhe në pronësi private (‘pronësore’). Ato shkaktojnë probleme shumë të mëdha për njerëzit, kompanitë dhe qeveritë, dhe kjo i koston shoqërisë jashtë mase nga ana e frymës krijuese, prodhimshmërisë dhe efektshmërisë. Standardet e papërputhshme përdoren për të manipuluar tregjet dhe për t’u lejuar kompanive t’i bëjnë njerëzit të paguajnë çmime shumë të larta thjesht për privilegjin e hyrjes dhe përdorimit të vetë të dhënave të tyre. Standardet e mbyllura janë gjithashtu në themel të monopoleve teknologjike më të këqija në botë.

Shembull: Zbatimi juaj i zakonshëm për përpunim tekstesh nuk mund të hapë një kartelë të krijuar nga njëri prej kolegëve tuaj. Duhet tani të blini ose të shkarkoni një fjalëpërpunues të ri, të krijuar nga e njëjta kompani që ka prodhuar të tyren, që të mund ta hapni kartelën, edhe pse keni tashmë një të tillë që ju pëlqen.

Po protokollet?

Standardet duhet të jenë të Hapura si për shpërnguljen, ashtu edhe për depozitimin, dhe ndërfaqet dhe protokollet janë po aq të rëndësishme këtu sa dhe vetë formatet e ruajtjes së të dhënave. Sillni në mend një letër – ajo nuk mund të plotësojë funksionin e vet po qe se adresa nuk është e lexueshme, dhe nëse zarfi është i pahapshëm nga marrësi. Po njësoj, një mesazh i dërguar online mund të lexohet vetëm nëse përdor një protokoll të mirëpranuar (adresa) dhe përmban të dhëna që mund të lexohen (zarfi). Shpesh kompanitë përdorin format të Standardit të Hapur për dërgim të dhënash në format të mbyllur, të tillë si Adobe Flash për transmetim videosh nën formatin pronësor Flash Video përmes protokollit web Open HTTP. Por ja që Liria lyp që të dyja aspektet të jenë të Hapura.

Çfarë janë Standardet e Hapura?

Janë formate që gjithkush mund t’i përdorë pa pagesë dhe pa kufizime. Ata ofrohen me përputhshmërinë “të trupëzuar” – mënyra se si funksionojnë ndahet publikisht me të tjerët dhe cilido individ apo organizëm mund t’i përdorë në produktet dhe shërbimet e tyre pa kërkuar leje diku. Standardet e Hapura janë themelet e bashkëpunimit dhe shoqërisë moderne: hekurudhat, prizat e korrentit, gjuha natyrale janë të tëra shembuj specifikimesh mbi të cilat bazohemi dhe i marrin të mirëqena. Përfytyroni sikur për të folurit në Shqip të lypej leje diku dhe të duhej të paguhej një çmim – shoqëria do të ishte e prapambetur dhe kaotike. Lexoni më tepër rreth Standardeve të Hapura dhe se si përkufizohen ato.

Aktivizohuni

Mund të merrni pjesë duke organizuar veprimtari në qytetin tuaj, duke shpërndarë fletëpalosje, duke organizuar biseda, duke shtuar një stemë te blogu juaj, duke dhuruar para, dhe me shumë mënyra të tjera. Aktivizohuni!

Etiketa: Adobe Flash, DFD, Dita e Lirisë së Dokumenteve, DLD, dokumente të kyçura, efektshmëri, fjalëpërpunues, formate të dhënash, formate të hapura, kartelë, kompjuter, kufizime teknike, monopole teknologjike, ndërfaqe, papërputhshmëri, përpunim tekstesh, përputhshmëria, pronësor, protokolle, qeveri, ruajtje informacioni, shoqëri, standarde të hapura, standarde të mbyllura, teknologji komunikacioni, tregje, zbatim

Marrë prej FSFE-së

 

Android-i është një sistem operativ në masë dërrmuese i lirë, kryesisht i zhvilluar nga Google. Për fat të keq, përudhësit për shumicën e pajisjeve dhe shumica e zbatimeve të “tregut” nuk janë të lira (si te “fjala e lirë”, jo si te “birrë e lirë”). Ata shpesh funksionojnë kundër interesit të përdoruesve, i spiunojnë ata dhe në disa raste nuk mundet as edhe të hiqen prej andej.

Kjo fushatë mund t’ju ndihmojë të rifitoni kontrollin mbi pajisjen tuaj Android dhe mbi të dhënat tuaja. Përmes saj grumbullohen të dhëna mbi xhirimin e një sistemi Android sa më të lirë që mundet dhe përpiqemi të bashkërendojmë përpjekjet në këtë fushë.

Doni një pajisje celulare që është realisht e juaja kur e blini? Doni një pajisje celulare që nuk ju spiunon dhe që nuk ua jep të dhënat tuaja korporatave gjigande? Atëherë vazhdoni leximin!

 

Çlironi Pajisjen Tuaj

Mësoni si të çlironi pajisjen tuaj dhe të rifitoni kontrollin e të dhënave tuaja duke kaluar te një sistem operativ Android të lirë me zbatime të lira (si te liria). Kemi grumbulluar krejt informacionin e nevojshëm.

Pse Lypset Që Pajisja Juaj Celulare Të Jetë e Lirë

Pajisjet celulare janë kompjuter të vegjël që i kemi me vete gjithë kohën. Ato kanë dijeni mbi vendndodhjen tonë dhe përmbajnë foto vetjake. I përdorim për të komunikuar me miqtë tanë, familjen tonë dhe ndoshta me dashurinë tonë të fshehtë. Na lejojnë po ashtu të shfrytëzojmë internetin dhe kanë të trupëzuar kamera dhe mikrofon. Duke qenë mjete kaq të fuqishme, mund të sjellin rreziqe të mëdha për privatësinë, por në të njëjtën kohë mundemi të bëjmë gjëra të mëdha me to: varet se kush i kontrollon.

Liria dhe Kontrolli

Shumica e pajisjeve celulare nuk kontrollohen nga përdoruesit, por nga prodhuesi dhe operatori. Software-i që xhiron në to nuk është Software i Lirë. Madje edhe telefonat Android shiten me shtesa software-i jo të lirë dhe pronësor që nuk punojnë në interes të plotë të përdoruesit. Përditësimet e software-it janë të mundshme vetëm për sa kohë prodhuesi ende ka interes komercial për pajisjen tuaj. Zbatimet që mund të kihen nga tregu zyrtar në shumicën e tyre janë jo të lirë. Askujt nuk i lejohet të studiojë se si funksionojnë dhe se çfarë bëjnë pikërisht në telefonin tuaj. Ndonjëherë thjesht nuk punojnë saktësisht si prisnit, por ndonjëherë përmbajnë edhe mekanizma dashakeqë.

Xhirimi vetëm i Software-it të Lirë në pajisjen tuaj jua kalon juve kontrollin. Edhe pse ndoshta nuk i keni krejt aftësitë për ushtrim të drejtpërdrejtë të krejt lirisë suaj, do të përfitoni prej një bashkësie plot jetë që mund t’ia arrijë kësaj tok me ju.

 

Privatësia

Pajisjet tona celulare përmbajnë më tepër të dhëna personale se sa shumica e ditarëve privatë. Por sistemet pronësore, madje edhe shumica e telefonave Android, janë hartuar t’ua kalojnë këto të dhëna kompanive si Google ose Apple. Shumica e përdoruesve nuk nuk kanë kontroll të plotë mbi të dhënat personale në pajisjet e tyre. Rrugë të volitshme për njëkohësimin e pajisjeve të ndryshme dhe për kopjeruajtjen e të dhënave ndjellin gjithnjë e më shumë njerëz drejt depozitimit të krejt të dhënave të tyre në shërbyes të centralizuar të mbajtur në punë nga disa korporata që ekzistojnë për fitime. Këto zakonisht gjenden në ShBA dhe e kanë të detyruar t’ia kalojnë të dhënat tuaja qeverisë së ShBA-ve fill e pas një kërkese të thjeshtë. Cilido që ka informacione personale mbi ne është në gjendje të na manipulojë. Ndaj pajisjet jo të lira janë një kërcënim për demokracinë dhe shoqërinë tonë.

Privatësia është një nga arsyet më të rëndësishme për të përkrahur Software-in e Lirë. Shtesat pronësore të tilla si Carrier IQ spiunojnë përdoruesit e telefonave të mençur pa dijeni e tyre. Mjaft zbatime nga tregu përmbajnë anë dashakeqe. Ato lexojnë të dhëna private, të tilla si libri juaj i adresave dhe “phone home”, ose përdorin Google Analytics për të dërguar të dhëna te Google. Këta janë vetëm disa shembuj të zbuluar deri më sot. Mungesa e lirisë pengon këqyrjen e pavarur dhe mekanizmat e fshehtë të spiunimit dalin në dritë vetëm aksidentalisht.

Shumica e telefonave të mençur kërkojnë medoemos që të lidheni dhe të bëni identifikimin e vetes te një shërbyes i centralizuar përpara se të mundeni t’i përdorni ashtu si duhet. Përdoruesve u mbetet të besojnë shërbyesin pa ditur se çfarë të dhënash depozitohen në të dhe se si përpunohen ato ose si lidhen me të dhëna të tjera. Një telefon që xhiron vetëm Software të Lirë nuk ju kërkon të jepni të dhëna te një shoqëri që nuk i zihet besë ose që ju nguc të bëni kështu – më e pakta është që kjo të ketë shumë pak gjasa, ngaqë veprimet e software-it do të ishin të dukshme dhe bashkësia do të ishte në gjendje të ndërtonte një version alternativ. Leverditë e shërbimeve “value-added” që shpesh çiftohen me lidhje të tilla mund të ofrohen edhe nga përdorimi i Software-it të lirë. Kështu ruani kontrollin mbi të dhënat tuaja personale, ditari juaj mbetet pronë e juaja. Edhe mishi të piqet, edhe helli mos digjet.

 

Të tjera Nisma të Afërta

Edhe pse kjo fushatë merret me Android-in, ka nisma të tjera që e bëjnë të mundur përdorimin e kompjuterave të vegjël celularë me (në pjesën dërrmuese) Software të Lirë. Për shkak të gjendjes së përudhësve në hardware-in për celular, asnjë prej këtyre nismave nuk është në gjendje t’i bëjë këto makina të funksionojnë në liri. Për mjaft pajisje të tilla lypsen përudhës jo të lirë dhe firmware që të mund të funksionojnë në liri.

Nga fusha hardware kemi telefonin GTA04. Është vazhdimtari i Openmoko GTA02 dhe qe hartuar që të mos kërkojë përudhës pronësorë për funksionimin. Xhiron GNU/Linux, por lyp firmware jo të lirë që të mund të shfrytëzojë WiFi-n. Kaq pranë qëllimit, dhe prapëseprapë kaq larg.

Nismat Maemo/MeeGo ndërtuan sisteme për telefonë celularë të bazuara në GNU/Linux, me plot përbërës jo të lirë. Tani kanë kaluar te Mer dhe Tizen. Mer është një përpjekje bashkësie për të vazhduar punën mbi kodin bazë të MeeGo-s duke përdorur Qt-në, Tizen është nismë korporate që përdor vetëm disa pjesë të MeeGo-s plus Enlightenment dhe HTML5.

Mozilla po punon mbi sistemin operativ Firefox OS koncepti i të cilit është të furnizojë vetëm një shfletues që xhiron zbatime web. Këtu shfaqen problemet e zakonshme të temës Software-i si Shërbim, përmbi atë të përudhësve me gjasë jo të lirë. Për WebOS-in po ashtu pati njoftime se do të hidhej në qarkullim Software i Lirë. Mbetet të shihet nëse krejt pjesët e tij do të jenë të lira dhe nëse do të ketë pajisje të reja që hidhen në treg me WebOS-in.

 

 

Çlironi Pajisjen Tuaj!

Edhe pse në pjesën dërrmuese Android-i është Software i Lirë, pajisjet zakonisht vijnë me software pronësor dhe shërbime që i pengojnë njerëzit t’i përdorin në rrugë të pavarur dhe autonome. Çlirojeni pajisjen tuaj Android: mësoni si të rifitoni kontrollin mbi të dhënat tuaja, me një sistem operativ të lirë dhe me zbatime të lira!

Sisteme Operative

Një sistem operativ është një koleksion programesh që ju bëjnë të mundur përdorimin e telefonit tuaj dhe xhirimin e zbatimeve në të. Edhe pse Android në pjesën dërrmuese është i lirë, mjaft telefona shiten me përbërës pronësorë dhe shtesa. Disa telefona kanë gjithashtu ngarkues nisjeje të kyçur, çka ju pengon të instaloni dhe nisni sisteme të tjerë operativë. Nëse doni të blini një telefon Android, sigurohuni që ngarkuesi i nisjes të mund të shkyçet. Në disa pajisje mund të shkyçet vetëm me trike të mençura dhe prodhuesit priren ta deklarojnë të pavlefshme garancinë në rast se zhbllokoni ngarkuesin e nisjes te pajisjet e tyre. Por, sipas Direktivës Europiane 1999/44/CE, thjesht fakti se ndryshuat ose ndërruat software-in e pajisjes suaj, nuk është arsye e mjaftueshme për ta bërë të pavlefshme garancinë tuaj. Për më tepër informacion, shihni blogun e Karlo Pianës. Ka gjithashtu kompani që i shesin pajisjet e tyre me ngarkues të pabllokuar nisjeje ose që furnizojnë mjetet për ta zhbllokuar atë. Përtej kësaj, është ide e mirë të shihet nëse ka versione të lirë të Android-it që mbulojnë pajisjen.

Replicant OS

Replicant është një shpërndarje Android që është 100% Software i Lirë. Xhiron vetëm në numër shumë të kufizuar pajisjesh. Nëse keni një nga këto pajisje, atëherë këtë duhet të zgjidhni.

CyanogenMod

CyanogenMod është shpërndarja më popullore suplementare për Android. Xhiron në mjaft telefona dhe ofron veçori që nuk gjenden te firmware-et e bazuara në Android-in zyrtar. Ai ofrohet gjithashtu pa zbatimet Google dhe ju jep më tepër liri mbi pajisjen tuaj. CyanogenMod është Software i Lirë i krijuar nga një bashkësi aktive. Që të arrijë të xhirojë në kaq shumë pajisje, ai përdor përudhës pajisjesh dhe firmware jo të lirë që sillen me pajisjen dhe përfshihen në ROM.

Që të instaloni CyanogenMod-in, duhet zhbllokuar ngarkuesi i nisjeve te pajisja juaj. Kjo Wiki për CyanogenMod-in përmban udhëzime të hollësishme se si të instalohet.

Pas instalimit, telefoni juaj do të jetë i çliruar nga krejt ato zbatime pronësore të para-instaluara dhe nuk do të jetë më e nevojshme të lidhet telefoni juaj me një llogari Google. Hiq disa përudhës jo të lirë pajisjesh, telefoni juaj do të xhironte vetëm Software të Lirë. Nëse keni dijeni për zbatime software-i jo të lirë shtuar te CyanogenMod, ju lutemi, na e bëni të ditur!

Kemi grumbulluar ca të dhëna se si mund të ndihmoni për të siguruar që CyanogenMod të vazhdojë të jetë i lirë dhe se si të identifikohen dhe të hiqen pjesë jo të lira.

Zbatimet

Për shumicën e njerëzve, Google Play Store (i njohur më herët si tregu për Android) është burimi i vetëm ose kryesor për zbatime. Atje nuk as që nuk ju tregohet nëse një zbatim është Software i Lirë apo jo, lere pastaj mbi licencat e tij. Mjerisht, shumica e zbatimeve prej këtij tregu ose prej të tjerësh janë pronësorë. Edhe nëse instaloni një zbatim Software të Lirë, nuk ka arsye pse duhet besuar në dyorin e shkarkuar. Përdorimi i Google Market-it lyp gjithashtu një llogari Google. Është e këshillueshme që të mos përdoret fare ky treg.

F-Droid

Nisma F-Droid pat filluar që të ndryshohej gjendja e trishtë e zbatimeve Software i Lirë në botën e Android-it. Ajo shërben për të ndërtuar një depo Software-i të Lirë për Android që instalohet lehtë. Përmban një zbatim klienti Android që e bën të lehtë shfletimin për zbatime Software-i të Lirë, instalimin e tyre në pajisjen tuaj, dhe që ndjek përditësimet për to. Kur ka të tilla, përfshin të dhëna se si të dhurohen para për autorët e një zbatimit.

Depoja F-Droid përmban hollësi mbi versione të shumta të secilit zbatim. Mund të krijoni dhe të shtoni lehtësisht depot tuaja. Por meqë nisma është shumë aktive, me programim të decentralizuar dhe e hapur për bashkëveprim, krijimi i depove të tilla vetjake nuk është vërtet i domosdoshëm. Synimi i saj është të përfshihen krejt zbatimet e dobishme Android që janë Software i Lirë dhe të ndiqen përditësimet për to.

Kemi grumbulluar disa të dhëna se si mund të ndihmoni te F-Droid.

Njëkohësim i Të dhënave Tuaja

Kur xhironi vetëm Software të Lirë dhe nuk bazoheni te shërbime jo të lira rrjeti, të tilla si ato që ofron Google-i, mund të duket sikur humbët mundësinë e njëkohësimit të kontakteve tuaja, kalendarit dhe të tjera të dhënave prej pajisjesh tuaja të tjera. Për fat, ka plot Software-e të Lirë që e bëjnë këtë punë:

• ACal njëkohëson librin e adresave dhe kalendarin tuaj Android me shërbyesa CalDAV/CardDAV, të tillë si ownCloud.
• kolab-android njëkohëson librin e adresave dhe kalendarin tuaj Android me dosje Kolab/IMAP.
• Klienti Funambol Sync përdor SyncML-in për njëkohësim të kalendarit dhe librit tuaj të adresave me zbatime të ndryshime.
• SSH Daemon dropbear është i parainstaluar në CyanogenMod dhe mund të përdoret p.sh. për të xhiruar rsync-un.

 

Kontribuoni dhe Ndihmoni të Tjerët!

Ndihmonani të nxisim njerëzit të çlirojnë pajisjet e tyre dhe që të bindim zhvilluesit e zbatimeve t’i hedhin në qarkullim zbatimet e tyre si Software të Lirë. Nismat e ndryshme të Software-it të Lirë po ashtu lypin ndihmë dhe na duhet të sigurojmë që mbeten të lira si në liri. Nëse thjesht doni të përhapni lajmin mbi këtë fushatë, ka material promo për shkarkim, përkthim dhe porositje.

Sisteme Operativë

Nisma Replicant ka nevojë për ndihmë urgjente. Te faqja e saj hyrëse tregohen mjaft rrugë për të ndihmuar.

Edhe pse versione të tjera të Android-it janë tërësisht të bazuara në Software-in e Lirë, ka raste kur te këto ROM-e shtohen zbatime jo të lira. Nëse keni dijeni për software jo të lirë të shtuar te CyanogenMod ose versione të tjera të Android-it, ju lutemi, na e bëni të ditur! Informacionet e deritanishme i grumbullojmë te wiki.

Zbatime dhe F-Droid

Nisma F-Droid radhit mjaft mënyra se si të kontribuohet. Hidhini një sy! Ndoshta ka diçka që ju mund ta bëni lehtë.

Veç kësaj, mund të ndihmoni për ta bërë F-Droid-in të parainstaluar me CyanogenMod-in që kështu të mund të përfitojnë më tepër persona nga një treg i lirë. Të tjera propozime për të ndihmuar në përhapjen e lajmit rreth F-Droid-it mund të gjenden te forumi i F-Droid-it.

Si të Shtoni Zbatime

Ju nxisim të shtoni ju vetë zbatime te F-Droid. Për t’ju ndihmuar ka një doracak. Radha e zbatimeve në pritje për shtim është e gjatë. Shtimi i tyre funksionon në mënyrë të ngjashme me portat FreeBSD dhe gentoo ebuilds, duke plotësuar një kartelë të thjeshtë recete që kontrollon se si ndërtohet paketa prej burimit. Nëse doni që ta shtoni ju vetë një zbatim, do të duhej të lexonit se si funksionon F-Droid me git dhe se si t’i shkruani vetë këto të ashtuquajtura kartela tejtëdhënash.

Çlirim Zbatimesh Jo të Lira

Mjerisht, ka ende disa zbatime që nuk kanë alternativa të lira. Përdorimi i zbatimeve pronësore është ide e dëmshme; ju heq lirinë. Për më tepër, nëse filloni e përdorni një program jo të lirë, nuk do të ndjeni më nevojën që ai të jetë i lirë. Edhe pse nuk dini të programoni, mund të kontaktoni autorët e zbatimeve kryesores dhe t’u kërkoni me mirësjellje arsyet për mosbotimin e zbatimit të tyre si Software të Lirë. Mjaft zbatime janë të passhëm pa pagesë, kështu që paraja nuk është përherë arsyeja mbizotëruese. Ndonjëherë një email mund të ndryshojë gjërat dhe ka pasur deri më sot përpjekje të suksesshme: Chess Walk për shembull tani është i çliruar.

Zbatime Që Ende Kanë Nevojë të Çlirohen

Te wiki jonë kemi listën e zbatimeve që nuk kanë të njëvleftshëm të lirë, por që ka rëndësi të jenë në një sistem të lirë. Ju lutemi, shtoni këtu të tjera zbatime thelbësore. Njerëzit mund të lidhen me autorët e këtyre zbatimeve dhe t’i pyesin pse nuk janë Software i Lirë.

Përgjigje Ndaj Objeksioneve Që Kemi Dëgjuar Prej Programues Zbatimesh

Vetëm pasi të kuptojmë motivimin e programuesve që i mbajnë zbatimet e tyre pronësore, do të dimë se ç’duhet ndryshuar që ata të ndërrojnë mendje dhe si t’i bindim të çlirojnë zbatimet e veta. Ju lutemi, kontribuoni këtu me përvojën tuaj me programues zbatimesh jo të lira dhe ndani me të tjerët përgjigje të dobishme ndaj objeksioneve të tyre.

• Objeksion: Nëse e publikoj zbatimin tim si Software të Lirë, nuk do të jem në gjendje të fitoj para prej tij.
  • Mundeni përsëri ta ofroni zbatimin tuaj në tregje të tjera dhe të kërkoni atje.
  • Ofroni mundësi që njerëzit të dhurojnë. Mund të përfshihen në tregje të lira si F-Droid, dhe përdoruesve të tij u pëlqen të shpërblejnë. Në varësi të rastit konkret, mundet që të fitoni më shumë para nga dhurimet se sa nga shitjet.
• Objeksion: Por po qe zbatimi im Software i Lirë, mund të shpërndahet nga të tjerë njerëz dhe unë të mos fitoj gjë.
  • Kjo është e vërtetë, por mos harroni që njerëzit që nuk duan t’ju paguajnë për diçka, do ta gjejnë gjithmonë rrugën për të bërë kështu.
  • Nëse ua kërkoni njerëzve në mënyrë miqësore dhe jo forcërisht dhe u jepni atyre arsye të shëndosha, do t’ju japin para.
  • Nëse zbatimin tuaj e hidhni në qarkullim sipas një lejeje copyleft, të tillë si GNU GPL, atëherë keni garancinë që persona të tjerë nuk mund ta shpërndajnë pa dhënë edhe kodin burim po ashtu. Përndryshe përbën shkelje të të drejtave të kopjimit dhe mund të lidheni me operatorin e shitores së zbatimit që ta heqë prej andej.
  • Mund t’u tregoni njerëzve se, me qëllim që të njihet dhe përkrahet puna juaj, ata do të duhej të blinin zbatimin tuaj dhe jo kopje të tjera që mund të shpërndahen nga të tjerë persona.
• Objeksion: Më vjen turp nga kodi im copa-copa dhe nuk dua që ta shohin të tjerët (prej Flattr4Android).
  • Kodi juaj është shumë i dobishëm dhe funksionon. Sigurisht që mund të ishte më i mirë, por cilësia e kodit vjen pas lirisë.
  • Kushdo, në një farë pike, shkrojti kod jo dhe aq të bukur. Ndarja e tij me të tjerët do t’u lejojë këtyre t’ju ndihmojnë ta përmirësoni.

Kontakt

Nëse doni të jini i informuar ose dëshironi të punoni me të tjerë lidhur me një sistem Android të Lirë, mund të pajtoheni te lista e postimeve. Gjithashtu mund të bëni pyetje ose të jepni këshilla apo përshtypje duke na shkruar te android@lists.fsfe.org. Për pyetje teknike rreth zbatimeve, një vend i përshtatshëm për to është kanali IRC për F-Droid-in. Për shkëmbime rreth shtresave të ulëta të Android-it, kanali IRC i Replicant-it dhe CyanogenMod-it janë më të përshtatshëm. Cilido në këtë bashkësi është mjaft miqësor dhe e ka për zemër të ndihmojë të tjerët, ndaj mos kini turp, por merrni pjesë!
Copyright © 2001-2012 Free Software Foundation Europe. Lejohet kopjimi fjalë për fjalë dhe shpërndarja e tërë këtij artikulli në çfarëdo media, me kusht që të ruhet ky shënim.

Etiketa: ACal, Android, Apple, CalDAV/CardDAV, Carlo Piana, Carrier IQ, copyleft, CyanogenMod, demokraci, dropbear, dyor, Enlightenment, F-Droid, Firefox OS, firmware, FreeBSD, FSFE, Funambol Sync, gentoo, GNU GPL, GNU/Linux, Google, Google Analytics, Google Market, Google Play Store, GTA04, hardware, HTML5, IMAP, kod burim, Kolab, kopjeruajtje, korporata, licencë, Maemo/MeeGo, Mer, Mozilla, ngarkues nisjeje, njëkohësim të dhënash, Openmoko, operator, ownCloud, pajisje celulare, përudhës, privatësi, pronësor, Qt, Replicant, Replicant OS, ROM, rsync, ShBA, shërbime rrjeti, shfletues, sistem operativ, software i lirë, Software-i si Shërbim, spiunim, SSH Daemon, SyncML, të dhëna personale, telefon, Tizen, value-added, Web, WebOS, WiFi, zbatim

Etiketa: privatësi, rezistencë, Siguri, software

Nga Matthias Kirschner,  01-06-2012

Synimi i FSFE-së është të bëjë të mundur që të zotët e pajisjeve TITeknologji Informacioni, dhe vetëm ata, të jenë përherë në kontroll të plotë të tyre. Ky parim themelor tani së fundi është vënë në pikëpyetje.

Me një funksion të quajtur “Nisje e Sigurt”, që do të sendërtohet në kompjutera duke filluar nga 2012, prodhuesit e përbërësve hardware dhe software në TI po rreken të kapin një pozicion prej nga ku të kontrollojnë në mënyrë të përhershme pajisjet TI që prodhojnë. Në këtë frymë, pajisje të tilla do të jenë “të sigurta”, sipas idesë së prodhuesit, por jo domosdoshmërisht edhe sipas asaj të zotëruesit: I zoti mund të trajtohet si palë e kundërt. Duke parandaluar përdorimin e pajisjes për qëllime jashtë atyre të paramenduara nga prodhuesi, ata mund të kontrollojnë dhe kufizojnë krejt për çka mund të përdoret një makinë TI e karakterit të përgjithshëm (p.sh. një PC, laptop, netbook). Në rastin e pajisjeve TI me hyrje në internet, ata mund t’i ndryshojnë në çfarëdo kohe këto kufizime përdorimi, edhe pa e vënë në dijeni të zotin e pajisjes. Si pasojë, prodhuesit TI, sipas qejfit, mund t’u heqin përdoruesve të drejta të rëndomta që zakonisht i gëzojnë.

“Nisja e Sigurt”: Roje para sistemit operativ

Kur ndizen, pajisjet TI përmbushin një proces fillimi të quajtur nisje. Në rastin e kompjuterave ky proces fillimi përfaqësohet nga ekzekutimi i një firmwareNjë radhë urdhrash, e integruar në një përbërës elektronik. Roli i tij është të nisë vetë përbërësin dhe t'i bëjë të mundur të ndërveprojë me përbërës të tjetër hardware. Termi rrjedh nga bashkimi i firm (firmë, ndërmarrje) dhe ware (përbërës), dhe tregon që programi nuk mund të modifikohet nga përdoruesi i fundëm.-i. Ky firmware, nga ana e tij, nis një tjetër program të quajtur ngarkues nisjesh, i cili mandej nis sistemin operativ faktik, mbi të cilën mund të ekzekutohen pastaj zbatimet. Më 2012, kalimi në shkallë industrie i firmware-it të PC-ve, notebook-ve, shërbyesve, dhe kompjuterave të tjerë nga BIOS-i konvencional në UEFI do të jetë thuajse i plotë. Krahasuar me BIOS-in konvencional, UEFI ka disa të mira, fjala vjen, kohë nisjeje më të shpejta, përudhësa të pavarur nga sistemi operativ, dhe një premtim për siguri të zgjeruar.

Pjesa e sigurisë trajtohet nga një funksion i quajtur “Nisje e Sigurt”. Që prej UEFI 2.3.1 (hedhur në qarkullim më 8 Prill, 2011) “Nisja e Sigurt” siguron që gjatë procesit të nisjes të ekzekutohet vetëm software që është në pajtim me nënshkrimet kriptografike të sendërtuara paraprakisht në pajisje. Kjo bëhet për të parandaluar ekzekutimin e software-eve të padëshiruar gjatë nisjes së kompjuterit, përmes verifikimit kriptografik të një nënshkrimi për çdo përbërës software (hapat e ndryshëm të firmware-it UEFI, ngarkuesi i nisjes, kerneli i sistemit operativ, etj.), përpara ekzekutimit të secilit. Prandaj nënshkrimet kriptografike që do të duhej të përdoreshin, duhen vendosur te baza e të dhënave të nënshkrimeve UEFI të secilës pajisje TI të pajisur me “Nisje të Sigurt” UEFI, përpara se një përbërës software i nënshkruar kriptografikisht të mund të fillojë të xhirohet në një makinë të dhënë.

FSFE-ja parashikon që shumica e prodhuesve të kompjuterave do ta sendërtojnë “Nisjen e Sigurt”, ngaqë Microsoft-i ka njoftuar se prodhuesit e kompjuterave duhet të sendërtojnë “Nisjen e Sigurt” UEFI, po qe se duan të përfitojnë certifikim të Windows 8-s për pajisjet që krijojnë, p.sh. që të vendosin në to logon Compatible with Windows 8.

Për cilat pajisje vlen kjo?

Deri më sot, shumica e njerëzve e bazojnë analizën e tyre të gjendjes së UEFI-t mbi Windows 8 Hardware Certification Requirements, botuar nga Microsoft-i në Dhjetor të 2011-s. Është e kuptueshme pse Microsoft-i nuk bëri, dhe ende nuk bën publik ndonjë version të këtyre domosdoshmërive për certifikimin e hardware-it, ngaqë ato janë baza e një kontrate individuale mes Microsoft-it dhe secilit prej prodhuesve të hardware-it që duan të përfitojnë Windows 8 Certification e Microsoft-it për produktet e tyre kompjuterike. Ndaj Windows 8 Hardware Certification Requirements mund të ndryshojnë në çfarëdo kohe, pa u vënë re nga publiku, ose hollësitë specifike mbi çfarë është e domosdoshme për të pasur logon mund të ndryshojnë nga prodhuesi në prodhues: gjithçka ndodh sipas vullnetit të Microsoft-it dhe në pjesën dërrmuese pas dyersh të mbyllura. Kështu që askush nuk bazohet dot te një version i botuar dhe statik i Windows 8 Hardware Certification Requirements, por i percepton hollësitë e planifikuara për “Nisjen e Sigurt” si një “objektiv gjithnjë në lëvizje”.

Pra, problemi i “Nisjes së Sigurt” nuk kufizohet medoemos te Connected Stand-By SystemsEmërtim i përdorur nga Microsoft për pajisje të lidhura në Internet dhe që në çastin në fjalë gjenden nën gjendjen stand-by (sipas gjasash një përqindje e madhe e tregut të ardhshëm të notebook-ëve, netbook-ëve dhe PC-ve) dhe te kompjutera të ndërtuar me mikroprocesorë ARM (kryesisht tablete dhe telefonë celularë), por mund të zgjerohet në çfarëdo kohe nga Microsoft-i drejt çfarëdo lloji tjetër pajisjesh. Po njësoj, prodhuesit e hardware-it që nuk prodhojnë pajisje për Windows 8 mund ta vënë në punë “Nisjen e Sigurt” UEFI, ose të tjera procese nisjeje të kufizuar me ndihmën e nënshkrimeve kriptografike. TiVo ka një dhjetëvjeçar që e bën këtë, dhe konsola të ndryshme lojërash, nga ato të Sony-it deri te ato të Microsoft-it i përdorin gjithashtu proceset e nisjes të kufizuar kriptografikisht. Të tjerë prodhues mund të përdorin specifikime apo kërkesa të ngjashme me ato të Windows 8 Hardware Certification Requirements, që të kenë mundësi të kufizojnë artificialisht aftësitë e pajisjeve TI.

Kufizime që mund të zgjerohen drejt zbatimeve?

Teksa specifikimet e “Nisjes së Sigurt” UEFI (si edhe ato të Trusted Computing Group që përkufizojnë “Nisjen e Besueshme”) mbulojnë procesin parësor nga nisja deri te futja në lojë e kernelit të sistemit operativ, infrastruktura për ta shtrirë kontrollin përmes nënshkrimesh mbi krejt software-in që xhiron në një kompjuter është e pjekur dhe funksionale në disa sisteme operativë. Por përveç se te Windows 8, deri më sot është e detyrueshme vetëm për përudhësa Windows.

Kërcënim për punën me kompjuter në përgjithësi

Sikur krejt këto masa të ishin thjesht nën kontrollin e të zotit të pajisjeve, kjo do të ishte tërësisht në interesin e tij, pse do ta ndihmonte atë të thellonte sigurinë e procesit të nisjes, i cili sot, në shumicën e rasteve, është i pasigurt. Kjo do të ndodhte nëse nënsistemet e sigurisë të përcaktuar nga forumi UEFI dhe Trusted Computing Group (TCG) të mundeshin të garantonin teknikisht kontrollin e përhershëm, të plotë dhe vetëm nga përdoruesi mbi formësimin dhe administrimin e këtyre nënsistemeve të sigurisë, çka do të përfshinte krijimin, depozitimin, përdorimin dhe fshirjen e kyçeve kriptografikë, dëshmive dhe nënshkrimeve. Por, që nga çasti kur këto nënsisteme sigurie mund të përdoren nga të tjera entitete, jo vetëm nga i zoti i pajisjes, kjo u lë dorë atyre të përjashtojnë përdorime jashtë kuadrit të paramenduar për të cilin janë shitur ose thjesht përdorime të paparashikuara të këtyre pajisjeve TI.

Pra, me sendërtimin e “Nisjes së Sigurt”, mundësia për të pasur kompjutera vërtet për përdorim të rëndomtë dhe nën kontrollin e plotë të të zotit mund të rrudhet shumë. Pajisjet e kufizuara në mënyrë domethënëse nga masa të tilla si “Nisja e Sigurt” nën kontroll kompanish zakonisht quhen pajisje ose kompjuter për qëllime speciale (p.sh. qendra medie, telefona, lexues librash). Ndaj, e pakta, disa prej pajisjeve Windows 8 do të jenë më tepër pajisje Windows se sa kompjuter i personalizuar. Edhe pse mund të ketë treg për pajisje të tilla kompjuterike, FSFE-ja bën thirrje me forcë që këto pajisje TI të etiketohen qartësisht si të kufizuara për të përdorur modele të  parashikuara nga një kompani, me qëllim që blerësi potencial të informohet në kohë.

A është opsion anashkalimi i këtyre kufizimeve?

Njerëz të aftë në TI mund të mendojnë se masa të tilla janë parë edhe më herët, dhe shumica e tyre janë nxjerrë jashtë loje. Kështu ka ndodhur me disa modele konsolash loje PlayStation dhe Xbox, si dhe me mjaft nga telefonat më të rinj celularë. Por cilësia dhe shtrirja e çështjes këtë herë janë më të mëdha:

• “Nisja e Sigurt” UEFI është konceptuar së pari për PC tradicionalë.
• Pas saj janë rreshtuar pjesë të mëdha të industrisë TI, shihni p.sh. anëtarët e forumit UEFI Forum.
• Konceptimi dhe specifikimet e saj janë rezultat i një përpjekjeje kolektive inxhinierësh TI prej kompanish të ndryshme. Ajo shfrytëzon përvojën e një dhjetëvjeçari në procese nisjeje të bazuar në nënshkrime, ndaj edhe shmang shumë nga dobësitë klasike, p.sh. mungesën e firmware-eve të specifikuar qartë dhe të siguruar kriptografikisht (UEFI) të procesit të përditësimit.
• Prej saj përdoren nënsisteme sigurie të bazuar në hardware, p.sh. siç specifikohet nga TCG (TPM ose MTM, dhe specifikimet shoqëruese): Ndërkohë që specifikimet UEFI nuk kërkojnë detyrimisht një sendërtim specifik “depozitimi të mbrojtur” kyçesh kriptografikë, dëshmish dhe nënshkrimesh, specifikimet së fundi nga TCG (që prej 2011-s) e bëjnë.
• Në sendërtimet e “Nisjes së Sigurt” (si në gjithë software-et) pritet të ketë të meta sigurie, por ngaqë do të ketë konkurrencë komerciale mes atyre që tregtojnë UEFI, është në interes të tyre të gjejnë zgjidhje për këto të meta sigurie. Përkundrazi, në të shkuarën vetëm prodhues të veçantë sendërtuan procese nisjeje të kufizuar kriptografikisht për pajisje të tyre specifike: TiVo Inc. për TIVO-t e veta, Microsoft-i për breza të ndryshëm Xbox-i, si dhe Sony për Playstation-et e veta.

Më tej, edhe pse kufizime të ngjashme të përdorimit janë nxjerrë jashtë loje në të kaluarën, kjo vetëm dëshmon që sendërtimi i tyre teknik qe me të meta dhe i hapur karshi malware-it, pra duke mos ofruar “sigurinë” për të cilën qenë hartuar. Edhe pse ka gjasa që kjo të vlejë edhe për disa nga sendërtimet e “Nisjes së Sigurt”, zbërthimi dhe nxjerrja jashtë loje e këtyre mekanizmave kurrë nuk mund të jetë zgjidhje për çështjet e lirisë ose për mungesën e kontrollit të zotëruesit mbi pajisjen.

Kërkesat e FSFE-së

Për të ruajtur rritje të qëndrueshme të zhvillimit dhe përdorimit të software-eve, është kyçe pasja gjerësisht e kompjuterave për punë të rëndomtë.

FSFE-ja kërkon që përpara se të blihet një pajisje, blerësit të jenë të informuar saktësisht rreth masave teknike të sendërtuara në pajisjen e dhënë, si edhe për kufizimet specifike të përdorimit dhe pasojat e tyre për përdoruesin.

Më tej, FSFE-ja këshillon me forcë të blihen vetëm pajisje TI që u japin përdoruesve kontroll të plotë, të përhershëm dhe vetëm prej tyre, mbi nënsisteme sigurie (p.sh. kufizime përdorimi me bazë nënshkrimesh), në mënyrë që ruhet aftësia për të instaluar software sipas dëshirës dhe në analizë të fundit të ruhet kontrolli ekskluziv i dikujt mbi të dhënat e veta.

Copyright © 2001-2012 Free Software Foundation Europe. Lejohet kopjimi fjalë për fjalë dhe shpërndarja e tërë këtij artikulli në çfarëdo media, me kusht që të ruhet ky shënim.

Etiketa: arbitrarisht, bazë të dhënash, BIOS, Compatible with Windows 8, Connected Stand-By Systems, firmware, Free Software Foundation Europe, FSFE, fushatë, hardware, kernel, kohë nisjeje, kompjuter, kontroll, laptop, Matthias Kirschner, Microsoft, nënshkrim kriptografik, netbook, ngarkues nisjesh, nisje e sigurt, objektiv gjithnjë në lëvizje, pajisje TI, PC, përudhës, PlayStation, secure boot, Siguri, sistem operativ, software, Sony, Teknologji Informacioni, TI, TiVo, Trusted Computing Group, UEFI, Windows 8 Hardware Certification Requirements, Xbox

nga Richard Stallman

Marrë nga www.gnu.org

Kur e cilësojmë një software si “të lirë”, e kemi fjalën që ai respekton liritë thelbësore të përdoruesit: lirinë për ta xhiruar, studiuar, dhe rishpërndarë kopje të tij me ose pa ndryshime. Kjo është çështje lirie, jo çmimi, pra mendojeni si tek “fjala e lirë”, jo si te “birrë falas”.

Këto liri kanë rëndësi jetike. Ato janë thelbësore, jo thjesht për hir të përdoruesit individual, por për hir të shoqërisë si e tërë, pasi promovuojnë solidaritetin shoqëror – pra, ndarjen e gjërave me të tjerët dhe bashkëpunimin. Edhe më të rëndësishme bëhen teksa kultura dhe veprimtaritë tona të përditshme sa vijnë e bëhen më dixhitale. Në një botë tingujsh, figurash, dhe fjalësh dixhitale, software-i i lirë sa vjen e bëhet më thelbësor për lirinë në përgjithësi.

Dhjetëra miliona njerëz anembanë botës përdorin tani software të lirë; shkollat publike në disa rajone të Indisë dhe Spanjës tani u thonë nxënësve të përdorin sistemin e lirë operativ GNU/Linux. Megjithatë, shumica e këtyre përdoruesve nuk kanë dëgjuar kurrë rreth arsyeve etike për të cilat e krijuam këtë sistem dhe ngritëm bashkësinë e software-it të lirë, ngaqë sot, ky sistem dhe bashkësia, më shpesh shihen si të “burimit të hapur”, duke iu atribuuar një tjetër filozofi, tek e cila këto liri me zor përmenden.

Lëvizja e software-it të lirë ka dalë në mbrojtje të lirisë së përdoruesit që më 1983-shin. Më 1984-n filluam zhvillimin e sistemit operativ të lirë GNU, që të mund të shmangeshin sistemet operativë jo të lirë, të cilët u mohojnë përdoruesve këto liri. Gjatë viteve ’80, zhvilluam shumicën e përbërësve thelbësorë të sistemit dhe hartuam lejen GNU General Public License (GNU GPL) nën të cilën do të hidheshin në qarkullim – një leje e hartuar posaçërisht për mbrojtjen e lirisë për të gjithë përdoruesit e një programi.

Jo të gjithë përdoruesit dhe zhvilluesit e software-it të lirë u pajtuan me synimet e lëvizjes së software-it të lirë. Më 1998-n, një pjesë e bashkësisë së software-it të lirë doli veç dhe filloi fushatë në emër të “burimit të hapur”. Termi fillimisht u propozua për shmangien e një keqkuptimi të mundshëm të termit “software i lirë”, por shpejt filloi t’u përshoqërohej ideve filozofike mjaft të ndryshme nga ato të lëvizjes së software-it të lirë.

Disa nga përkrahësit e burimit të hapur e konsideronin termin si një “fushatë marketingu për software-in e lirë”, çka do të joshte drejtues biznesesh përmes nxjerrjes në pah të përfitimeve praktike, pa ngritur ndërkohë çështje të së mirës dhe të gabuarës për të cilat ata nuk do të donin t’ia dinin. Të tjerë përkrahës i hodhën kategorikisht poshtë vlerat etike dhe sociale të lëvizjes së software-it të lirë. Cilatdo qofshin pikëpamjet e tyre, kur trajtonin burimin e hapur, asnjë prej palëve as i përmendin, as mbronin këto vlera. Termi “burim i hapur” shpejt filloi të përshoqërohej me ide dhe argumente të bazuar vetëm në vlera praktike, të tilla si krijimi ose pasja e software-eve të fuqishëm, të qëndrueshëm. Prej asokohe, shumica e përkrahësve të burimit të hapur janë rreshtuar pas tij, dhe bëjnë të njëjtin përshoqërim.

Dy termat përshkruajnë pothuajse të njëjtën kategori software-i, por mbrojnë pikëpamje të bazuara thelbësisht mbi vlera të ndryshme. Burimi i hapur është një metodologji programimi; software-i i lirë është një lëvizje shoqërore. Për lëvizjen e software-it të lirë, software-i lirë është një imperativ etik, pasi vetëm software-i i lirë respekton lirinë e përdoruesve. Në kontrast me të, filozofia e burimit të hapur i sheh çështjet sipas optikës se si të bëhet software-i “më i mirë” – vetëm nga pikëpamja praktike. Sipas saj, software-et jo të lira janë një zgjidhje inferiore për një problem praktik të dhënë. Ndërsa për lëvizjen e software-it të lirë, software-i jo i lirë është një problem shoqëror, dhe zgjidhja është të reshtet përdorimi i tij dhe të kalohet te software-i i lirë.

“Software i lirë.” “Burim i hapur.” Nëse bëhet fjalë për të njëjtin program (ose pothuajse), ka rëndësi cilin emër përdorni? Po, ngaqë fjalë të ndryshme përcjellin ide të ndryshme. Edhe pse një program i lirë, me çfarëdo emri tjetër, sot do t’ju jepte po atë liri, forcimi i pozitave të lirisë në një rrugë të qëndrueshme varet mbi të gjitha nga të mësuarit e njerëzve të çmojnë lirinë. Nëse doni të ndihmoni për këtë, është thelbësore të flitet për “software të lirë.”

Ne të lëvizjes së software-it të lirë nuk e shohim kampin e burimit të hapur si një armik; armiku është software-i pronësor (jo i lirë) . Por duam që njerëzit ta dinë se ne jemi për lirinë, ndaj nuk e pranojmë të etiketohemi gabimisht si përkrahës të burimit të hapur.

Dallime Praktike mes Software-it të Lirë dhe Burimit të Hapur

Në praktikë, burimi i hapur mishëron një kriter paksa më të dobët se sa ato të software-it të lirë. Me aq sa di, krejt software-et e lirë mund të kualifikohen si me burim të hapur. Thuajse krejt software-et me burim të hapur janë software i lirë, por ka disa përjashtime. Së pari, disa licenca burimi të hapur janë shumë kufizuese, ndaj nuk kualifikohen dot si licenca të lira. Për fat, këto licenca i përdorin pak programe.

Së dyti, dhe ç’është më e rëndësishmja, shumë produkte që përmbajnë kompjutera (përfshi mjaft pajisje Android) shiten me programe të ekzekutueshme që rrjedhin prej kodi burim software-i të lirë, por pajisjet nuk i lejojnë përdoruesit të instalojë versione të modifikuara të këtyre të ekzekutueshmëve; vetëm një kompani e caktuar gëzon të drejtën t’i modifikojë ata. Këto pajisje i quajmë “tiranike”, dhe praktika është quajtur “tivoizim”, sipas produktit te i cili e vumë re për herë të parë. Këta të ekzekutueshëm nuk janë software i lirë edhe pse kodi i tyre burim është software i lirë. Kriteret e burimit të hapur këtu nuk shohin problem; ata merakosen vetëm për licencimin e kodit burim.

Moskuptime të Rëndomta të “Software-it të Lirë” dhe “Burimit të Hapur”

Termi “software i lirë” është pre e keqinterpretimeve: një kuptim i pasynuar prej nesh, “software që mund ta keni me çmim zero,” mund t’i jepet termit po njësoj si kuptimi i synuar prej nesh, “software që i jep përdoruesit disa liri.” Për këtë problem kujdesemi duke bërë publik përkufizimin e software-it të lirë, dhe duke thënë “Mendojeni si te ‘liria e fjalës,’ jo si te ‘birrë falas.’” Kjo zgjidhje nuk është e përsosur; nuk mund ta eliminojë plotësisht problemin. Do të ishte më mirë një term i saktë dhe jo i dykuptimtë, sikur kjo të mos paraqiste probleme të tjera.

Mjerisht, të gjitha alternativat në Anglisht kanë probleme të tyret. Kemi shqyrtuar mjaft nga sugjerimet e njerëzve, por asnjë nuk është kaq qartazi “i drejtë” saqë kalimi në të të qe ide e mirë. (Për shembull, në disa kontekste fjalët Frëngjisht dhe Spanjisht “libre” funksionojnë bukur, por njerëzit në Indi nuk e pranojnë fare këtë.) Cilido zëvendësim i propozuar për “software-in e lirë” ka ndonjë lloj problemi semantik – dhe kjo ndodh edhe me “software-in me burim të hapur.”

Përkufizimi zyrtar i “software-it me burim të hapur” (që është botuar nga Open Source Initiative dhe është shumë i gjatë për ta përfshirë këtu) është derivuar tërthorazi prej kriterit tonë të software-eve të lira. Nuk është i njëjti; është ca më dorëlëshuar në disa këndvështrime. Megjithatë, përkufizimi i tyre pajtohet me përkufizimin tonë në shumicën e rasteve.

Sido që të jetë, kuptimi i afërmendshëm për shprehjen “software me burim të hapur” – dhe ai që shumica e njerëzve duket se mendojnë që shpreh – është që “Mund t’i shihni kodin burim.” Ky kriter është shumë më i dobët se sa përkufizimi i software-it të lirë, shumë më i dobët gjithashtu se sa përkufizimi zyrtar i burimit të hapur. Me të përfshihen mjaft programe që nuk janë as të lirë dhe as me burim të hapur.

Ngaqë kuptimi i afërmendshëm për “burimin e hapur” nuk është kuptimi që mbrojtësit e tij kanë në mendje, përfundimi është që shumica e njerëzve të kenë keqkuptime të termit. Sipas Neal Stephenson-it, “Linux-i është software me ‘burim të hapur’ që do të thotë, thjesht, se cilido mund të ketë kopje të kartelave të kodit të tij burim.” Nuk mendoj se ka kërkuar me dashje të hidhte tej ose të vinte në diskutim përkufizimin zyrtar. Jam i mendimit që ai thjesht zbatoi konvencionet e Anglishtes për të nxjerrë një kuptim të termit. Shteti i Kansasit publikoi një përkufizim të ngjashëm: “Përdorni software me burim të hapur (OSS). OSS është software për të cilin kodi burim është i passhëm lirisht dhe publikisht, por marrëveshjet specifike për licencimin e tij variojnë lidhur me atë se ç’i lejohet dikujt të bëjë me atë kod.”

New York Times pati një artikull që e tepron me domethënien e termit duke ia referuar testimeve beta nga ana e përdoruesve – lejimi i pak përdoruesve që të vënë në provë një version paraprak të një programi dhe të japin përshtypje konfidenciale lidhur me të – çka programuesit e software-eve pronësore e kanë praktikuar prej dhjetëra vjetësh.

Përkrahësit e burimit të hapur përpiqen të merren me këtë çështje duke treguar me gisht përkufizimin e tyre zyrtar, por kjo rrugë ndreqjeje është më pak e efektshme për ta, se sa është për ne. Termi “software i lirë” ka dy domethënie natyrale, njëra është domethënia e synuar, ndaj dikush që e ka rrokur idenë “si te fjala e lirë, jo si te birrë falas” nuk do të gabojë sërish. Por termi “burim i hapur” ka vetëm një domethënie natyrale, që është e ndryshme prej domethënies së synuar prej përkrahësve të tij. Pra nuk ka një rrugë për të shpjeguar shkurtimisht dhe përligjur përkufizimin e tij zyrtar. Kjo e përkeqëson edhe më konfuzionin.

Një tjetër keqkuptim i “burimit të hapur” është ideja që me të nënkuptohet “mospërdorimi i lejes GNU GPL.” Ky priret të shoqërojë një tjetër keqkuptim sipas të cilit “software-i i lirë” do të thotë “software nën GPL-në.” Që të dyja janë gabim, sa kohë që GNU GPL-ja i plotëson kushtet për të qenë leje burimi të hapur dhe shumica e lejeve të burimit të hapur i plotësojnë kushtet për të qenë leje software-i të lirë. Ka mjaft licenca software-i të lirë përtej GNU GPL-së.

Termi “burim i hapur” është sforcuar më tej nga zbatimi i tij mbi veprimtari të tjera, të tilla si qeverisja, arsimi, shkenca, te të cilat nuk ka gjë të tillë si kodi burim, dhe ku kriteri lidhur me licencimin e software-eve thjesht nuk ka punë fare. E vetmja gjë e përbashkët që kanë këto veprimtari është se, në një farë mënyre, i ftojnë njerëzit të marrin pjesë në diçka. Ato e sforcojnë termin deri atje sa me të nënkuptohet vetëm “pjesëmarrës”.

Vlera të Ndryshme Mund të Shpien Në Përfundime të Ngjashme… Por Jo Gjithmonë

Grupet radikale të viteve ’60 kanë reputacionin e fraksionizmave: disa organizata u ndanë për shkak të mospajtimeve për hollësira strategjie, dhe dy grupet bij e trajtonin njëri-tjetrin si armiq, edhe pse kishin synime dhe vlera themelore të ngjashme. E djathta i dha shumë rëndësi kësaj dhe e përdori për të kritikuar krejt të majtën.

Ka gojë që përpiqen të njollosin lëvizjen për software të lirë duke e krahasuar mospajtimin tonë me burimin e hapur me mospajtimet e këtyre grupeve radikale. E shohin së prapthi. Ne nuk pajtohemi me kampin e burimit të hapur lidhur me synimet dhe vlerat themelore, por pikëpamjet e tyre dhe tonat shpien në shumë raste te e njëjta sjellje praktike – fjala vjen zhvillimi i software-eve të lirë.

Për pasojë, njerëz nga lëvizja e software-it të lirë shpesh punojnë bashkë me kampin e burimit të hapur në projekte praktike, të tilla si zhvillimi i software-eve. Të bie në sy që pikëpamje kaq të ndryshme filozofike mund të motivojnë kaq shpesh persona të ndryshëm të marrin pjesë në të njëjtat projekte. Sido qoftë, ka situata ku këto pikëpamje thelbësisht të ndryshme shpien në veprime shumë të ndryshme.

Ideja e burimit të hapur është që lejimi i përdoruesve të ndryshojnë dhe rishpërndajnë software-in do ta bëjë këtë më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm. Por kjo nuk është e garantuar. Zhvilluesit e software-eve pronësorë nuk janë medoemos të paaftë. Ka raste që ata prodhojnë programe që janë të fuqishëm dhe të qëndrueshëm, edhe pse ato nuk respektojnë lirinë e përdoruesve. Aktivistët e software-it të lirë dhe përkrahësit e burimit të hapur do të reagojnë në mënyra shumë të ndryshme ndaj këtij fakti.

Një përkrahës puro i burimit të hapur, një që nuk është fare i ndikuar nga idealet e software-it të lirë, do të thoshte, “Çuditem që qetë në gjendje ta bëni programin të punojë kaq mirë pa përdorur modelin tonë të zhvillimit, por ja që e bëtë. Si mund të kem një kopje?” Ky qëndrim do të shpërblejë skema që heqin liri, duke shpënë te humbja e saj.

Aktivisti i software-it të lirë do të thoshte, “Programi juaj është shumë tërheqës, por unë çmoj më tepër lirinë. Ndaj nuk e pranoj programin tuaj. Në vend të tij do të përkrah një projekt për zhvillimin e një zëvendësimi të lirë për të.” Nëse çmojmë lirinë tonë, mund të veprojmë për ta pasur dhe mbrojtur atë.

Software-i i Fuqishëm, i Qëndrueshëm Mund të Jetë i Keq

Ideja se duam që software-i të jetë i fuqishëm dhe i qëndrueshëm vjen prej supozimit se software-i është hartuar për t’u shërbyes përdoruesve të tyre. Nëse është i fuqishëm dhe i qëndrueshëm, kjo do të thotë që u shërben më mirë atyre.

Por mund të thuhet që software-i u shërben përdoruesve vetëm nëse respekton lirinë e tyre. Po kur software-i është hartuar për t’u hedhur vargonj përdoruesve të tij? Në këtë rast të qenët i fuqishëm do të thotë që vargonjtë janë më shtrëngues, dhe të qenët i qëndrueshëm do të thotë që është më e vështirë për t’i hequr këta vargonj. Veçori keqdashëse, të tilla si spiunimi i përdoruesve, kufizimi i përdoruesve, dyer të pasme, dhe përmirësime të detyrueshme janë të rëndomta në software-et pronësore, dhe disa përkrahës të burimit të hapur duan t’i sendërtojnë ato në programe me burim të hapur.

Nën trysninë e kompanive të filmit dhe regjistrimit të muzikës, software-et për përdorim nga individët po hartohen gjithnjë e më shumë për t’i kufizuar ata. Kjo veçori dashakeqe njihet si Administrim Dixhital i Kufizimeve (DRM – Digital Restrictions Management) (shihni DefectiveByDesign.org) dhe është krejt e kundërta e frymës së lirisë që software-i i lirë synon të ofrojë. Dhe jo vetëm e frymës: ngaqë synimi i DRM-së është të shkelë me këmbë lirinë tuaj, zhvilluesit e DRM-së përpiqen t’jua bëjnë të vështirë, të pamundur, ose madje edhe të paligjshme ndryshimin e software-it që sendërton në praktikë DRM-në.

Megjithatë disa përkrahës të burimit të hapur kanë propozuar software “DRM me burim të hapur”. Ideja e tyre është që, duke bërë publik kodin burim të programeve të hartuara për të kufizuar hyrjen tuaj në media të koduara dhe duke u lejuar të tjerëve ta ndryshojnë atë, do të prodhonin software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin e përdoruesve si ju. Software-i mandej do të dërgohej për ju te pajisje që nuk ju lejojnë ta ndryshoni.

Ky software mund të jetë me burim të hapur dhe të përdorë modelin e zhvillimit me burim të hapur, por nuk ka për të qenë software i lirë, sa kohë që nuk do të respektojë lirinë e përdoruesve që e xhirojnë faktikisht atë. Nëse modeli i zhvillimit me burim të hapur ia del ta bëjë këtë software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin tuaj, kjo do ta bënte edhe më të keq.

Frikë nga Liria

Motivacioni fillestar kryesor i atyre që e nxorën kampin e burimit të hapur më vete prej lëvizjes së software-it të lirë qe se idetë etike të “software-it të lirë” i vinin në siklet disa njerëz. Kjo është e vërtetë: ngritja e çështjeve etike si liria, përgjegjësive kundrejt volisë, do të thotë t’u kërkosh njerëzve të mendojnë për gjëra që ata mund të parapëlqejnë t’i shpërfillin, fjala vjen a është etike apo jo sjellja e tyre. Kjo mund të shkaktojë parehati, dhe disa njerëz thjesht mund ta mbyllin mendjen për gjëra të tilla. Por kjo nuk do të thotë që ne do të duhej të reshtnim së foluri për këto probleme.

E megjithatë kjo është ajo çka drejtuesit e burimit të hapur vendosën të bënin. U doli se duke heshtur rreth etikës dhe lirisë, dhe duke folur vetëm për përfitimet e menjëhershme praktike të disa software-eve të lira, mund të ishin në gjendje ta “shisnin” software-in më me efekt te disa përdorues, veçanërisht bizneset.

Kjo rrugë ka dalë me efektshmëri, brenda logjikës së vet. Retorika e burimit të hapur ka bindur mjaft biznese dhe individë të përdorin, madje edhe të zhvillojnë, software të lirë, çka e ka zgjeruar bashkësinë tonë – por vetëm në nivel sipërfaqësor, praktik. Filozofia e burimit të hapur, me vlerat e veta pastërtisht praktike, e pengon të kuptuarit e ideve më të thella të software-it të lirë; sjell mjaft vetë te bashkësia jonë, por nuk u mëson atyre si ta mbrojnë atë. Kjo është gjë e mirë, për aq sa bën, por nuk mjafton për ta bërë lirinë të sigurt. Tërheqja e përdoruesve drejt software-it të lirë është vetëm një pjesë e rrugës për t’i bërë mbrojtës të lirisë së tyre.

Herët a vonë këta përdorues do t’i ftojnë të rikthehen te software-i pronësor, për disa avantazhe praktike. Për të ofruar një tundim të tillë, punojnë kompani të panumërta, disa duke ofruar kopje gratis. Pse do të duhej që përdoruesit të mos i pranonin? Ah, vetëm po t’u kenë mësuar të çmojnë lirinë që u jep software-i i lirë, të çmojnë lirinë në vetvete, në vend se volitë teknike dhe praktike të një software-i të lirë specifik, atëherë po. Për përhapjen e kësaj ideje, na duhet të flasim për lirinë. Deri në një farë shkalle, rruga “mos fol” karshi biznesit mund të jetë e dobishëm për bashkësinë, por është e rrezikshme nëse bëhet aq e rëndomtë, sa dashuria për lirinë të vijë e të duket si diçka ekscentrike.

Kjo gjendje e rrezikshme është saktësisht ajo që kemi. Shumica e personave të përfshirë me software-in e lirë, veçanërisht shpërndarësit e tij, flasin pak për lirinë – zakonisht ngaqë kërkojnë të jenë “më të pranueshëm nga bizneset.” Thuajse krejt shpërndarjet e sistemit operativ GNU/Linux i shtojnë paketa pronësore sistemit bazë të lirë, dhe i ftojnë përdoruesit ta shohin këtë si një avantazh, në vend se një cen.

Software-et shtesë pronësorë dhe shpërndarjet GNU/Linux pjesërisht jo të lira gjejnë tokë pjellore ngaqë shumica e bashkësisë sonë nuk këmbëngul te liria në software-in e vet. Kjo nuk është rastësi. Shumica e përdoruesve të GNU/Linux-it u njohën fillimisht me sistemin përmes diskutimeve të “burimit të hapur”, në të cilin nuk përmendet se liria është një nga synimet. Praktikat që nuk përkrahin lirinë dhe fjalët që nuk thonë gjë për lirinë ecin paralel, duke nxitur njëra-tjetrën. Për ta kapërcyer këtë prirje, na duhet të flasim më tepër për lirinë, jo më pak.

Përfundim

Ndërkohë që mbrojtësit e burimit të hapur afrojnë përdorues të rinj te bashkësia jonë, ne veprimtarët e software-it të lirë duhet t’i vëmë supet barrës për tërheqjen e vëmendjes së tyre te çështja e lirisë. Na duhet të themi, “Është software i lirë dhe ju jep liri!” – më shpesh dhe më fort se kurrë. Çdo herë që thoni “software i lirë” në vend të “burim i hapur,” ndihmoni fushatën tonë.

Shënime:

Artikulli i Joe Barr-it, “Live and let license”, jep këndvështrimin e tij për këtë çështje.

Artikulli mbi motivimin e programuesve të software-it të lirë, nga Lakhan dhe Wolf thotë se një pjesë e konsiderueshme motivohen nga pikëpamja e tyre që software-i do të duhej të ishte i lirë. Kjo përkundër faktit që në vëzhgim u morën zhvillues nga SourceForge, një site që nuk e përkrah pikëpamjen se kjo është një çështje etike.

Ky është përkthim i një faqeje në Anglisht në origjinal.

Të drejta Kopjimi © 2007, 2010, 2012 Richard Stallman

Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License.

Etiketa: Administrim Dixhital i Kufizimeve, bashkësi, birrë falas, burimit të hapur, Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License, Defective By Design, Digital Restrictions Management, DRM, dyer të pasme, e djathta, e majta, etikë, fjala e lirë, fraksionizma, free beer, free speech, fushatë, GNU General Public License, GNU GPL, grupe radikale, Indi, Joe Barr, kompani filmi, Lakhan, lëvizje shoqërore, libre, liri, Neal Stephenson, New York Times, Open Source, Open Source Initiative, OSS, përdorues, Richard Stallman, shkolla publike, sisteme operativë jo të lirë, sistemi i lirë operativ GNU/Linux, software i lirë, software me burim të hapur, software pronësor, solidaritet shoqëror, SourceForge, Spanjë, spiunimi i përdoruesve, testime beta, vargonj, vitet '60, Wolf