Programe Shqip : blogu

nga Richard Stallman

Një version thelbësisht i redaktuar i këtij artikulli u botua në Wired.

U mbushën 30 vjet që prej fillimit të Lëvizjes për Software të Lirë, veprimtaria e të cilës synon që software-i të respektojë lirinë e përdoruesve dhe të bashkësisë. Të tillë software e quajmë “të lirë” dhe “libre” (e përdorim këtë fjalë që të theksojmë aspektin se e kemi fjalën për lirinë, jo çmimin). Disa programe pronësore, të tilla si Photoshop, janë shumë të shtrenjta; të tjera, fjala vjen Flash Player, janë falas—sipas njërës mënyrë, apo tjetrës, ato ua nënshtrojnë përdoruesit pushtetit të të zotit të programit.

Shumë gjëra kanë ndryshuar që prej atyre fillimeve: shumica e njerëzve, në vendet e përparuara, tani kanë në zotërim kompjuter (ndonjëherë të quajtur “telefona”) dhe lidhen në Internet përmes tyre. Software-i jo i lirë ende i bën përdoruesit t’ia dorëzojnë dikujt tjetër kontrollin mbi punimin e kompjuterëve, por tani ka edhe një tjetër mënyrë për ta humbur atë: Service as a Software Substitute (Shërbimi si Zëvendësues Software-i) , ose SaaSS, që do të thotë t’ia lësh shërbyesit të dikujt tjetër të kryejë veprimet tuaja kompjuterike.

Si software-i jo i lirë, ashtu edhe SaaSS-i mund të spiunojnë përdoruesin, t’i hedhin vargonj atij, dhe madje edhe ta sulmojnë atë. Abuzimet janë të zakonshme në shërbime dhe produkte software-i pronësor, ngaqë kontrollin nuk e kanë përdoruesit. Ky është dallimi themelor: software-i jo i lirë dhe SaaSS-i kontrollohen nga një njësi tjetër (zakonisht një korporatë ose një shtet), dhe përdoruesit nuk kanë zë në kontroll. Software-i i lirë, përkundrazi, vendos përdoruesit në kontroll.

Pse ka rëndësi ky kontroll? Ngaqë liri do të thotë të keni kontroll mbi jetën tuaj. Nëse përdorni një program që të kryeni veprimtari në jetën tuaj, liria juaj varet nga sa kontroll keni mbi programin. E meritoni të keni kontrollin mbi programet që përdorni, aq më tepër kur ato i përdorni për diçka të rëndësishme në jetën tuaj.

Kontrolli i përdoruesve mbi programin lyp katër liri thelbësore.

(0) Lirinë për ta xhiruar programin si të doni, për çfarëdo qëllimi.

(1) Lirinë për të studiuar “kodin burim” të programit, dhe për ta ndryshuar atë, kështu që programi i kryen përllogaritjet ashtu si doni ju. Programet shkruhen nga programuesit në një gjuhë programimi—diçka si Anglishtja e ndërthurur me algjebrën—dhe ajo formë e programit përbën “kodin burim”. Cilido që di të programojë, dhe ka një program në formën e kodit burim, mund të lexojë kodin burim, të kuptojë funksionimin e tij, dhe ta ndryshojë madje. Kur krejt ajo që ju jepet është forma e ekzekutueshme e programit, një varg numrash që është efikas për ta ekzekutuar kompjuteri, por tejet i vështirë për ta kuptuar një qenie njerëzore, të kuptuarit dhe ndryshimi i programit në atë formë janë aq të vështirë sa thuajse e pamundur.

(2) Lirinë për të krijuar dhe shpërndarë kopje ekzakte, kur të doni. (Nuk bëhet fjalë për një detyrim; e bëni kur doni dhe se doni. Nëse programi është i lirë, kjo nuk do të thotë që dikush e ka detyrim t’ju ofrojë një kopje, ose se keni detyrim t’i ofroni ju dikujt një kopje. Shpërndarja përdoruesve e një programi pa liri është keqtrajtim i tyre; megjithatë, të vendosësh të mos e shpërndash programin—duke e përdorur privatisht—nuk keqtrajton njeri.)

(3) Lirinë për të krijuar dhe shpërndarë kopje të versioneve tuaja të modifikuara, kur doni.

Dy liritë e para duan të thonë që çdo përdorues mund të ushtrojë kontroll individual mbi programin. Me dy liritë e tjera, cilido grup përdoruesish mund të ushtrojë së toku kontroll kolektiv mbi programin. Me krejt katër liritë, përdoruesit e kontrollojnë plotësisht programin. Nëse cilado prej tyre mungon ose nuk është e mjaftueshme, programi është pronësor (jo i lirë), dhe i padrejtë.

Për veprimtari praktike përdoren gjithashtu lloje të tjera veprash, përfshi receta gatimesh, vepra edukative, të tilla si libra shkollorë, vepra referencash, të tilla si fjalorët apo enciklopeditë, llojet e shkronjave për të shfaqur paragrafë teksti, diagrame qarqesh që mund të ndërtohen nga njerëzit, dhe stampa për të krijuar objekte të dobishme (jo thjesht zbukuruese) me një shtypës 3D. Ngaqë këto nuk janë software, lëvizja e software-it të lirë nuk i mbulon ato, në kuptimin e ngushtë të fjalës; por i njëjti arsyetim zbatohet dhe shpie në të njëjtin përfundim: këto vepra duhet të bartin katër liritë.

Një program i lirë ju lejon të luani me të, për ta bërë të bëjë atë që doni (ose të reshtë së bëri diçka që ju nuk e pëlqeni). Të luash me software-in mund të tingëllojë qesharake, nëse jeni mësuar me software-in pronësor si një kuti të vulosur, por në Botën e Lirë është gjë e zakonshme, dhe një rrugë e mirë për të mësuar programim. Madje edhe një nga mënyrat tradicionale amerikane të kalimit të kohës së lirë, futja e duarve në makina, tani e ka rrugën të zënë, ngaqë makinat përmbajnë software jo të lirë.

Padrejtësitë e Pronësorësisë

Nëse përdoruesi nuk e kontrollon programin, programi kontrollon përdoruesit. Me software-in pronësor, gjithmonë ka një njësi, “pronari” i një programi, që kontrollon programin—dhe përmes kësaj, ushtron pushtet mbi përdoruesit e tij. Një program jo i lirë është një kular, një instrument pushteti të padrejtë.

Në raste skandaloze (edhe pse kjo skandalozja është bërë shumë e zakonshme) programet pronësore janë konceptuar të spiunojnë përdoruesit, t’i kufizojnë ata, t’i censurojnë dhe të abuzojnë me ta. Për shembull, sistemi operativ i Apple iThings i bën të gjitha këto, dhe kështu bën edhe Windows-i në pajisje celulare me procesorë ARM. Windows-i, firmware-i i telefonave celularë, dhe Google Chrome për Windows përfshijnë një deriçkë universale që u lejon disa kompanive ta ndryshojnë programin së largëti pa marrë leje. Amazon Kindle ka një deriçkë që mund të përdoret për të fshirë libra.

Me synimin për t’i dhënë fund padrejtësisë së software-it të lirë, lëvizja e software-it të lirë ndërton programe që përdoruesit të çlirojnë veten. E filluam më 1984 me hartimin e sistemit të lirë operativ GNU. Sot, miliona kompjuterë xhirojnë GNU, kryesisht në formën e ndërthurjes GNU/Linux.

T’u shpërndash përdoruesve një program pa liritë, i keqtrajton ata; megjithatë, të zgjedhësh të mos e shpërndash programin, nuk keqtrajton njeri. Nëse shkruani një program dhe e përdorni privatisht, kjo nuk i bën keq njeriu. (Humbisni një rast të bëni mirë, por kjo nuk është e njëjtë me të bërit dëm.) Ndaj, kur themi që krejt software-i duhet të jetë i lirë, nënkuptojmë që çdo kopje duhet të shoqërohet me katër liritë, por nuk nënkuptojmë që dikush e ka për detyrë t’ju ofrojë një kopje.

Software-i Jo i Lirë dhe SaaSS

Software-i jo i lirë qe mënyra e parë që kompanitë të vinin nën kontroll punimin në kompjuter të njerëzve. Sot, ka një mënyrë tjetër, të quajtur Shërbimi si Zëvendësues Software-i, ose SaaSS. Kjo do të thotë t’ia lësh shërbyesit të dikujt të kryejë punët tuaja në kompjuter.

SaaSS nuk do të thotë që programet në shërbyes janë jo të lirë (megjithëqë shpesh janë). Puna është që përdorimi i SaaSS-it shkakton të njëjtat padrejtësi si përdorimi i një programi jo të lirë: janë dy shtigje te i njëjti dreq vendi. Merrni shembullin e një shërbimi SaaSS përkthimesh: Përdoruesi dërgon tekst tek shërbyesi, dhe shërbyesi e përkthen (nga Anglishtja në Spanjisht, të themi) dhe ia dërgon përkthimin mbrapsht përdoruesit. Që prej kësaj, akti i përkthimit është nën kontrollin e operatorit të shërbyesit, në vend se nën atë të përdoruesit.

Nëse përdorni SaaSS, operatori i shërbyesit kontrollon punimin tuaj në kompjuter. Kjo kërkon që t’ia besoni krejt të dhënat tuaja përkatëse operatorit të shërbyesit, të cilin do ta detyrojnë t’ia tregojë ato shtetit po ashtu—kujt i shërben pra ky shërbyes, në fund të fundit?

Padrejtësi të Dorës së Parë dhe të Dytë

Kur përdorni programe pronësore ose SaaSS, së pari i bëni dëm vetes, ngaqë kjo i jep një njësie pushtet të padrejtë mbi ju. Për të mirën tuaj, do të duhej t’i hiqeshit kësaj. U bën gjithashtu dëm të tjerëve, nëse premtoni që të mos ndani gjë me të tjerët. Të mbash një premtim të tillë është gjë e ligë, dhe më pak e ligë ta shkelësh; që të jeni vërtet të drejtë, nuk do të duhej ta bënit fare premtimin.

Ka raste kur përdorimi i software-it jo të lirë ushtron presion mbi të tjerët të bëjnë edhe ata ashtu. Skype-i është një shembull i qartë: kur një person përdor software-in jo të lirë klient të Skype-it, i kërkon një personi tjetër të përdorë po ashtu atë software—e kështu që të dy dorëzojnë lirinë e tyre. (Google Hangouts ka të njëjtin problem.) Është e dëmshme madje edhe t’i këshillosh programe të tilla. Do të duhej që ne të refuzonim t’i përdornim qoftë edhe për pak, qoftë edhe në kompjuterin e dikujt tjetër.

Një tjetër gjë e dëmshme nga përdorimi i programeve jo të lira dhe SaaSS-it është se kështu shpërblehet ai që e bën, duke nxitur zhvillimin e mëtejshëm të atij programi ose “shërbimi”, duke sjellë kështu që nën thundrën e një kompanie të bien më tepër njerëz.

Të gjitha format e dëmit të tërthortë zmadhohen edhe më, kur përdoruesi është një ent publik ose një shkollë.

Software-i i Lirë dhe Shteti

Agjencitë publike ekzistojnë për njerëzit, jo për vetveten. Kur punojnë në kompjuter, e bëjnë këtë për njerëzit. E kanë detyrë të ruajnë kontrollin e plotë mbi punimin në kompjuter, për të bërë kështu të mundur që ai të kryhet si duhet për njerëzit. (Kjo përbën sovranitetin kompjuterik të shtetit.) Ata nuk duhet të lejojnë kurrë që kontrolli mbi anën kompjuterike të shtetit të bjerë në duar private.

Ruajtjen e kontrollit mbi punimin në kompjuter të njerëzve, agjencitë publike nuk duhet ta bëjnë me software pronësor (software në kontrollin e një enti tjetër veç shtetit). Dhe nuk duhet t’ia besojnë një shërbimi të programuar dhe xhiruar nga një ent tjetër veç shtetit, ngaqë kjo do të ishte SaaSS.

Software-i pronësor nuk ka asnjë lloj sigurie në një rast kyç — kur përdoret kundër zhvilluesit të tij. Dhe zhvilluesi mund të ndihmojë të tjerët të sulmojnë. Microsoft-i i tregon të meta të Windows-it NSA-së (agjencia qeveritare e spiunazhit dixhital të ShBA-ve) përpara se t’i ndreqë ato. Nuk e dimë nëse kështu bën edhe Apple-i, por edhe ky gjendet nën të njëjtën trysni qeveritare si Microsoft-i. Nëse qeveria e cilitdo vendi tjetër përdor software të tillë, vë në rrezik sigurinë kombëtare. Doni që NSA-ja të fusë hundët në kompjuterët e qeverisë juaj? Shihni rregullat e këshilluara prej nesh për qeveritë për promovomin e software-it të lirë.

Software-i i Lirë dhe Arsimi

Shkollat (dhe këtu përfshihen veprimtaritë edukative) ndikojnë të ardhmen e shoqërisë përmes asaj çka u mësojnë nxënësve. Ato do të duhej të jepnin përjashtimisht mësim software të lirë, duke e ushtruar për të mirën ndikimin e tyre. Të japësh mësim një program pronësor do të thotë të mbjellësh varësi, çka shkon kundër misionit të arsimit. Duke i stërvitur nxënësit në përdorimin e software-it të lirë, shkollat do ta drejtojnë të ardhmen e shoqërisë drejt lirisë, dhe do të ndihmojë programuesit e talentuar të bëhen të zotë.

Ato do t’u mësonin nxënësve zakonin e bashkëpunimit, ndihmës për njëri-tjetrin. Çdo klasë do të duhej të kishte këtë rregull: “Nxënës, kjo klasë është një vend ku ne ndajmë me njëri-tjetrin dijen tonë. Nëse sillni në klasë software, nuk mund ta mbani për veten. Në vend të kësaj, duhet të ndani kopje të tij me gjithë klasën—përfshi kodin e tij burim, në rast se dikush dëshiron të mësojë prej tij. Për këtë arsye, sjellja në klasë e software-it pronësor nuk lejohet, hiq rastet kur kjo bëhet për retroinxhinierim të tij.”

Zhvilluesit pronësorë do të na vinin t’i ndëshkonim nxënësit që janë aq zemërmirë sa të ndajnë software me të tjerët, dhe t’i pengonim ata që janë aq kureshtarë sa të duan ta ndryshojnë atë. Kjo do të thotë arsimim i shtrembër. Shihni http://www.gnu.org/education/ për më tepër diskutime rreth përdorimit të software-it të lirë në shkolla.

Software i Lirë: Më Shumë Se “Avantazhe”

Më kërkojnë shpesh të përshkruaj “avantazhet” e software-it të lirë. Por fjala “avantazhe” është shumë e dobët kur vjen puna te liria. Jeta pa liri është shtypje, dhe kjo vlen edhe për punimin në kompjuter, si për çdo veprimtari tjetër në jetën tonë. Ne duhet të refuzojmë dhënien e kontrollit mbi punimin në kompjuter pronarëve të programeve ose të shërbimeve kompjuterike. Kjo është gjëja e drejtë që duhet bërë, për arsye egoiste; por jo vetëm për arsye egoiste.

Liria përfshin lirinë për të bashkëpunuar me të tjerët. T’ua mohosh njerëzve atë liri do të thotë t’i mbash ata të përçarë, çka është fillimi i një skeme për t’i shtypur ata. Në bashkësinë e software-it të lirë, jemi shumë të ndërgjegjshëm mbi rëndësinë e lirisë për të bashkëpunuar me të tjerët, ngaqë puna jonë përfaqëson bashkëpunim të organizuar. Nëse shoku juaj ju viziton dhe sheh që përdorni një program, mund t’ju kërkojë një kopje. Një program që jua ndalon rishpërndarjen e tij, ose që thotë se “nuk është menduar ta bëni”, është anti-shoqëror.

Në lëmin kompjuterik, bashkëveprimi përfshin rishpërndarjen e kopjeve ekzakte të një programi për përdoruesit e tjerë. Përfshin gjithashtu shpërndarjen për ta të versioneve tuaja të ndryshuara. Software-i i lirë i nxit forma të tilla bashkëpunimi, ndërsa software-i pronësor i ndalon ato. E ndalon rishpërndarjen e kopjeve, dhe duke u mohuar përdoruesve kodin burim, i pengon ata të bëjnë ndryshime. SaaSS-i ka të njëjtat efekte: nëse punimi juaj në kompjuter zhvillohet nëpër web, te shërbyesi i dikujt tjetër, nga kopja e dikujt tjetër e një programi, nuk e shihni apo prekni dot software-in që kryen përllogaritjet për ju, ndaj nuk mund ta rishpërndani ose ndryshoni dot.

Përfundim

Ne e meritojmë të kemi kontroll mbi punimin tonë në kompjuter; si mund ta fitojmë këtë kontroll? Duke mos pranuar software jo të lirë në kompjuterët që zotërojmë ose përdorim rregullisht, dhe duke mos pranuar SaaSS-e. Duke zhvilluar software të lirë (ata prej nesh që janë programues). Duke mos pranuar të zhvillojmë ose promovojmë software jo të lirë ose SaaSS-e. Duke i përhapur këto ide te të tjerët.

Ne dhe mijëra përdorues e kemi bërë këtë që prej 1984-s, prej kësaj kemi tani sistemin operativ të lirë GNU/Linux që kushdo—programues ose jo—mund ta përdorë. Bashkojuni kauzës sonë, si programues ose si veprimtar. Le t’i çlirojmë të tërë përdoruesit e kompjuterit.

Të drejta kopjimi © 2013 Richard Stallman

Marrë nga Projekti GNU

Etiketa: abuzim, agjenci publike, Amazon Kindle, anti-shoqëror, Apple, arsimi, arsimim i shtrembër, Avantazhe, bashkëpunim, bashkëpunim i organizuar, bashkësi, bëni mirë, Bota e Lirë, by-nd, Creative Commons, creativecommons.org, deriçkë, e ekzekutueshme, e ligë, edukative, enciklopedi, ent publik, firmware, fjalor, Flash Player, Free Software Foundation, FSF, GNU, GNU/Linux, Google Chrome, Google Hangouts, instrument pushteti, Internet, kauzë, keqtrajtim, kodi burim, kompjuter, kontroll, kontroll individual, kontroll kolektiv, kopje, korporatë, libër shkollor, libre, licencë, liri, lloje shkronjash, Microsoft, misioni i arsimit, NSA, operator, përdorues, përkthim, Photoshop, procesor ARM, programe pronësore, programues, Projekti GNU, pronësor, Pronësorësi, pushtet, recetë gatimesh, retroinxhinierim, Richard Stallman, SaaSS, Service as a Software Substitute, ShBA, Shërbimi si Zëvendësues Software-i, shërbyes, shkollë, shtet, shtypës 3D, sistem operativ, Skype, software i lirë, software klient, sovraniteti kompjuterik i shtetit, spiunazh dixhital, spiunim, telefon celular, trysni qeveritare, vargonj, veprimtar, Windows, Wired, zemërmirë

nga Richard Stallman

Marrë nga www.gnu.org

Kur e cilësojmë një software si “të lirë”, e kemi fjalën që ai respekton liritë thelbësore të përdoruesit: lirinë për ta xhiruar, studiuar, dhe rishpërndarë kopje të tij me ose pa ndryshime. Kjo është çështje lirie, jo çmimi, pra mendojeni si tek “fjala e lirë”, jo si te “birrë falas”.

Këto liri kanë rëndësi jetike. Ato janë thelbësore, jo thjesht për hir të përdoruesit individual, por për hir të shoqërisë si e tërë, pasi promovuojnë solidaritetin shoqëror – pra, ndarjen e gjërave me të tjerët dhe bashkëpunimin. Edhe më të rëndësishme bëhen teksa kultura dhe veprimtaritë tona të përditshme sa vijnë e bëhen më dixhitale. Në një botë tingujsh, figurash, dhe fjalësh dixhitale, software-i i lirë sa vjen e bëhet më thelbësor për lirinë në përgjithësi.

Dhjetëra miliona njerëz anembanë botës përdorin tani software të lirë; shkollat publike në disa rajone të Indisë dhe Spanjës tani u thonë nxënësve të përdorin sistemin e lirë operativ GNU/Linux. Megjithatë, shumica e këtyre përdoruesve nuk kanë dëgjuar kurrë rreth arsyeve etike për të cilat e krijuam këtë sistem dhe ngritëm bashkësinë e software-it të lirë, ngaqë sot, ky sistem dhe bashkësia, më shpesh shihen si të “burimit të hapur”, duke iu atribuuar një tjetër filozofi, tek e cila këto liri me zor përmenden.

Lëvizja e software-it të lirë ka dalë në mbrojtje të lirisë së përdoruesit që më 1983-shin. Më 1984-n filluam zhvillimin e sistemit operativ të lirë GNU, që të mund të shmangeshin sistemet operativë jo të lirë, të cilët u mohojnë përdoruesve këto liri. Gjatë viteve ’80, zhvilluam shumicën e përbërësve thelbësorë të sistemit dhe hartuam lejen GNU General Public License (GNU GPL) nën të cilën do të hidheshin në qarkullim – një leje e hartuar posaçërisht për mbrojtjen e lirisë për të gjithë përdoruesit e një programi.

Jo të gjithë përdoruesit dhe zhvilluesit e software-it të lirë u pajtuan me synimet e lëvizjes së software-it të lirë. Më 1998-n, një pjesë e bashkësisë së software-it të lirë doli veç dhe filloi fushatë në emër të “burimit të hapur”. Termi fillimisht u propozua për shmangien e një keqkuptimi të mundshëm të termit “software i lirë”, por shpejt filloi t’u përshoqërohej ideve filozofike mjaft të ndryshme nga ato të lëvizjes së software-it të lirë.

Disa nga përkrahësit e burimit të hapur e konsideronin termin si një “fushatë marketingu për software-in e lirë”, çka do të joshte drejtues biznesesh përmes nxjerrjes në pah të përfitimeve praktike, pa ngritur ndërkohë çështje të së mirës dhe të gabuarës për të cilat ata nuk do të donin t’ia dinin. Të tjerë përkrahës i hodhën kategorikisht poshtë vlerat etike dhe sociale të lëvizjes së software-it të lirë. Cilatdo qofshin pikëpamjet e tyre, kur trajtonin burimin e hapur, asnjë prej palëve as i përmendin, as mbronin këto vlera. Termi “burim i hapur” shpejt filloi të përshoqërohej me ide dhe argumente të bazuar vetëm në vlera praktike, të tilla si krijimi ose pasja e software-eve të fuqishëm, të qëndrueshëm. Prej asokohe, shumica e përkrahësve të burimit të hapur janë rreshtuar pas tij, dhe bëjnë të njëjtin përshoqërim.

Dy termat përshkruajnë pothuajse të njëjtën kategori software-i, por mbrojnë pikëpamje të bazuara thelbësisht mbi vlera të ndryshme. Burimi i hapur është një metodologji programimi; software-i i lirë është një lëvizje shoqërore. Për lëvizjen e software-it të lirë, software-i lirë është një imperativ etik, pasi vetëm software-i i lirë respekton lirinë e përdoruesve. Në kontrast me të, filozofia e burimit të hapur i sheh çështjet sipas optikës se si të bëhet software-i “më i mirë” – vetëm nga pikëpamja praktike. Sipas saj, software-et jo të lira janë një zgjidhje inferiore për një problem praktik të dhënë. Ndërsa për lëvizjen e software-it të lirë, software-i jo i lirë është një problem shoqëror, dhe zgjidhja është të reshtet përdorimi i tij dhe të kalohet te software-i i lirë.

“Software i lirë.” “Burim i hapur.” Nëse bëhet fjalë për të njëjtin program (ose pothuajse), ka rëndësi cilin emër përdorni? Po, ngaqë fjalë të ndryshme përcjellin ide të ndryshme. Edhe pse një program i lirë, me çfarëdo emri tjetër, sot do t’ju jepte po atë liri, forcimi i pozitave të lirisë në një rrugë të qëndrueshme varet mbi të gjitha nga të mësuarit e njerëzve të çmojnë lirinë. Nëse doni të ndihmoni për këtë, është thelbësore të flitet për “software të lirë.”

Ne të lëvizjes së software-it të lirë nuk e shohim kampin e burimit të hapur si një armik; armiku është software-i pronësor (jo i lirë) . Por duam që njerëzit ta dinë se ne jemi për lirinë, ndaj nuk e pranojmë të etiketohemi gabimisht si përkrahës të burimit të hapur.

Dallime Praktike mes Software-it të Lirë dhe Burimit të Hapur

Në praktikë, burimi i hapur mishëron një kriter paksa më të dobët se sa ato të software-it të lirë. Me aq sa di, krejt software-et e lirë mund të kualifikohen si me burim të hapur. Thuajse krejt software-et me burim të hapur janë software i lirë, por ka disa përjashtime. Së pari, disa licenca burimi të hapur janë shumë kufizuese, ndaj nuk kualifikohen dot si licenca të lira. Për fat, këto licenca i përdorin pak programe.

Së dyti, dhe ç’është më e rëndësishmja, shumë produkte që përmbajnë kompjutera (përfshi mjaft pajisje Android) shiten me programe të ekzekutueshme që rrjedhin prej kodi burim software-i të lirë, por pajisjet nuk i lejojnë përdoruesit të instalojë versione të modifikuara të këtyre të ekzekutueshmëve; vetëm një kompani e caktuar gëzon të drejtën t’i modifikojë ata. Këto pajisje i quajmë “tiranike”, dhe praktika është quajtur “tivoizim”, sipas produktit te i cili e vumë re për herë të parë. Këta të ekzekutueshëm nuk janë software i lirë edhe pse kodi i tyre burim është software i lirë. Kriteret e burimit të hapur këtu nuk shohin problem; ata merakosen vetëm për licencimin e kodit burim.

Moskuptime të Rëndomta të “Software-it të Lirë” dhe “Burimit të Hapur”

Termi “software i lirë” është pre e keqinterpretimeve: një kuptim i pasynuar prej nesh, “software që mund ta keni me çmim zero,” mund t’i jepet termit po njësoj si kuptimi i synuar prej nesh, “software që i jep përdoruesit disa liri.” Për këtë problem kujdesemi duke bërë publik përkufizimin e software-it të lirë, dhe duke thënë “Mendojeni si te ‘liria e fjalës,’ jo si te ‘birrë falas.’” Kjo zgjidhje nuk është e përsosur; nuk mund ta eliminojë plotësisht problemin. Do të ishte më mirë një term i saktë dhe jo i dykuptimtë, sikur kjo të mos paraqiste probleme të tjera.

Mjerisht, të gjitha alternativat në Anglisht kanë probleme të tyret. Kemi shqyrtuar mjaft nga sugjerimet e njerëzve, por asnjë nuk është kaq qartazi “i drejtë” saqë kalimi në të të qe ide e mirë. (Për shembull, në disa kontekste fjalët Frëngjisht dhe Spanjisht “libre” funksionojnë bukur, por njerëzit në Indi nuk e pranojnë fare këtë.) Cilido zëvendësim i propozuar për “software-in e lirë” ka ndonjë lloj problemi semantik – dhe kjo ndodh edhe me “software-in me burim të hapur.”

Përkufizimi zyrtar i “software-it me burim të hapur” (që është botuar nga Open Source Initiative dhe është shumë i gjatë për ta përfshirë këtu) është derivuar tërthorazi prej kriterit tonë të software-eve të lira. Nuk është i njëjti; është ca më dorëlëshuar në disa këndvështrime. Megjithatë, përkufizimi i tyre pajtohet me përkufizimin tonë në shumicën e rasteve.

Sido që të jetë, kuptimi i afërmendshëm për shprehjen “software me burim të hapur” – dhe ai që shumica e njerëzve duket se mendojnë që shpreh – është që “Mund t’i shihni kodin burim.” Ky kriter është shumë më i dobët se sa përkufizimi i software-it të lirë, shumë më i dobët gjithashtu se sa përkufizimi zyrtar i burimit të hapur. Me të përfshihen mjaft programe që nuk janë as të lirë dhe as me burim të hapur.

Ngaqë kuptimi i afërmendshëm për “burimin e hapur” nuk është kuptimi që mbrojtësit e tij kanë në mendje, përfundimi është që shumica e njerëzve të kenë keqkuptime të termit. Sipas Neal Stephenson-it, “Linux-i është software me ‘burim të hapur’ që do të thotë, thjesht, se cilido mund të ketë kopje të kartelave të kodit të tij burim.” Nuk mendoj se ka kërkuar me dashje të hidhte tej ose të vinte në diskutim përkufizimin zyrtar. Jam i mendimit që ai thjesht zbatoi konvencionet e Anglishtes për të nxjerrë një kuptim të termit. Shteti i Kansasit publikoi një përkufizim të ngjashëm: “Përdorni software me burim të hapur (OSS). OSS është software për të cilin kodi burim është i passhëm lirisht dhe publikisht, por marrëveshjet specifike për licencimin e tij variojnë lidhur me atë se ç’i lejohet dikujt të bëjë me atë kod.”

New York Times pati një artikull që e tepron me domethënien e termit duke ia referuar testimeve beta nga ana e përdoruesve – lejimi i pak përdoruesve që të vënë në provë një version paraprak të një programi dhe të japin përshtypje konfidenciale lidhur me të – çka programuesit e software-eve pronësore e kanë praktikuar prej dhjetëra vjetësh.

Përkrahësit e burimit të hapur përpiqen të merren me këtë çështje duke treguar me gisht përkufizimin e tyre zyrtar, por kjo rrugë ndreqjeje është më pak e efektshme për ta, se sa është për ne. Termi “software i lirë” ka dy domethënie natyrale, njëra është domethënia e synuar, ndaj dikush që e ka rrokur idenë “si te fjala e lirë, jo si te birrë falas” nuk do të gabojë sërish. Por termi “burim i hapur” ka vetëm një domethënie natyrale, që është e ndryshme prej domethënies së synuar prej përkrahësve të tij. Pra nuk ka një rrugë për të shpjeguar shkurtimisht dhe përligjur përkufizimin e tij zyrtar. Kjo e përkeqëson edhe më konfuzionin.

Një tjetër keqkuptim i “burimit të hapur” është ideja që me të nënkuptohet “mospërdorimi i lejes GNU GPL.” Ky priret të shoqërojë një tjetër keqkuptim sipas të cilit “software-i i lirë” do të thotë “software nën GPL-në.” Që të dyja janë gabim, sa kohë që GNU GPL-ja i plotëson kushtet për të qenë leje burimi të hapur dhe shumica e lejeve të burimit të hapur i plotësojnë kushtet për të qenë leje software-i të lirë. Ka mjaft licenca software-i të lirë përtej GNU GPL-së.

Termi “burim i hapur” është sforcuar më tej nga zbatimi i tij mbi veprimtari të tjera, të tilla si qeverisja, arsimi, shkenca, te të cilat nuk ka gjë të tillë si kodi burim, dhe ku kriteri lidhur me licencimin e software-eve thjesht nuk ka punë fare. E vetmja gjë e përbashkët që kanë këto veprimtari është se, në një farë mënyre, i ftojnë njerëzit të marrin pjesë në diçka. Ato e sforcojnë termin deri atje sa me të nënkuptohet vetëm “pjesëmarrës”.

Vlera të Ndryshme Mund të Shpien Në Përfundime të Ngjashme… Por Jo Gjithmonë

Grupet radikale të viteve ’60 kanë reputacionin e fraksionizmave: disa organizata u ndanë për shkak të mospajtimeve për hollësira strategjie, dhe dy grupet bij e trajtonin njëri-tjetrin si armiq, edhe pse kishin synime dhe vlera themelore të ngjashme. E djathta i dha shumë rëndësi kësaj dhe e përdori për të kritikuar krejt të majtën.

Ka gojë që përpiqen të njollosin lëvizjen për software të lirë duke e krahasuar mospajtimin tonë me burimin e hapur me mospajtimet e këtyre grupeve radikale. E shohin së prapthi. Ne nuk pajtohemi me kampin e burimit të hapur lidhur me synimet dhe vlerat themelore, por pikëpamjet e tyre dhe tonat shpien në shumë raste te e njëjta sjellje praktike – fjala vjen zhvillimi i software-eve të lirë.

Për pasojë, njerëz nga lëvizja e software-it të lirë shpesh punojnë bashkë me kampin e burimit të hapur në projekte praktike, të tilla si zhvillimi i software-eve. Të bie në sy që pikëpamje kaq të ndryshme filozofike mund të motivojnë kaq shpesh persona të ndryshëm të marrin pjesë në të njëjtat projekte. Sido qoftë, ka situata ku këto pikëpamje thelbësisht të ndryshme shpien në veprime shumë të ndryshme.

Ideja e burimit të hapur është që lejimi i përdoruesve të ndryshojnë dhe rishpërndajnë software-in do ta bëjë këtë më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm. Por kjo nuk është e garantuar. Zhvilluesit e software-eve pronësorë nuk janë medoemos të paaftë. Ka raste që ata prodhojnë programe që janë të fuqishëm dhe të qëndrueshëm, edhe pse ato nuk respektojnë lirinë e përdoruesve. Aktivistët e software-it të lirë dhe përkrahësit e burimit të hapur do të reagojnë në mënyra shumë të ndryshme ndaj këtij fakti.

Një përkrahës puro i burimit të hapur, një që nuk është fare i ndikuar nga idealet e software-it të lirë, do të thoshte, “Çuditem që qetë në gjendje ta bëni programin të punojë kaq mirë pa përdorur modelin tonë të zhvillimit, por ja që e bëtë. Si mund të kem një kopje?” Ky qëndrim do të shpërblejë skema që heqin liri, duke shpënë te humbja e saj.

Aktivisti i software-it të lirë do të thoshte, “Programi juaj është shumë tërheqës, por unë çmoj më tepër lirinë. Ndaj nuk e pranoj programin tuaj. Në vend të tij do të përkrah një projekt për zhvillimin e një zëvendësimi të lirë për të.” Nëse çmojmë lirinë tonë, mund të veprojmë për ta pasur dhe mbrojtur atë.

Software-i i Fuqishëm, i Qëndrueshëm Mund të Jetë i Keq

Ideja se duam që software-i të jetë i fuqishëm dhe i qëndrueshëm vjen prej supozimit se software-i është hartuar për t’u shërbyes përdoruesve të tyre. Nëse është i fuqishëm dhe i qëndrueshëm, kjo do të thotë që u shërben më mirë atyre.

Por mund të thuhet që software-i u shërben përdoruesve vetëm nëse respekton lirinë e tyre. Po kur software-i është hartuar për t’u hedhur vargonj përdoruesve të tij? Në këtë rast të qenët i fuqishëm do të thotë që vargonjtë janë më shtrëngues, dhe të qenët i qëndrueshëm do të thotë që është më e vështirë për t’i hequr këta vargonj. Veçori keqdashëse, të tilla si spiunimi i përdoruesve, kufizimi i përdoruesve, dyer të pasme, dhe përmirësime të detyrueshme janë të rëndomta në software-et pronësore, dhe disa përkrahës të burimit të hapur duan t’i sendërtojnë ato në programe me burim të hapur.

Nën trysninë e kompanive të filmit dhe regjistrimit të muzikës, software-et për përdorim nga individët po hartohen gjithnjë e më shumë për t’i kufizuar ata. Kjo veçori dashakeqe njihet si Administrim Dixhital i Kufizimeve (DRM – Digital Restrictions Management) (shihni DefectiveByDesign.org) dhe është krejt e kundërta e frymës së lirisë që software-i i lirë synon të ofrojë. Dhe jo vetëm e frymës: ngaqë synimi i DRM-së është të shkelë me këmbë lirinë tuaj, zhvilluesit e DRM-së përpiqen t’jua bëjnë të vështirë, të pamundur, ose madje edhe të paligjshme ndryshimin e software-it që sendërton në praktikë DRM-në.

Megjithatë disa përkrahës të burimit të hapur kanë propozuar software “DRM me burim të hapur”. Ideja e tyre është që, duke bërë publik kodin burim të programeve të hartuara për të kufizuar hyrjen tuaj në media të koduara dhe duke u lejuar të tjerëve ta ndryshojnë atë, do të prodhonin software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin e përdoruesve si ju. Software-i mandej do të dërgohej për ju te pajisje që nuk ju lejojnë ta ndryshoni.

Ky software mund të jetë me burim të hapur dhe të përdorë modelin e zhvillimit me burim të hapur, por nuk ka për të qenë software i lirë, sa kohë që nuk do të respektojë lirinë e përdoruesve që e xhirojnë faktikisht atë. Nëse modeli i zhvillimit me burim të hapur ia del ta bëjë këtë software më të fuqishëm dhe më të qëndrueshëm për kufizimin tuaj, kjo do ta bënte edhe më të keq.

Frikë nga Liria

Motivacioni fillestar kryesor i atyre që e nxorën kampin e burimit të hapur më vete prej lëvizjes së software-it të lirë qe se idetë etike të “software-it të lirë” i vinin në siklet disa njerëz. Kjo është e vërtetë: ngritja e çështjeve etike si liria, përgjegjësive kundrejt volisë, do të thotë t’u kërkosh njerëzve të mendojnë për gjëra që ata mund të parapëlqejnë t’i shpërfillin, fjala vjen a është etike apo jo sjellja e tyre. Kjo mund të shkaktojë parehati, dhe disa njerëz thjesht mund ta mbyllin mendjen për gjëra të tilla. Por kjo nuk do të thotë që ne do të duhej të reshtnim së foluri për këto probleme.

E megjithatë kjo është ajo çka drejtuesit e burimit të hapur vendosën të bënin. U doli se duke heshtur rreth etikës dhe lirisë, dhe duke folur vetëm për përfitimet e menjëhershme praktike të disa software-eve të lira, mund të ishin në gjendje ta “shisnin” software-in më me efekt te disa përdorues, veçanërisht bizneset.

Kjo rrugë ka dalë me efektshmëri, brenda logjikës së vet. Retorika e burimit të hapur ka bindur mjaft biznese dhe individë të përdorin, madje edhe të zhvillojnë, software të lirë, çka e ka zgjeruar bashkësinë tonë – por vetëm në nivel sipërfaqësor, praktik. Filozofia e burimit të hapur, me vlerat e veta pastërtisht praktike, e pengon të kuptuarit e ideve më të thella të software-it të lirë; sjell mjaft vetë te bashkësia jonë, por nuk u mëson atyre si ta mbrojnë atë. Kjo është gjë e mirë, për aq sa bën, por nuk mjafton për ta bërë lirinë të sigurt. Tërheqja e përdoruesve drejt software-it të lirë është vetëm një pjesë e rrugës për t’i bërë mbrojtës të lirisë së tyre.

Herët a vonë këta përdorues do t’i ftojnë të rikthehen te software-i pronësor, për disa avantazhe praktike. Për të ofruar një tundim të tillë, punojnë kompani të panumërta, disa duke ofruar kopje gratis. Pse do të duhej që përdoruesit të mos i pranonin? Ah, vetëm po t’u kenë mësuar të çmojnë lirinë që u jep software-i i lirë, të çmojnë lirinë në vetvete, në vend se volitë teknike dhe praktike të një software-i të lirë specifik, atëherë po. Për përhapjen e kësaj ideje, na duhet të flasim për lirinë. Deri në një farë shkalle, rruga “mos fol” karshi biznesit mund të jetë e dobishëm për bashkësinë, por është e rrezikshme nëse bëhet aq e rëndomtë, sa dashuria për lirinë të vijë e të duket si diçka ekscentrike.

Kjo gjendje e rrezikshme është saktësisht ajo që kemi. Shumica e personave të përfshirë me software-in e lirë, veçanërisht shpërndarësit e tij, flasin pak për lirinë – zakonisht ngaqë kërkojnë të jenë “më të pranueshëm nga bizneset.” Thuajse krejt shpërndarjet e sistemit operativ GNU/Linux i shtojnë paketa pronësore sistemit bazë të lirë, dhe i ftojnë përdoruesit ta shohin këtë si një avantazh, në vend se një cen.

Software-et shtesë pronësorë dhe shpërndarjet GNU/Linux pjesërisht jo të lira gjejnë tokë pjellore ngaqë shumica e bashkësisë sonë nuk këmbëngul te liria në software-in e vet. Kjo nuk është rastësi. Shumica e përdoruesve të GNU/Linux-it u njohën fillimisht me sistemin përmes diskutimeve të “burimit të hapur”, në të cilin nuk përmendet se liria është një nga synimet. Praktikat që nuk përkrahin lirinë dhe fjalët që nuk thonë gjë për lirinë ecin paralel, duke nxitur njëra-tjetrën. Për ta kapërcyer këtë prirje, na duhet të flasim më tepër për lirinë, jo më pak.

Përfundim

Ndërkohë që mbrojtësit e burimit të hapur afrojnë përdorues të rinj te bashkësia jonë, ne veprimtarët e software-it të lirë duhet t’i vëmë supet barrës për tërheqjen e vëmendjes së tyre te çështja e lirisë. Na duhet të themi, “Është software i lirë dhe ju jep liri!” – më shpesh dhe më fort se kurrë. Çdo herë që thoni “software i lirë” në vend të “burim i hapur,” ndihmoni fushatën tonë.

Shënime:

Artikulli i Joe Barr-it, “Live and let license”, jep këndvështrimin e tij për këtë çështje.

Artikulli mbi motivimin e programuesve të software-it të lirë, nga Lakhan dhe Wolf thotë se një pjesë e konsiderueshme motivohen nga pikëpamja e tyre që software-i do të duhej të ishte i lirë. Kjo përkundër faktit që në vëzhgim u morën zhvillues nga SourceForge, një site që nuk e përkrah pikëpamjen se kjo është një çështje etike.

Ky është përkthim i një faqeje në Anglisht në origjinal.

Të drejta Kopjimi © 2007, 2010, 2012 Richard Stallman

Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License.

Etiketa: Administrim Dixhital i Kufizimeve, bashkësi, birrë falas, burimit të hapur, Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License, Defective By Design, Digital Restrictions Management, DRM, dyer të pasme, e djathta, e majta, etikë, fjala e lirë, fraksionizma, free beer, free speech, fushatë, GNU General Public License, GNU GPL, grupe radikale, Indi, Joe Barr, kompani filmi, Lakhan, lëvizje shoqërore, libre, liri, Neal Stephenson, New York Times, Open Source, Open Source Initiative, OSS, përdorues, Richard Stallman, shkolla publike, sisteme operativë jo të lirë, sistemi i lirë operativ GNU/Linux, software i lirë, software me burim të hapur, software pronësor, solidaritet shoqëror, SourceForge, Spanjë, spiunimi i përdoruesve, testime beta, vargonj, vitet '60, Wolf

Etiketa: anonimitet, Burim i Hapur, Facebook, Freedom Box, Freedom Box Foundation, GMail, Google, hardware, Internet, James Vasile, komunikime private, Linux, privatësi, projekt, reklama, Siguri, software, teknologji, Twitter

Etiketa: anonimitet, Burim i Hapur, Facebook, Freedom Box, Freedom Box Foundation, Google, hardware, identi.ca, James Vasile, komunikime private, mikroblogim, monetarizim, organizëm jofitimprurës, privatësi, reklama, rrjet social, rrugëzues, Siguri, software, teknologji, trafik i koduar, Twitter, WikiLeaks

Maddog, Moglen, dhe Frye, figura të shenjta të bashkësisë së Linux-it diskutojnë njëzet vitet e para të tij dhe të ardhmen që e pret

Ruth Suehle

Në fjalën e mbajtur pasditen e parë të LinuxCon-it, drejtori ekzekutiv i Linux Foundation-it, Jim Zemlin, zuri vend për të biseduar rreth njëzetvjetorit të Linux-it me Jon “Maddog” Hall-in, Eben Moglen-in, dhe Dan Frye-in, ose siç i quajti, Kumbari, Avokati, dhe Kostumi.

Këta janë nga ai lloj njerëzish që nuk kanë nevojë për prezantim në bashkësinë e Linux-it. Maddog-i ndihmoi Linus Torvalds-in për kalimin e tij të parë të Linux-it në një platformë të deriatëhershme, te ajo Alpha e Digital Equipment Corporation-it dhe shpesh i referohen si kumbari i bashkësisë. Ai në fakt është vërtet kumbar i dy fëmijëve të Torvalds-it. Moglen-i është drejtori këshillimor i Qendrës Ligjore të Software-it të Lirë dhe ka përfaqësuar software-in e lirë për shumë vjet. Frye është zëvendëspresident i Open Systems Development, IBM Systems & Technology Group, dhe përgjegjës për ekipin e zhvillimit të Linux-it në IBM. Ka qenë bashkautor i strategjive origjinale të IBM-së për korporata, lidhur me Linux-in dhe software-in me burim të hapur.

Më poshtë janë fjalët e tyre rreth njëzet viteve të shkuara të tij dhe se ç’presin ata nga njëzet vjetët e ardhshëm.

Kur ka qenë hera e parë që dëgjuat për Linux-in?

Maddog: Diku aty nga Nëntori i ’93-shit, kur pashë një numër të Dr. Dobbs Journal, dhe vura re që fliste për një kopje të plotë të sistemit operativ UNIX, $100, përfshi kodin burim. Thashë me vete, “O Zot, $100 për një sistem të plotë. Nuk rri dot pa e porositur!” Dhe ashtu bëra, por nuk kisha PC ku ta xhiroja. Më erdhi, dhe qe një libër i hollë dhe një CD, dhe ngaqë nuk e xhiroja dot, e montova CD -në dhe zura të shoh faqet man. Dukej si sistem i mirë, dhe e vendosa në raft. Mandej, në Maj të ’94-s, dikush më kërkoi që të sjell këtë person nga Europa për të folur për një gjë që u quajkërka Linux.

Moglen: Këto janë ato pikëpërputhjet në një bashkësi. Në vjeshtën e ’93-shit, po përpiqesha që të pengoja trajtimin e PGP-së si municion nga qeveria e SHBA-ve. Punoja në Virxhinia dhe porosita një CD, që përmbante versionin 0.92 të kernelit, të cilin m’u desh ta përpiloja vetë, të paktën kisha hardware, më të mirë a më të keq se sa ai i Maddog-ut nuk e di, por jo dhe aq të keq. Dhe mandej e vura në raft, deri sa kalova në Harvard Law School vitin tjetër, ku nuk qe e mundur të xhiroje sistemin operativ pronësor multitasking DOS që përdorja. Duhet të ketë qenë diku nga Marsi i ’94-s kur e instalova përfundimisht, dhe që atëherë nuk e kam kthyer kokën pas.

Frye: Ne qemë të vonuar në dasmë. Nuk para kishim dëgjuar për Linux-in para Majit të ’98-s. Qeshë në një praktikë me objekt punimin me performancë të lartë në kompjutera, duke u marrë me dizajn teorik sistemesh të rendit petaflop. Kish tre mbledhje: një grup pune për teknologjinë më pronësore nga gjithçka tjetër, një për sisteme diku në mes, dhe një grup për sisteme të hapur. Kur u përmend Linux-i, thashë: “Çfarë?” Shpjegimi i tyre, në shumicën e tij, qe i gabuar, për sa i përket bashkësisë, por edhe për ta ishte hera e parë.

Kur e kuptuat që bëhej fjalë për një gjë që do të ishte e madhe?

Frye: Pak më vonë qeshë pjesë e një grupi që filloi të ngjisë shkallët në strategjinë e korporatës relativisht herët, duke vendosur të hidhej në atë fushë në fund të ’98-s. Patëm tre raste për rritje të mundshme të Linux-it, dhe nga një prej tyre përftuam ca të dhëna që tejkalonin mjaft rritjen tonë eksplozive. Të gjithë zunë të thoshim, “Kjo është.” Na u desh një kalim nëpër hierarkinë e korporatës, dhe gjithkush, nga më i thjeshti deri te presidenti tha, “Po kjo duket, nuk ka nevojë për kallauz.”

Moglen: Ironia në rastin tim është që unë merresha me kernelin përpara se të filloja të punoja për Stallman-in. Riçardi erdhi te unë në vjeshtë të ’93-shit ngaqë kish lexuar diçka rreth se ç’po bëja unë me Zimmerman-in dhe PGP-në. Në kohën që ai dhe unë zumë të flisnim seriozisht lidhur me idenë e të punuarit tok, ajo që kish bërë Linusi tregonte qartë se si do të mund të përfundohej GNU-ja. Qe e qartë, që nga çasti kur filluam, se kjo qe rruga se si mund të funksiononte një sistem operativ i lirë, ngaqë ishte rruga sipas së cilës një sistem i lirë operativ po funksiononte realisht. Nuk mendoj se kishte ndonjë dyshim rreth faktit se ajo ç’po bëja qe në gjendje të lehtësonte këtë ndërthurje jo të zakonshme forcash.

Maddog: E ftuam Linusin në DECUS në New Orleans, që është një Disneyland për të rriturit. Mund të gjeni gjithçka doni, dhe plot gjëra që nuk i doni. Ai mbajti dy biseda për grupe me rreth 20-30 vetë secili. Unë e dëgjoja i ulur diku. Prej kohësh përdorja burim të hapur. Dikur, më 1973, kur zura të programoj, nuk kishte shumë programe në formë dyore, ngaqë nuk ia vlente. Pastaj kalova në mësimdhënie, ku përdornim software të krijuar prej kolegësh të trupës mësimdhënëse, mandej erdhi Bell Labs ku kishim kodin burim për UNIX-in. Mandej Digital-i, kështu pra, qeshë mësuar me të. Por shihja se njerëzit që përdornin software-e në trajtë dyore kishin probleme. I dëgjova këto biseda, dhe kur u ktheva, i gjeta Linusit një sistem Alpha që të bënte kalimin dhe u bëra një paraqitje përgjegjësve të mi. Tek diapozitivi i fundit thashë, “Linux është i paevitueshëm.” Thashë, “Askush nuk do të jetë në gjendje ta ndalë. Ka për të qenë një gjë shumë, shumë e madhe.”

Që prej përfshirjes suaj, ka pasur ndonjë problem, ndonjë thep, që ju ka bërë të mendoni se punët mund të shkonin për mirë ose për keq.

Frye: Jo. Jo. Jo. Jo. Pyetët nëse pati ndonjë çast që të kem dyshuar te Linux-i. Se a pati ndonjë rast që IBM-së iu desh të merrte vendime të vështira? Sigurisht. Tregje komplekse. Por ka qenë rrugë që të mbetet në mendje. Më ’98, ’99, 2000, të gjithë ne i kemi përsëritur vetes që edhe Linux-i do të pësonte atë dukuri që formalizohet me Kurbën Gartner. Që do t’i binte vrulli. Periudha kur nuk punon si duhet, ose kur njerëzit çorientohen, por këto nuk i pamë. Nuk ndodhi kurrë, dhe kjo këtu e 13 vjetë më parë.

Moglen: Hmmm, ka pasur çaste kur nuk dukej kaq mirë. Kur filluam të punonim për GPL 3, i rregullova Stallman-it një intervistë me New York Times-in dhe, i mbledhur kruspull diku pas, dëgjoja nga një palë kufje, me gishta të kryqëzuar, siç ndodh ndonjëherë. Ata e pyetën se a pat menduar ndonjëherë se do të bëhej kaq i mirë sa ç’ishte. U përgjigj “jo”, nga çasti që dëgjoi për patentat mbi software-et, pati menduar se kaq e pat kjo punë, por Ebeni qe më optimist. Në fillimet e rrëmujës me SCO-në, isha i shqetësuar, jo ngaqë mendoja se kishin fakte apo sepse mendova se miqtë tanë në industri do të na linin në baltë, shqetësohesha për klientët tanë. Kam harxhuar shumë kohë duke u shpjeguar kryejuristëve nervozë në korporata se pse drejtuesit e tyre nuk talleshin kur thoshin se donin ta mbanin në përdorim Linux-in. Në 2003-shin dhe 2004-n kam harxhuar mjaft kohë duke e trajtuar çështjen nëpër takime pune, dhe në to e ndjeje tensionin. Pati vërtet një përpjekje të menduar, si edhe sot, për t’u futur frikën njerëzve nga software-i i lirë, ku përfshihet edhe kerneli i Linux-it, e cila do t’u bënte dëm bizneseve të vegjël. Mbijetesa pas këtij rasti të parë qe një mësim i mirë mbi fuqinë e zotimeve tona sociale, në kontrast me software-in tonë. Tani do të vihemi prapë në provë lidhur me marrëdhëniet tona sociale.

Maddog: Në zhvillimin e sistemit Linux ka pasur një çast kur njerëzit zunë të mendonin rreth kompanive të ardhshme që do të fitonin para nga Linux-i. Këta thoshin, “Nuk dua të shkruaj software falas e pastaj ta përdorin të tjerët për të fituar para.” U thashë “jo”, nëse nuk i lejoni njerëzit të nxjerrin para prej tij, ka për të bërë përpara me shpejtësinë e një akullnaje. Po i latë të fitojnë para dhe të kontribuojnë në të, do të shkojë përpara me shpejtësi. Sinqerisht, kështu ndodhi me Microsoft-in, që tha, “do të bëjmë një sistem operativ dhe do t’u lejojmë njerëzve të zgjedhin hardware-in e tyre.” Fituan tregun. Shihni Apple-in, që tha, “do të lejojmë vetëm hardware nga Apple,” kanë vetëm 9% të tregut.

Si asnjë platformë tjetër, Linux-i është shtrirë nga një formë e punës me kopmpjuter te një tjetër. Si mendoni se do të përkufizoheshin 20 vjetët e ardhshëm të Linux-it?

Frye: E lezetshmja është se ajo çka kuptuam herët qe që Linux-i është i aftë të mundësojë risi. Si i tillë, shtrihet dhe shfaqet në vende jo të zakonshme. TiVo? E jo de, çne? Po pse jo? Superkompjutera, mainframes, shfaqet atje ku nuk e prisni.

Maddog: Mendoj se është një ndërthurje e shumë gjërave që ndodhin në të njëjtën kohë. Kur fillova me kompjuterat, një tranzistor i vetëm kushtonte $1.50. E faktit që sot hardware vërtet i fuqishëm kushton në mënyrë të pabesueshme pak, që mund të bëni gjëra të mrekullueshme me kompjutera të harruar diku në depo, por prapë, nëse nuk keni në dorë kodin burim, ju mbetet t’ia nisni nga fillimi. Dhe kjo është për të ardhur keq. Interneti na jep mjetet për të cilat kemi nevojë për bashkëpunim. Diku në një CampusParty, para ca javësh, takova një çilimi që kish filluar të merrej me shpërndarjen e tij Linux që në moshën dymbëdhjetëvjeçare. Ai dhe i ati tani ofrojnë asistencë për të në shumë vende. Kam një listë njerëzish që kanë bërë gjëra të mahnitshme në moshë shumë të re, ngaqë nuk i ndali njeri duke u thënë se nuk mund t’i bënin dot. Askush nuk u tha gjë, veç “tregonani kodin.” Nuk jam kaq egoist sa të mendoj se Ainshtajni i ardhshëm do të shfaqet nga Shtetet e Bashkuara. Mund të vijë nga kudo qoftë. Me software-in e lirë kemi një gjysmë shansi t’i gjejmë, t’i shohim dhe t’i ushqejmë.

Moglen: Linux-i është njëzet vjeç. Web-i është më pak se 7000 ditësh. Çfarë do të shohim në fazën e ardhshme të asaj që zumë ta quajmë “interneti i gjërave,” pajisje të ndërlidhura me njëra-tjetrën, Linux-i po bëhet për këtë Internet të gjërave çeliku dhe qymyri i revolucionit industrial të shekullit të XXI. Ajo që do të shkaktojë në jetën tonë mund të përfytyrohet vetëm duke e shtruar pyetjen se çfarë do të jetë në gjendje të bëjë web-i kur të jetë 20 vjeç. As që mund ta përfytyrojmë shkallën e asaj që kjo teknologji madhështore do të jetë në gjendje të përmbushë. Tashmë e dimë që për ta ngritur sërish sipas rrugës me të cilën ngrihen tradicionalisht gjërat do të kushtonte miliarda dollarë–diku te 10-20 miliardë dollarë. Në tregun e patentave rreth çështjes së vazhdimit të ekzistencës ose jo të Linux-it janë shpenzuar diçka mes 10 dhe 20 miliardë dollarëve. Palë që kanë paranë, e cila do t’i nevojitej krijimit të Linux-it në rrugë tradicionale, po krijojnë armë për ta shkatërruar atë. Ne e kemi përgatitur veten që prej dy dhjetëvjeçarësh për këtë problem. Riçardi, brenda vetes, pranoi se na priste fundi. Unë qeshë optimist. Tani mund të shohim se kush kish të drejtë. Askush nuk ka për të na marrë atë që krijuam. Na përket krejt neve së bashku. Por përpjekjet për të na nxjerrë jashtë loje në ekonomi do të jenë shumë të ashpra, dhe do të na duhet të luftojmë tok. Na duhet të mbrojmë arritjet tona, njësoj sikur të mos kish asnjë përfaqësues të racës njerëzore që do të donte ta shihte të shkatërruar atë. Brenda tetë, ose nëntë, ose dhjetë vjetësh nga sot, kur lufta e patentave të jetë shuar dhe ne të mund të shohim se cilët janë të mbijetuarit, kemi për ta pasur pisk. Do të na duhet të paguajmë taksa, dhe do të na duhet t’i shpenzojmë ato me urtësi. Do të na duhet të shpërdorojmë sa më pak, ngaqë armatimi në anën tjetër të frontit do të rritet shumë. Më besoni, do të duhet më shumë se një avokat para se tërë kjo të ketë marrë fund. Nuk bëhet fjalë për risi, për teknologji apo për ndryshime të hijshme. Çështja është të sigurohet që ata që janë në fuqi sot të mos na pengojnë në kryerjen e gjërave të mëdha që mund të bëjmë tok. Bëhet fjalë për një histori të dhimbshme me, shpresoj, një fund të lumtur.

Përkthim i një artikulli të botuar në Opensource.com, shkruar nga Ruth Suehle .

Etiketa: Dan Frye, Eben Moglen, GPL, Jim Zemlin, Jon, Linus Torvalds, Linux, linuxcon, patenta software, software freedom law center

Richard Stallman flet me redaktorët e BYTE-it, për sistemin e tij të software-it nën përkatësi publike, të përputhshëm me Unix,

(Korrik 1986)

marrë nga gnu.org

Richard Stallman ka ndërmarë ndoshta projektin më ambicioz në zhvillime software-i të lirë deri më sot, sistemin GNU. Te Manifesti i tij i GNU-së, botuar në numrin e Mars-it të 1985-s të Dr. Dobb’s Journal, Stallman e përshkroi GNU-në si një “sistem software-i të përputhshëm me Unix, të cilin po e shkruaj që të mund t’ia jap lirisht kujtdo që mund ta përdorë… Pasi GNU-ja të jetë shkrojtur, kushdo do të jetë në gjendje të ketë një sistem software-i lirisht, njësoj si ajrin.” (GNU është shkurtim për GNU’s Not Unix; “G”-ja shqiptohet.)

Stallman njihet gjerësisht si autori i EMACS, një përpunues tekstesh i fuqishëm, të cilin e hartoi në Laboratorin e Inteligjencës Artificiale në MIT. Nuk është rastësi që copa e parë e një software-i prodhuar si pjesë e projektit GNU qe një sendërtim i ri i EMACS. GNU EMACS ka fituar tashmë famën si një prej sendërtimeve më të mira të tanishme të passhme për EMACS, pavarësisht çmimit.

BYTE: Në numrin e Marsit, 1985, të Dr. Dobb’s lexuam nga ju Manifestin e GNU-së. Ç’ka ndodhur që prej atëhere? A qe ky fillimi vërtet, dhe si keni ecur nga andej e tëhu?

Stallman: Botimi te Dr. Dobb’s s’qe fillimi i projektit. Manifestin e GNU-së e shkrojta kur po përgatitesha të nisja projektin, si një ftesë për t’u kërkuar prodhuesve të kompjuterëve financim. Ata nuk deshën të  përfshiheshin dhe vendosa që më mirë se sa të harxhoj kohë nga e imja, me përpjekje për sigurim fondesh, më takonte ta harxhoja duke shkruajtur kod. Manifesti u botua rreth një vit e gjysmë pasi e pata shkruajtur, kur sapo kisha filluar të shpërndaja GNU EMACS. Që prej atëherë, veç plotësimit të mëtejshëm të GNU EMACS dhe aftësimit të tij të xhirojë në më shumë lloje kompjuteri, thuajse kam përfunduar optimizimin e përpiluesit C dhe krejt programet e tjera që nevojiten për xhirimin e programeve në C. Kjo përfshin një diagnostikues në nivel burimi, i cili ka mjaft veçori që të tjerë diagnostikues në nivel burimi për Unix nuk i kanë. Për shembull, ka ndryshore të leverdishme brenda diagnostikuesit e kështu mund të ruani vlera, dhe ka po ashtu historik të krejt vlerave që keni dërguar në shtypës, duke e bërë tmerrësisht më të lehtë të gjurmohet përreth strukturash listë.

BYTE: Keni përfunduar një përpunues që tani është shpërndarë gjerësisht dhe jeni duke përfunduar një përpilues.

Stallman: Them se do të ketë përfunduar këtë Tetor.

BYTE: Po për kernelin?

Stallman: Tani kam në plan të filloj me kernelin që qe shkruar në MIT dhe që iu dha publikut së fundi, me idenë se do ta përdorja. Ky kernel quhet TRIX; bazohet në procedura thirrjesh në distancë. Më duhet ende t’i shtoj përputhshmërinë për një numër karakteristikash të Unix-it, të cilat hëpërhë nuk i ka. Nuk kam filluar akoma të merrem me të. Po përfundoj përpiluesin, përpara se të vazhdoj me kernelin. Do të më duhet edhe të rishkruaj sistemin e kartelave. Synoj ta bëj të paprekshëm nga dështimet, thjesht duke e bërë që të shkruajë blloqe në rendin e duhur, që kështu struktura e diskut të jetë përherë konsistente. Mandej dua të shtoj numra versioni. Kam një skemë të ndërlikuar për pajtimin e numrit të versioneve me mënyrën se si e përdorin njerëzit Unix-in. Duhet të jeni në gjendje të tregoni emra kartelash pa numra versionesh, por duhet po ashtu të jeni në gjendje t’i përcaktoni ato me numra versioni shprehimisht, dhe që të dyja duhet të funksionojnë me programet e zakonshëm Unix, ende të pandryshuar në ndonjë mënyrë për të trajtuar këtë veçori. Mendoj se e kam një skemë për ta bërë këtë gjë, dhe vetëm prova do të më tregojë se a e përmbush vërtet qëllimin.

BYTE: A keni një përshkrim që mund të na e jepnit rreth se si GNU, si sistem, ka për të qenë sipëror ndaj sistemeve të tjerë? Dimë që një nga objektivat tuaj është të prodhoni diçka që është e përputhshme me Unix-in. Por të paktën në fushën e sistemeve të kartelave keni thënë tashmë se do të shkoni tej Unix-it dhe do të prodhoni diçka që është më e mirë.

Stallman: Përpiluesi C do të prodhojë kod më të mirë e që xhiron më shpejt. Diagnostikuesi është më i mirë. Për secilën copë, mund të gjej ose jo një mënyrë për ta përmirësuar. Por nuk ka përgjigje për këtë pyetje. Deri diku po përfitoj nga shansi që jep risendërtimi, çka i bën shumë sisteme më të mirë. Deri diku kjo vjen ngaqë kam qenë i fushës për një kohë të gjatë dhe kam punuar në mjaft sisteme të tjerë. Kështu që kam plot ide për të shtuar. Një drejtim në të cilin do të jetë më i mirë është fakti që, praktikisht, çdo gjë në sistem do të punojë mbi kartela të çfarëdo madhësie, rreshta të çfarëdo madhësie, me çfarëdo shenjash që përmbajnë këta. Sistemi Unix është mjaft dobët në këtë drejtim. Parimi i krijimit të software-eve, sipas të cilit nuk ka pse të ketë kufij arbitrarë për mundësitë tuaja, nuk është i ri. Por qe thjesht praktika standarde në shkrimin e Unix-it që vendosi të tillë gjithë kohës, mundet thjesht ngaqë shkruanin për kompjutera shumë të vegjël. Kufiri i vetëm në sistemin GNU është kur programi juaj ka konsumuar krejt kujtesën, ngaqë provoi të punojë mbi më shumë të dhëna se sa mundej, dhe nuk ka vend për t’i mbajtur të tëra.

BYTE: Dhe kjo ka pak gjasa të ndodhë, po qe se keni kujtesë virtuale. Thjesht zgjidhja mund të vonojë pambarim.

Stallman: Në fakt këto kufizime priren të ndikojnë në një kohë shumë më herët se sa zgjidhja të mund të vonojë pambarim.

BYTE: A mund të thoni diçka mbi llojet e makinave dhe mjediset për të cilat GNU EMACS është përshtatur të xhirojë veçanërisht? Tani ai xhiron në VAX-e; a ka migruar në ndonjë formë te kompjuterët personalë?

Stallman: Nuk jam i sigurt se çfarë kuptoni me kompjutera personalë. Për shembull, një Sun a është kompjuter personal? GNU EMACS lyp të paktën një megabajt kujtesë në dispozicion, mundësisht edhe më tepër. Përdoret normalisht në makina që kanë kujtesë virtuale. Hiq rastet për disa probleme teknike në pak përpilues C, thuajse çfarëdo makine me kujtesë virtuale dhe që xhiron një version deri diku të ri të Unix-it do ta xhirojë GNU EMACS, dhe shumica e tyre vërtet e xhirojnë.

BYTE: Ka provuar ndokush t’i kalojë në Atari apo në Macintosh-a?

Stallman: Atari 1040ST ende nuk ka kujtesë të mjaftueshme. Makina e ardhshme Atari, them, do ta xhirojë. Po ashtu, mendoj se Atari-t e ardhshëm do të kenë ndonjë formë projektimi kujtese. Sigurisht, nuk po e hartoj software-in që të xhirojë në llojet e kompjuterëve që janë mbizotërues sot. E dija, që kur e fillova këtë projekt, se do të më merrte ca vite. Ndaj vendosa që të mos e bëja më keq një sistem, duke u ndeshur me sfidën e të bërit të xhirojë në mjediset e sotme të kufizuara. Në vend të kësaj, do ta shkruaj në mënyrën që duket më e natyrshmja dhe më e mira. Kam besim se edhe nja dy vite dhe makinat me madhësi të mjaftueshme kujtese do të jenë mbizotërueset. Në fakt, rritja e madhësisë së kujtesës po ndodh kaq shpejt, sa që më lë gojëhapur fakti se sa ngadalë po ecin shumica e njerëzve me vendosjen e kujtesës virtuale. Mendoj se është krejtësisht thelbësore.

BYTE: Mendoj se njerëzit nuk e shohin si vërtet të nevojshme në makinat për një përdorues.

Stallman: Nuk kuptojnë që një përdorues nuk do të thotë një program i vetëm. E qartë që për çfarëdo sistemi të ngjashëm me Unix është e rëndësishme aftësia e xhirimit të shumë proceseve të ndryshme në të njëjtën kohë, edhe pse për vetëm një nga ju. Mund ta xhironit GNU EMACS në një makinë pa kujtesë virtuale me kujtesë të mjaftueshme, por nuk mund të xhironi dhe aq mirë pjesën tjetër të sistemit GNU në një sistem Unix.

BYTE: Sa LISP është i pranishëm në GNU EMACS? M’u duk se mund të jetë e dobishme të përdoret si një mjet për të mësuar LISP.

Stallman: Sigurisht që mund ta bëni këtë. GNU EMACS përmban një sistem LISP të plotë, edhe pse jo shumë të fuqishëm. Është mjaft i fuqishëm për shkrim urdhrash përpunuesi. Nuk krahasohet me, të themi, një Common LISP System, diçka që do ta përdornit vërtet për programim sistemi, por ka krejt gjërat që duhet të ketë LISP-i.

BYTE: A keni ndonjë parashikim se kur do të ishit në gjendje të shpërndanit një mjedis që funksionon, në të cilin, kur ta vendosnim në makinat apo stacionet tona të punës, të mund të bënim punë në mënyrë të arsyeshme, pa përdorur gjë tjetër veç kodit që shpërndani?

Stallman: Është vërtet e zorshme të thuhet. Kjo mund të ndodhte për një vit, po sigurisht mund të zgjaste më tepër. Mund edhe të mendohej se mund të zgjaste më pak, por as kjo nuk është edhe aq e mundur tanimë. Mendoj se do ta kem përpiluesin të përfunduar për një muaj a dy. E vetmja pjesë pune tjetër e madhe që më duhet të bëj është tek kerneli. Fillimisht parashikoja që GNU-ja do të merrte diçka si dy vjetë, por kaluan dy vjetë e gjysmë dhe ende nuk kam mbaruar. Një pjesë e shkaqeve të vonesës është fakti që shpenzova goxha kohë duke punuar për një përpilues që doli se qe rrugë pa krye. M’u desh ta rishkruaj plotësisht. Një arsye tjetër është që shpenzova kaq shumë kohë për GNU EMACS. Fillimisht mendova se nuk kisha pse e bëja fare këtë.

BYTE: Na thoni diçka për skemën tuaj të shpërndarjes.

Stallman: Nuk i vendos software-et apo doracakët për ta në përkatësi publike, dhe arsyeja për këtë është se dua që të sigurohet që tërë përdoruesit do të jenë të lirë t’i shpërndajnë. Nuk dua kënd të bëjë një version të përmirësuar të ndonjërit nga programet që kam shkruajtur dhe ta shpërndajë si pronësor. Dua që kjo të mos jetë e mundur. Dua të nxis përmirësimet e lira të këtyre programeve, dhe mënyra më e mirë për ta bërë këtë është heqja e çfarëdo tundimi për një person për të bërë përmirësime jo të lira. Po, pak prej tyre do të heqin dorë nga kryerja e përmirësimeve, por shumë të tjerë do t’i bëjnë përmirësimet dhe do t’i bëjnë të lira.

BYTE: Dhe ç’mund të na thoni për garantimin e kësaj?

Stallman: Këtë e bëj duke i vendosur programet nën të drejta kopjimi dhe duke shtuar një shënim me të cilin u jepet njerëzve shprehimisht leja të kopjojnë programet dhe t’i ndryshojnë ato, por vetëm me kusht që t’i shpërndajnë po sipas të njëjtave kushte që përdora, po qe se vjen puna. Nuk e keni detyrim të shpërndani ndryshimet që i bëni ndonjërit prej programeve të mia—mund t’i bëni thjesht për veten, dhe nuk e keni detyrim t’ua jepni apo tregoni ndokujt. Por po ua dhatë ato dikujt tjetër, duhet ta bëni sipas po atyre kushteve që unë përdor.

BYTE: Përfitoni ndonjë të drejtë mbi kod të ekzekutueshëm të rrjedhur nga përpiluesi C?

Stallman: Ligji i të drejtave të kopjimit nuk më jep të drejta kopjimi mbi frytet e marra prej përpiluesit, pra nuk më jep ndonjë rrugë që të më lejojë të them diçka mbi këtë, dhe në fakt as që përpiqem. Nuk kam simpati për njerëz që zhvillojnë produkte pronësore, me çfarëdo përpiluesi qoftë, por nuk duket kushedi e dobishme të provohet të pengohen këta prej zhvillimit me këtë përpilues, ndaj nuk kam për ta bërë.

BYTE: A gjejnë zbatim kufizimet tuaja mbi persona që marrin një copë kodi për të prodhuar gjëra të tjera?

Stallman: Po, nëse trupëzojnë të ndryshuar çfarëdo cope të cilës mund t’i matet madhësia. Po qe se bëhet fjalë për dy rreshta kod, për kaq është e kotë; të drejtat e kopjimit nuk zbatohen mbi këtë rast. Në thelb, këto kushte i kam zgjedhur që së pari të ketë të drejta kopjimi, që janë krejt ajo çka përdorin grumbulluesit e software-eve për të penguar këdo të bëjë çfarëdo gjëje, e mandej shtoj një shënim që jep një pjesë të këtyre të drejtave. Pra, kushtet merren vetëm me gjëra për të cilat zbatohen të drejtat e kopjimit. Nuk besoj se arsyeja pse do të duhej t’u bindeshim këtyre kushteve është për shkak të ligjit. Arsyeja pse duhet t’u bindeni është se një person i ndershëm kur shpërndan një software nxit të tjerë persona ta ndajnë me të tjerët edhe më tej.

BYTE: Në një farë kuptimi, ju i nxisni njerëzit drejt kësaj mënyre të menduari duke u ofruar tërë këto mjete interesante, që mund t’i përdorin, por vetëm nëse pajtohen me filozofinë tuaj.

Stallman: Po. Mund edhe ta shihni si përdorim të sistemit ligjor që kanë grumbulluesit e software-eve, të rregulluar kundër tyre. Unë po e përdor për të mbrojtur publikun prej tyre.

BYTE: Duke parë se prodhuesit nuk kanë dashur ta financojnë projektin, cilët mendoni se do ta përdorin sistemin GNU kur të jetë përfunduar?

Stallman: Nuk ia kam idenë, por nuk është pyetje me rëndësi. Qëllimi im është t’u bëj të mundur njerëzve mospranimin e zinxhirëve që vijnë bashkë me software-et pronësorë. E di që ka njerëz që duan ta bëjnë këtë. Tani, mund të ketë të tjerë që nuk u prishet puna, por unë nuk merrem me ta. Ndjej pak keqardhje për ta dhe për persona që ndikohen prej tyre. Sot për sot, një person që i kap anët e papëlqyeshme të kushteve të software-eve pronësorë e ndjen se ka ngecur dhe nuk ka rrugëdalje tjetër, përveç të mos përdorë kompjuterin. E pra, do t’i jap një alternativë të përshtatshme.

Persona të tjerë mund ta përdorin sistemin GNU thjesht sepse është teknikisht sipëror. Për shembull, përpiluesi im C prodhon kod po aq të mirë sa kam parë unë prej mjaft përpiluesish të tjerë. Dhe GNU EMACS përgjithësisht shihet si shumë më sipëror se konkurrentët komercialë. Dhe GNU EMACS nuk qe financuar nga dikush tjetër, por gjithkush po e përdor. Ndaj mendoj se mjaft persona të tjerë do të përdorin pjesën tjetër të sistemit GNU për shkak të përparësive të tij teknike. Por do ta bëja një sistem GNU edhe sikur të mos dija se si ta bëja teknikisht më të mirë, sepse dua ta jetë nga ana sociale më i mirë. Projekti GNU është vërtet një projekt social. Përdor mjete teknike për të bërë një ndryshim në shoqëri.

BYTE: Atëher,ë është jo pak e rëndësishme që njerëzit të përqafojnë GNU-në. Nuk bëhet fjalë thjesht për një ushtrim akademik për prodhimin e këtij software-i për t’ia dhënë njerëzve. Ju shpresoni se kështu do të ndryshohet mënyra se si funksionon industria e software-eve.

Stallman: Po. Disa thonë se nuk ka për ta përdorur kush ndonjëherë, ngaqë nuk ka ndonjë logo tërheqëse korporate në të, të tjerë persona thonë se janë të mendimit që është shumë i rëndësishëm dhe çdokush do të dojë ta përdorë. Nuk kam ndonjë mënyrë të di se çfarë do të ndodhë ndodhë realisht. Nuk di ndonjë mënyrë tjetër për ndryshimin e shëmtisë në fushën ku gjendem, që ta provoja, ndaj kjo është ajo që duhet të bëj.

BYTE: A mund të na tregoni pasojat? Padyshim që e ndjeni që kjo është deklaratë e rëndësishme politike dhe sociale.

Stallman: Bëhet fjalë për një ndryshim. Po përpiqem të ndryshoj mënyrën se si njerëzit trajtojnë njohuritë dhe informacionin në përgjithësi. Mendoj se përpjekjet që njohuritë të kenë pronar, përpjekjet për të kontrolluar nëse u lejohet a jo njerëzve t’i përdorin, ose përpjekjet për të penguar që njerëzit t’i ndajnë mes tyre, janë sabotazh. Është veprimtari nga e cila përfiton personi që e kryen, në kurriz të varfërimit të krejt shoqërisë. Dikush fiton një dollar duke shkatërruar dy dollarë pasuri. Mendoj se një njeri me ndërgjegje nuk kish për ta bërë këtë gjë, përveç rastit kur përndryshe do t’i duhej të vdiste. Dhe sigurisht, personat që e bëjnë, janë jo pak të kamur; më mbetet vetëm të them se janë të paskrupuj. Do të doja t’i shihja këta persona të shpërbleheshin për shkrim software-esh të lirë dhe për nxitjen e personave të tjerë që t’i përdorin. Nuk dua t’i shoh këta persona të shpërblehen pse shkruajnë software pronësor, sepse kjo nuk është ndonjë kontribut për shoqërinë. Parimi i kapitalizmit është ideja që njerëzit arrijnë të bëjnë para duke prodhuar gjëra, e prandaj nxiten të bëjnë atë çka është e dobishme, vetvetiu, të themi. Por kjo nuk funksionon kur vjen puna te pronësimi i njohurive. Në këtë rast nxiten të bëjnë jo atë që është e dobishme dhe, çfarë është realisht e dobishme, nuk nxitet. Jam i mendimit që është e rëndësishme të thuhet se informacioni është tjetër gjë nga objektet materiale, si automjetet apo bukët, ngaqë njerëzit mund ta kopjojnë dhe ndajnë vetë me njëri-tjetrin dhe, po qe se askush nuk përpiqet t’i pengojë, mund ta ndryshojnë e ta bëjnë më të mirë, po për veten e tyre. Kjo është diçka e dobishme. Në rastin e bukës kjo nuk është e vërtetë. Po qe se keni një bukë dhe doni një tjetër, nuk mund ta fusni bukën në një kopjues buke. Nuk mund të bëni një tjetër pa kaluar krejt hapat që u përdorën për të prodhuar të parën. Ndaj është e parëndësishme në u lejohet a jo njerëzve ta kopjojnë—është e pamundur.

Librat, deri tani vonë, shtypeshin vetëm në shtypshkronja. Mundej të bënit një kopje me dorë ju vetë, por kjo nuk qe praktike sepse hante shumë më tepër kohë se sa përdorimi i shtypshkronjave. Dhe nga dora do të dilte diçka shumë më pak tërheqëse sa që, tek e fundit, do të reagonit si të qe e pamundur të prodhosh libra me mënyrë tjetër, hiq prodhimin në masë të tyre. Ndaj të drejtat e kopjimit nuk i hoqën publikut lexues ndonjë të drejtë. Nuk kish ndonjë gjë që blerësi i librit mund ta bënte dhe që qe e ndaluar nga të drejtat e kopjimit.

Por kjo nuk është e vërtetë për programet e kopmjuterit. Edhe për kasetat nuk është e vërtetë. Është pjesërisht e rreme tani për librat, por ende është e vërtetë që për shumicën e librave është më e kushtueshme dhe sigurisht do më shumë punë për të bërë një kopje në Xerox se sa të blesh një kopje, dhe fruti prapë është më pak tërheqës. Tani jemi në një periudhë kur gjendja që i bënte të drejtat e kopjimit të padëmshme dhe të pranueshme po ndryshon drejt një gjendje ku të drejtat e kopjimit do të bëhen shkatërruese dhe të patolerueshme. Kështu që personat që përgojohen si “piratë” në fakt janë persona që po përpiqen të bëjnë diçka të dobishme e cila u është mohuar. Ligjet e të drejtave të kopjimit janë hartuar tërësisht për të ndihmuar disa njerëz të arrijnë kontroll të plotë mbi përdorimin e disa informacioneve për interes të tyre. Por nuk janë hartuar për të ndihmuar njerëz që dëshirojnë të sigurohen se informacioni mund të kihet nga publiku dhe të pengohen të tjerët të pengojnë publikun. Mendoj se ligji do të duhej të njihte një klasë veprash që janë në pronësi të publikut, çka është tjetër nga përkatësia publike, në po atë frymë që një park publik është tjetër gjë nga diçka e gjetur në koshat e hedhurinave. Nuk është atje që ta marrë me vete dikush, është atje që ta përdorë kushdo e askush të mos e pengojë përdorimin. Cilido anëtar i publikut që e gjen veten të privuar nga vepra të rrjedhura prej diçkaje në pronësi të publikut, do të duhej të ishte në gjendje të hapte padi rreth kësaj.

BYTE: Por a nuk janë piratët të interesuar të kenë kopje të programeve, ngaqë duan të përdorin këto programe, jo pse duan të përdorin njohuritë për të prodhuar diçka më të mirë?

Stallman: Nuk shoh të ketë ndonjë ndryshim të rëndësishëm. Më tepër persona që përdorin një program do të thotë që programi kontribuon më shumë te shoqëria. Si të kishim një bukë që mund të hahet një herë, ose një milion herë.

BYTE: Disa prej përdoruesve blejnë software komercial që të kenë për të dhe asistencë. Si e furnizon asistencën skema juaj e shpërndarjes?

Stallman: Dyshoj se ata përdorues janë udhëhequr gabim dhe nuk po mendojnë kthjellët. Sigurisht që pasja e asistencës është e dobishme, por kur zënë e mendojnë se ku hyn kjo te shitja e software-eve ose me të qenët e software-it pronësor, në këtë pikë zënë e ngatërrohen. Nuk ka garanci që software-i pronësor do të mbulohet me asistencë të mirë. Vetëm pse e thonë shitësit se ofrojnë asistencë, kjo nuk do të thotë se do të jetë e mirë. Biznesi i tyre mundet edhe të mbyllet. Në fakt, njerëzit mendojnë se GNU EMACS ka asistencë më të mirë se sa EMACS-et komercialë. Një nga arsyet është ngaqë jam ndoshta hacker më i mirë se sa personat që shkrojtën EMACS-et e tjera, por arsyeja tjetër është se burimet i ka gjithkush, dhe ka kaq shumë persona të interesuar të mësojnë se si t’i bëjnë gjërat me të, sa nuk keni pse merrni asistencë nga unë. Madje edhe asistenca falas, si ndreqja e të metave që më njoftojnë njerëzit dhe përfshirja e tyre në versionin pasues, u ka dhënë njerëzve një shkallë të mirë asistence. Kurdo mund të punësoni dikë që t’ju zgjidhë një problem dhe, kur software-i është i lirë, keni treg konkurrues për asistencën. Mund të punësoni këdo. Me EMACS unë shpërndaj një listë shërbimesh, një listë me emra personash dhe numra telefonash dhe sa kushton të kesh asistencë prej tyre.

BYTE: A i grumbulloni ndreqjet e tyre për të metat?

Stallman: Ata m’i dërgojnë. U kërkova krejt personave që donin të ishin në listë, të premtonin se kurrë nuk do t’i kërkonin, cilitdo klienti, ta mbante sekret se ç’i thanë ose çfarëdo ndryshimi që u qe dhënë për software GNU si pjesë e kësaj asistence.

BYTE: Por kështu, nuk mund t’i bëni personat të konkurrojnë për dhënie asistence, bazuar në njohjen prej tyre të zgjidhjeve për disa probleme, të cilat dikush tjetër nuk i di.

Stallman: Jo. Ata mund të konkurrojnë me njëri-tjetrin mbi bazën e të qenit më të zgjuar dhe më me gjasa për të gjetur zgjidhjen e problemit tuaj, ose mbi bazën e njohjes së më shumë nga problemet e zakonshme, ose pse dinë t’ju shpjegojnë më mirë se çfarë duhet të bëni. Këto janë tërë rrugët se si mund të konkurrojnë. Mund të përpiqen të jenë më të mirë, por nuk mund të pengojnë aktivisht konkurrentët e tyre.

BYTE: Pak a shumë si të blije një makinë. Për asistencë ose për mirëmbajtje në vazhdimësi, nuk jeni i detyruar të riktheheni te prodhuesi origjinal.

Stallman: Ose si të blesh një shtëpi—si do të ishte nëse i vetmi person që do t’ju rregullonte problemet me shtëpinë tuaj të ishte ai që e ndërtoi fillimisht? Ky është lloji i detyrimit që prek software-in pronësor. Njerëzit më tregojnë për një problem që ndodh në Unix. Ngaqë prodhuesit shesin versione të përmirësuara të Unix-it, kanë prirjen t’i grumbullojnë ndreqjet dhe t’i japin ato vetëm në trajtë dyore. Përfundimi është që të metat në fakt nuk ndreqen.

BYTE: Po përpiqen të tërë nga dy herë për të ndrequr të meta në rrugë të pavarur.

Stallman: Po. Ja një pikë tjetër që ndihmon të vendoset problemi i informacionit pronësor në optikën sociale. Sillni në mend krizën e pagesave të dëmshpërblimeve nga sigurimet. Që të mund të përfitojë çfarëdo kompensimi prej shoqërisë, një person i dëmtuar duhet të marrë një avokat dhe t’i ndajë paratë me avokatin. Ky është budallallëk dhe një rrugë e paefektshme për të ndihmuar viktimat e aksidenteve. Mendoni pastaj gjithë atë kohë që njerëzit e harxhojnë për t’u marrë punën konkurrentëve. Mendoni stilolapsat që paketohen në kuti të mëdha kartoni që kushtojnë më shumë se stilolapsi—vetëm për t’u siguruar që nuk do vidhet stilolapsi. Nuk do të ishte më mirë të vinim stilolapsa falas në çdo qoshe rruge? Mendoni edhe gjithë pikëpagesat që pengojnë rrjedhën e trafikut. Bëhet fjalë për një dukuri shoqërore gjigande. Njerëzit gjejnë rrugë të bëjnë para duke penguar shoqërinë. Pasi arrijnë të pengojnë shoqërinë, mund të paguhen për t’i lënë njerëzit të qetë. Shpërdorimi i lidhur organikisht me pronësinë mbi informacionin do të bëhet gjithnjë e më me peshë dhe, tek e fundit, do të jetë dallimi midis utopisë, në të cilën askush nuk ka nevojë të punojë që të rrojë, pse gjithçka bëhet nga robotët, dhe botës si e jona, ku gjithkush shpenzon kaq shumë kohë duke përsëritur çfarë është duke bërë tjetri ngjitur.

BYTE: Pak a shumë si shkrimi i shënimeve për të drejta kopjimi te software-i.

Stallman: Më tepër si mbikëqyrje e kujtdo, për t’u siguruar që nuk ka kopje të ndaluara të çfarëdo gjëje dhe ribërjen e gjithë punës që njerëzit e kanë bërë tashmë, ngaqë është pronësore.

BYTE: Një mendje cinike mund të pyesë se si e fitoni jetën.

Stallman: Nga konsulenca. Kur jap konsulencë, gjithmonë ruaj të drejtën të jap çfarë shkrojta përgjatë aktit të konsulencës. Po ashtu, mund të nxjerr shpenzimet e jetës duke postuar kopje të software-it të lirë që shkrojta, apo që kanë shkruar të tjerë persona. Plot vetë dërgojnë $150 për GNU EMACS, por tani këto para shkojnë për Free Software Foundation që themelova. Fondacioni nuk më paguan ndonjë rrogë, sepse do të ishte përplasje interesash. Në vend të kësaj, punëson persona të tjerë të punojnë mbi GNU-në. Për sa kohë që mund të vazhdoj të fitoj jetesën nga konsulenca, mendoj se kjo është rruga më e mirë.

BYTE: Çfarë përfshin tani shiriti me shpërndarjen zyrtare GNU ?

Stallman: Hëpërhë shiriti përmban GNU EMACS (një version për çdo lloj kompjuteri); Bison, një program që zëvendëson YACC; MIT Scheme, që është dialekti super i thjeshtuar i professor Sussman-it për LISP; dhe Hack, një lojë eksplorimi llogaresh, e ngjashme me Rogue.

BYTE: Doracaku i shtypur vjen bashkë me shiritin?

Stallman: Jo. Doracakët e shtypur kushtojnë $15 copa ose kopjojini vetë. Kopjojeni këtë intervistë e ndajeni me të tjerët, po njësoj.

BYTE: Si mund të kihet një kopje e tij?

Stallman: I shkruani Free Software Foundation, 675 Massachusetts Ave., Cambridge, MA 02139.

[Adresa e tanishme (që prej 2005) është: Free Software Foundation 51
Franklin St, Fifth Floor Boston, MA 02110-1301, USA Voice: +1-617-542-5942
Fax: +1-617-542-2652]

BYTE: Çfarë do të bëni kur të keni mbaruar sistemin GNU?

Stallman: S’jam i sigurt. Ndonjëherë mendoj se do të vazhdoj të bëj të njëjtën gjë në fusha të tjera të software-it.

BYTE: Pra ky është i pari në një seri të plotë sulmesh mbi industrinë e software-it?

Stallman: Shpresoj të jetë kështu. Por, ndoshta, ajo çka do të bëj, është të rroj një jetë të lehtë, duke punuar për pak kohë sa për të rrojtur. Nuk kam pse rroj shtrenjtë. Pjesën tjetër të kohës mund të gjej persona interesantë për shoqëri ose të mësoj të bëj gjëra që nuk di t’i bëj.

Intervistuan David Betz dhe Jon Edwards

Të drejta Kopjimi © 1999, 2000, 2001, 2002, 2007 Free Software
Foundation, Inc.,

Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License.

Etiketa: asistencë, Atari, BYTE, diagnostikues, EMACS, Free Software Foundation, GNU, informacion, kernel, kod, konkurrues, konsulencë, kujtesë virtuale, Laboratori i Inteligjencës Artificiale, libra, LISP, Macintosh, MIT, përkatësi publike, përpilues, piratë, produkte pronësore, Richard Stallman, sistem kartelash, software i lirë, të drejta kopjimi, Unix, utopi, VAX, Xerox

Për shumë kohë bota e medias zanore dhe pamore ka qenë nga fortesat më të zorshme për t’u çarë nga programet e lira e me burim të hapët. Platforma Mac dhe programet e shkruar për të janë të parapëlqyerit, deri më sot, nga artistët e fushës. Por përparimet edhe në këtë drejtim janë të mëdha, siç e dëshmon fort Sintel, një film i shkurtër i animuar në 3D, realizuar krejtësisht me programe të lira e me burim të hapët: Blender, GIMP, Inkscape, MyPaint, Krita, OpenEXR, Python, SVN.

(C) Blender Foundation – www.sintel.org

Për filmin punuan në kompjuter, në studion e Amsterdam Blender Institute, gjatë më shumë se një viti, një ekip ndërkombëtar krijuesish 3D. Ky produksion i pavarur u financua nga bashkësia online e përdoruesve të programit të lirë Blender, me mbështetjen e Netherlands Film Fund, CineGrid Amsterdam, dhe sponsorizime nga kompani ndërkombëtare. Studioja e Amsterdamit, me një buxhet gati 400 mijë euro dhe me 14 vetë personel të plotë pati mbështetjen online përmes Internetit nga anembanë bota. Jo vetëm kaq, por koncepti i Filmit të Hapur, u lejon kineastëve të studiojnë dhe riprodhojnë çdo hollësi të procesit të krijimit. DVD-të ku dokumentohet krejt procesi krijues sendërtojnë në praktikë konceptet Burim i Hapët dhe Lëndë e Hapët.

Filmi qarkullon nën lejen Creative Commons dhe mund ta shkarkoni në cilësi të lartë prej faqes zyrtare, ose ta shihni drejt e nga kanali zyrtar i Blenderit në Youtube.

Titrat në shqip mund t’i shkarkoni prej këtu.

Etiketa: 3D, Blender, burim i hapët, Creative Commons, film i animuar, GIMP, Inkscape, Krita, Lëndë e Hapët, Mac, MyPaint, OpenEXR, Python, Sintel, software, SVN, titra në shqip, Youtube

Një copëz nga një emision i BBC-së, në të cilën përshkruhet fare shkurtimisht lindja e Software-it të Lirë:

Etiketa: Bruce Perens, burim i hapët, Eric Raymond, GNU/Linux, kernel, kod burim, komercial, kompjutera, Lëvizja për Software të Lirë, Nisma për Burim të Hapët, Richard M Stallman, sistem operativ, software, software i lirë, Linus Torvalds

Stephen Fry i uron GNU-së 25 vjetorin (2008), në këtë video të shkurtër që e përkthyem në shqip:

Etiketa: Burim i Hapur, GNU, Linus Torvalds, Linux, Stallman, video

Pyetja se cila shpërndarje Linux të zgjidhet është një nga ato me shumë përgjigje. Fedora është njëra prej përgjigjeve. Prej kohësh në qarkullim, mbetet një nga më të mirat, dhe përherë në pararojë të zhvillimeve për desktopin Linux.

Çfarë është Fedora, saktësisht?

Fedora është sistem operativ me bazë Linux, një suitë programesh që i mundëson funksionimin kompjuterit. Sistemin operativ Fedora mund ta përdorni për zëvendësimin e, ose ta xhironi në krah të, një sistemi tjetër operativ, të tillë si Microsoft Windows™ ose Mac OS X™. Sistemi operativ Fedora është 100% pa kosto, që ta shijoni dhe t’ua jepni edhe të tjerëve.

Projekti Fedora është emri i një bashkësie mbarëbotërore personash që duan, përdorin dhe krijojnë software të lirë. Që duan të jenë në ballë të krijimit dhe përhapjes së kodit dhe lëndës së lirë, duke punuar tok në një bashkësi. Fedora sponsorizohet nga Red Hat, mundësuesi më i besueshëm në botë për teknologji me burim të hapët. Red Hat investon te Fedora që të nxisë bashkëpunimin dhe të mbajë në inkubacion teknologji të reja risore software-i të lirë.

Çfarë e bën Fedora-n të ndryshme?

Besimi në vlerën e software-it të lirë, dhe përpjekjet për mbrojtjen dhe promuovimin e zgjidhjeve që mund t’i përdorë dhe rishpërndajë kushdo.

Besimi në fuqinë e bashkëpunimit. Zhvilluesit te Fedora punojnë tok me ekipe pararojë projektesh software-i të lirë anembanë botës. Këta krijojnë mjaft nga software-i që gjendet në Fedora. Puna në të njëjtin drejtim me këto ekipe projektesh mund të garantojë që software-i i lirë të funksionojë më mirë dhe të ofrojë punimin më të mirë për përdoruesit.

Besimi në fuqizimin e të tjerëve që të ndjekin përfytyrimin e tyre të një sistemi operativ të lirë. Cilido mund ta bëjë Fedora-n pjesë të një produkti të ri, me një emër të ri. Në fakt, Fedora është tashmë në themel të shpërndarjesh derivative, të tilla si Red Hat Enterprise Linux, One Laptop Per Child XO, dhe të Creative Commons DVD-ve Live Content nga Creative Commons‘.

Cilat janë vlerat bazë të Fedora-s?

Liria

Përdorni dhe rishpërndani software-in dhe lëndën e lirë, alternativat e lira karshi kodit dhe lëndës pronësore. Në këtë mënyrë, cilido mund të përdorë për qëllimet e veta çfarëdo nga vepra jonë, pa pengesa ligjore, për përhapjen e mëtejshme të software-it të lirë.

Miq

Suksesi vjen nga një bashkësi e fuqishme, e përbërë nga njerëz nga e gjithë bota, që punojnë tok. Te Fedora ka vend për këdo që përkrah vlerat tona dhe dëshiron të ndihmojë. Duke bashkëpunuar me njëri-tjetrin hapur dhe tejdukshëm, dhe përmes një partneriteti të fuqishëm me sponsorët tanë, mund të bëjmë gjëra të mëdha.

Veçori

Krijimi i veçorive të reja teknike e bën software-in e lirë më të fuqishëm, më të epshëm, dhe më të dobishëm për miliona persona. Nuk shqetësohemi se po prishim status quo-në, kur kështu mund ta shpiem software-in e lirë përpara më me efekt. Dhe e bëjmë duke bashkëpunuar drejtpërsëdrejti me mjaft bashkësi software-esh, puna e të cilave shpërndahet përmes Fedora-s.

Të parët

Me dy hedhje në qarkullim çdo vit, kurrë nuk do t’ju duhet të prisni gjatë që të shihni fjalën e fundit në software. Besojmë në fuqinë e risisë, ndaj i shfaqim gjërat e reja në qarkullimet tona. Bëjmë gjithmonë përpara me Fedora-n, që kështu të mund të shihni të parët të ardhmen.

Fedora përfaqëson shumë më tepër se një sistem operativ të shkëlqyer:

• 100% e lirë dhe Me Burim të Hapët – Fedora është 100% falas dhe përbëhet nga software i lirë & me burim të hapët.
• Mijëra Zbatime të Lira – Me më shumë se 10 000 paketa, Fedora e ka një zbatim edhe për ju.
• Pa Viruse dhe Spyware – Mjaft me belara antivirusesh dhe spyware-esh. Fedora është me bazë Linux dhe e sigurt.
• Një Bashkësi Mbarëbotërore – Ndërtuar nga një bashkësi mbarëbotërore pjesëmarrësish, ka edhe për ju një site web në gjuhën tuaj.
• Një OS Çuditërisht i Fuqishëm – Fedora është baza e Red Hat Enterprise Linux-it, një OS i fuqishëm për nivel ndërmarrjesh.
• Ndajeni me Miqtë – Fedora mund të shkëmbehet lirisht! Jepuani miqve dhe familjes tuaj, pa problem!
• Grafikë e Hijshme – Përdoreni kompjuterin me stil, përmes mjaft sfondesh dhe temash të hapura e të hijshme!
• Miliona Instalime – Fedora është shkarkuar me miliona herë. Bëhet fjalë për t’u bërë pjesë e një bashkësie të madhe!

Sa më sipër dhe të tjera hollësi të këtij lloji mund t’i gjeni më gjerë te ndarja për Shqipen në projektin Fedora.

Etiketa: antivirus, burim i hapët, Creative Commons DVD, desktop Linux, Fedora, lëndë e lirë, Live Content, One Laptop Per Child XO, OS, Red Hat, Red Hat Enterprise Linux, risi, shpërndarje Linux, sistem operativ me bazë Linux, software i lirë, spyware, teknologji me burim të hapët