nga Paul Boddie                                                                                                              21 Nëntor 2016

Adam Williamson tani së fundi shkroi se nuk i pëlqejnë më vërtet kompjuterat. Kjo nxiti mjaft përgjigje nga njerëz që e keqkuptuan dhe vendosën të japin falas këshilla karriere, përfshi doza të materialit të zakonshëm mbi “ndjekjen e pasionit që dikush ka” ose “ndryshimin e drejtimit të vetes” (i cili zakonisht përfshin shndërrimin në njëfarë lloji “endacaku global”), gjë që më bën të mendohem se në ç’mënyrë e nxjerrin bukën e gojës disa prej këtyre njerëzve. Thua të kenë gra të kamura apo prindër të kamur, ndonjë “trashëgimi”, apo thjesht shtien në dorë kontrata të kripura për ente të rastit, natyra apo identiteti i të cilave mbetet me dashje i errët, për të shmangur të menduarit se nga vjen faktikisht paraja prej kësi punësh? Kjo e fundit do të ishte veçanërisht rruga e ”endacakut global”, siç më duket mua.

Sidoqoftë, Adami duket se e pëlqen punën që ka: thjesht nuk interesohet më për të ndjekur fushën e teknologjisë jashtë orarit të punës. Deri diku, mendoj se të tërë ne e pëlqejmë njëfarësoj si ide. Për ata prej nesh që kanë ide pesimiste të ngjashme mbi punën me kompjuter, ia vlen të radhiten një sërë arsyesh pse mund të mos jemi më dhe aq entuziastë rreth teknologjisë, veçanërisht për ata prej nesh që kanë për zemër edhe përmasat etike, jo thjesht faktin nëse “ia vlen apo jo” teknologjia në vetvete, apo nëse ofron apo jo një sfidë intelektuale të mjaftueshme. Meqë ra fjala, kjo është lista ime: nuk e njoh fare AdaminOrigjinali, I don’t know Adam from, well, Adam! është një lojë fjalësh me emrin Adam të Adamit të shkrimit dhe shprehjes anglishte I don’t know him from Adam.!

Mungesë Përparimi Faktik

Njeriu fillon e plaket dhe vë re se të njëjtat probleme teknologjike vazhdojnë të shfaqen sërish e sërish, duke mos u zgjidhur kurrë, teksa sheh njerëz pa ndjenjë historie të shkaktojnë ndryshime për hir të ndryshimit, jo për hir të përparimit. Pas një farë kohe, ose kur dikush mbërrin në një farë moshe, pret që teknologjia thjesht të funksionojë dhe se njerëzit do ta kenë gjetur se si t’i bëjnë gjërat të komunikojnë me njëra-tjetrën, apo ç’të jetë tjetër, duke krijuar mbi bazën e të kaluarës. Por ja që zakonisht, duket se ajo që ndodh është se një djalosh gjeni, apo jo dhe aq, dëshiron t’ia fillojë nga zeroja zgjidhjes së problemeve të tilla, duke hartuar mjaft veçori të ndritshme, por jo qëndrueshmërinë e rëndomtë që do të donte gjithkush në fakt.

Njerëzve mandej u thuhet se teknologji të tilla të “avancuara” janë detyrimisht të komplikuara. Nëse dikur mund të kapnit telefonin, t’i binit një numri, të merrnit njëfarë përgjigjeje dhe të bënit një bisedë deri diku të hairit, tani duhet të garantoni që pajisja të jetë e lidhur si duhet, deri më një, që krejt formësimet të jenë të sakta, që furnizuesi i Internetit s’është duke jua bërë me hile apo duke provuar të bllokojë trafikun tuaj në rrjet. Dhe mandej t’i bini numrit dhe të mos kapni dot linjën, ose thirrja juaj të ndërpritet në mënyrë misterioze, ose cilësia e zërit të ngjajë si intervistë e një trume macesh në zënkë e sipër, marrë nga fundi i kazanit të plehrave.

Zhvlerësim Kualifikimesh

Njeriu mund të jetë dëshmitar se si një profesion, që kërkon një sasi jo të vogël investimi arsimor — që, falë politikanëve të pazotë/të korruptuar, do të thotë gjithashtu një sasi jo e vogël investimi financiar — të zhvlerësohet deri në atë pikë sa praktikuesit e tij të shihen si mall i shkëmbyeshëm, që mund të detyrohet të punojë për sa më pak të jetë e mundur. Kaq për “ekonominë e dijes”, ku praktikuesit e saj rrezikojnë të përfundojnë të fitojnë më pak se sa njerëzit që bëjnë të ashtuquajturat punë “të rëndomta”, punë për të cilat s’të duhet të kalosh nëpër një periudhë të plotë arsimimi më të lartë apo të ndjekësh një proces të vazhdueshëm vetëpërmirësimi, për të mbetur “i vlefshëm”. (Jo se ka ndonjë gjë të keqe me punët e “rëndomta”: pa njerëzit që bëjnë punë që nuk janë në modë, gjithçka do të ndalej shumë shpejt, ndërkohë që ca pak nga gjërat që kam bërë unë mund të mos kishin ekzistuar fare, kaq pak ndryshim prunë.)

Tani na thuhet se programimi do të jetë vërtet fushë e “inteligjencës artificiale”, këtë radhë. Se në vend të qenieve njerëzore që shkruajnë kod, “high priests”ang. Kokat, krerët e një doktrine, lëvizjeje, rryme. thjesht do të drejtojnë kompjuterat të shkruajnë software-in që u duhet. Sigurisht, gjëra të tilla janë të bukura për revistën Wired dhe në fakt zbavitëse për këdo me çfarëdo përvoje faktike në projekte software-i. Për fat të keq, politikanët (dhe të tjerë “thought leaders”ang. Individ ose një njësi e mirëpranuar si autoritet në një fushë të specializuar, ekspertiza e të cilit shpesh është e vyer dhe e shpërblyer.) i lexojnë gjëra të tilla sot dhe të nesërmen i bien me sëpatë buxhetit. Dhe, për një dhjetëvjeçar, do të vuajmë të njëjtin “debat” mbi mungesën e “talenteve në inxhinieri”, me të njëjtat “ide” nga tufa e zakonshme e lobuesve të patentave dhe interesave.

Ekonomi Fantazish Neoliberale

Njeriu mund të ketë hasur kulturën e “praktikave” ku njerëz sa të mund përpiqen t’i bëjnë programuesit dhe të tjerë në industri të punojnë për hiçgjë, duke i bërë të ndihen se kjo duhet bërë që të mund të provohet se vlejnë për vendin hipotetik të punës ose për të demonstruar se janë vërtet të përkushtuar ndaj ca synimesh të vendosur nga korporata. Njeriu lexon ose dëgjon për njerëz që e përkrahin përfshirjen në “burimin e hapur” jo për të përqafuar katër liritë (të përdorimit, ndarjes me të tjerët, modifikimit dhe shpërndarjes së software-it), por për të bindur të tjerët që të “hyjnë në radarin” e një punëdhënësi, kodi i të cilit është licencuar si Software i Lirë (ose si diçka që pretendon të jetë e tillë), në pjesën më të madhe për t’i bërë njerëzit të punojnë falas për ta.

Tani, mua më pëlqen ideja që punëdhënësit t’i njohin të punësuarit potencialë teksa këta ndërveprojnë me një projekt Software-i të Lirë, por do të duhej të ndodhte vërtet vetëm kur i punësuari potencial është duke u marrë tashmë me diçka që këta duan të bëjnë, ngaqë u intereson atyre dhe është në interes të tyre. Dhe askush nuk duhet shtënë të kryejë punë falas nën premtimin e nënkuptuar mjegulltazi se mund të punësohet, po bëri kështu.

Vullnetarë Njëpërdorimsh

Njeriu mund të ketë parë shfrytëzimin e përpjekjeve vullnetare, ku njerëzit shtyhen drejt krijimit të ndjesive se duhet “të dalin vullnetarë” për të mirën e diçkaje në të cilën besojnë, shpesh duke u kërkuar vullnetarëve të sakrifikojnë kohë dhe para të tyre për të bërë punë të tilla falas, dhe për t’i i parë shpesh këta vullnetarë të nxiten për të dhuruar para drejtpërsëdrejti për kauzën, sikur krejt përpjekjet e tyre të tjera të mos qenkërkëshin në vetvete kontribute me peshë. Teksa rreken të përmirësojnë gjërat në atë pak kohë dhe me ato pak burime që u mbeten nga e përditshmja, vullnetarët shpesh punojnë në kah të kundërt me organizma me xhepa të thellë, punonjësit e të cilëve kanë luksin t’u kundërvihen përpjekjeve të tilla vullnetare nga pozita e punësimit të plotë dhe me një rrogë të ëmbël. Këta njerëz kthehen në shtëpi darkave dhe fundjavave dhe e lënë gjithçka pas shpatullave, po të duan.

Aspak për t’u habitur që vullnetarët mbarojnë, si qirinjtë, ose vendosin që thjesht s’kanë kohë ose s’janë më të motivuar në mënyrë të mjaftueshme. E hidhura këtu është se ca organizma e shpërfillin këtë dukuri, ngaqë ka plot vullnetarë të rinj që duan të “aktivizohen” dhe “të jenë të dukshëm”, ndoshta si një mënyrë për marketing të vetes. Dhe nga ana tjetër, disa bashkësi janë të kënaqura që tëhuajnë përdoruesit ekzistues, nëse mund të tërheqin fluksin mitik “10x” të përdoruesve të rinj që do të zënë vendin e tyre, ndaj, supozoj, kjo s’duhet të na vijë dhe aq e papritur.

Hidhua Fajin të Pafuqishmëve

Njeriu mund t’i jetë ekspozuar kulturës sipas të cilës nëse shqetësoheni për padrejtësitë ose gjërat e gabuara, atëherë e mbani vetë përgjegjësinë për situata të këqija ose të pafata, edhe kur s’keni fare të bëni me krijimin e tyre. Kjo kulturë e përshkon tejpërtej shoqërinë dhe u lejon të fuqishmëve të bëjnë si duan, për t’i bërë mandej krejt të tjerët të ndihen keq për pasojat, dhe për t’i detyruar praktikisht njerëzit thjesht të pranojnë rezultatet, nëse pas një dite të lodhshme s’kanë më fuqi për të përmbushur krejt angaritë e nevojshme për kërkim llogarie të zotëve të punës.

Pra, ata prej nesh me ndonjë fije ndërgjegje, mund të jenë tashmë duke përkrahur njerëz që provojnë të bëjnë gjënë e duhur, fjala vjen të ndihmojnë të tjerët, të kërkojnë llogari, të mbrojnë më të dobëtin, e me radhë. Por në të njëjtën kohë, nuk na mungojnë njerëz – veçanërisht në media dhe në politikë – që na tregojnë se sa keq janë gjërat, me pamjen e dikujt që shpreson se mos e marrim ne përgjegjësinë për diçka të bërë gjoja në emrin tonë, që ka patur pasoja të rënda. (Pushtimi dhe bombardimi i tokave të huaja është një shembull që përsëritet deri në depresion.) Mjerisht, ndjenja e pafuqishmërisë që kanë shumë vetë, teksa i fuqishmi sillet anës duke bërë ç’të ketë qejf, shfrytëzohet nga taktikat e zakonshme cinike “përça dhe sundo” të të tjerë personave të fuqishëm, që nuk lënë t’u shpëtojë mundësia e keqpërdorimit të pushtetit dhe mjerimit që kjo shkakton. Dhe kështu, egoizmi dhe tribalizmi përhapen më shumë, duke shmotivuar cilindo që dëshiron që bota të bëhet një vend më i mirë.

Prapësim i Lirive

Dikush mund t’i ketë rënë në të se teknologjia s’është më thjesht punë krijimi mundësish apo bërjesh më të lehta të gjërave, por gjithnjë e më shumë është punë kontrolli dhe mbikëqyrje e njerëzve dhe bërjes së gjërave të ndërlikuara dhe të vështira. Se qëndrueshmëria dhe vazhdimësia sakrifikohen që kompanitë të mund të kultivojnë mundësi përfitimi të madh dhe ripërsëritës përmes shndërrimit të njerëzve në të varur prej produktesh të vjetruar që duhen zëvendësuar rregullisht. Dhe seë teknologjia i mahis sëmundjet shoqërore, në vend se të ndihmojë në çrrënjosjen e tyre.

Kemi Web-in modern, një sajt i rëndomtë i të cilit duhet të “lidhet” me një numër aktorësh të njëjtë – sajte gjurmimi, rrjete shpërndarjeje lënde (që më shumë furnizojnë reklama), burime shkronjash, burime figurash, burime skriptesh – që të tërë bashkë kontribuojnë për ta bërë raportin “miell – krunde” sa vjen e më të ulët. Ku gjithçka duhet të mbajë një kanal komunikimi me shërbyes kuturu për t’i përditësuar këta me të dhëna se ç’po bën përdoruesi, ku e kalon shumicën e kohës, çfarë pa dhe çfarë klikoi. Dhe tërë kjo lyp qindra megabajte kod programi dhe të dhënash, harxhon kohë procesimi, shpërdoron energji, i bën kompjuterat të ngadaltë dhe pandalshëm të vjetruar, duke i detyruar njerëzit të hedhin gjëra, për të blerë më tepër gjëra, për t’i hedhur edhe këto së shpejti.

Kemi përvojën me ekosistemin e “aplikacioneve”, me kufizime mbi përdorimin, konkurrencën dhe ndërveprueshmërinë, me lëndë të gatitur arbitrarisht: oborre me gardh që Apple dhe Microsoft nuk arritën t’i impononin mbi gjithkënd në agim të “Internetit të konsumatorëve”, por që e bëjnë tani, nën sebepin e leverdisë dhe sigurisë. Kemi perandori rrjetesh sociale që shërbejnë lajme të rreme për sallën e vogël të jehonës së çdo personi, duke shumuar flluska urrejtjeje dhe duke i tërhequr njerëzisë vëmendjen nga ç’po ndodh vërtet në botë dhe ç’do të duhej të kishte vërtet rëndësi. Kemi shërbime “cloud” që shpesh ofrojnë për përdoruesin mundësi mediokre punimi, por që e ofrojnë nga “çfarëdo pajisjeje” ama, me përdoruesit që i pranojnë që të dyja bashkë, leverdinë e të qenit në gjendje të përdorin mesazhet apo lëndë të tyren që nga telefoni, dhe survejimin e sendërtuar në shërbime të tilla për qëllime komerciale dhe për shfrytëzim nga qeveria.

Kemi vjetrimin e planifikuar, të konceptuar qëllimisht, në software dhe hardware, me përdoruesit që detyrohen të blejnë produkte të reja që të mund të vazhdojnë të bëjnë gjërat që duan të bëjnë me këto produkte, dhe për ta bërë këtë në mënyrë relativisht të sigurt. Dhe kemi bateri hileqare të salduara në pajisje, me detyrimin, që me sa duket bie mbi vetë përdoruesit, për t’u kujdesur për sigurinë e tyre dhe – kur produkti mbaron – edhe për ndikimin e atij produkti mbi mjedisin. Duke e rënduar përdoruesin e pashpresë të teknologjisë me kaq shumë klauzola, sa që jeta e tij bëhet e sunduar prej tyre, ato objekte bëhen një lloj tiranie.

Të gjesh Kuptim

Mjaft vetë e kanë të nevojshme të gjejnë kuptim për punën e tyre dhe ta ndjejnë që puna e tyre është në një vijë me përparësitë personale. Disa njerëz mund të jenë në gjendje të bëjnë punë që s’i tërheqin, apo që s’kanë ndonjë interes, dhe interesat dhe synimet e tyre mandej t’i ndjekin në kohën e lirë, por kjo mund të jetë shkurajuese dhe shmotivuese, parë në perspektivë. Kur puna e njerëzve s’është e ndarë nga besimet dhe interesat e tyre, por përkundrazi i dobëson aktivisht ato, përfundimi është kundërproduktiv dhe madje me pasoja për këto besime dhe interesa, dhe për ata që kanë të njëjta.

Për shembull, punësimi për zhvillim software-i pronësor ose shërbimesh pronësore, edhe pse me potencial nxitës nga pikëpamja intelektuale, ka gjasa të sabotojë çfarëdo shkalle realiste përkushtimi të kohës së lirë të dikujt ndaj Software-it të Lirë që realizon po të njëjtat gjëra. Disa njerëz mund t’i japin përparësi një vendi pune stimulues, në vend se gjërave në të cilat besojnë, me përshtypjen se nga puna e tyre të tjerët prapë përfitojnë, në një mënyrë a një tjetër. Të tjerëve mund t’u duket se po i tradhtojnë përdoruesit e Software-it të Lirë, kur i bëjnë njerëzit të varur nga software-i pronësor dhe duke shkaktuar probleme ndërveprueshmërie, kur këta përdorues software-i pronësor zënë dhe e marrin të mirëqenë se gjithçka do të duhej të rrotullohej rreth tyre, mjeteve të tyre, të dhënave të tyre, dhe asaj çka presin.

Edhe pse Adami nuk po e trajtonte këtë ndryshim perspektivash nga pikëpamja e punës apo karrierës së tij, te disa njerëz mund të ketë ndikim në këtë pikëpamje. Unë vetë, ndonjëherë e vras mendjen për ndërveprimin mes përparësive të mia personale dhe karrierës sime. Në fakt, rruga se si Adami mundet me sa duket t’i mbajë brenda caqeve të punës së përditshme përpjekjet e veta teknologjike, duke ia lënë pjesën tjetër të kohës gjërave të tjera, ka qenë një lloj vizioni që kam patur dikur lidhur me studimin dhe ushtrimin e informatikës. Mendoj se ai është me fat që interesat e punëdhënësit të tij dhe të atij vetë janë aq afër sa për ta lejuar ta shohë vendin e punës si një vend për t’i shpënë më tej këto interesa, në mënyrë të mjaftueshme, për të mos iu dashur ta kompensojë diferencën në shtëpi.

Jetojmë në një epokë bollëku fuqie kompjuterike, por ende kaq shumë prej saj përdoret në mënyrë të paefektshme dhe të papërshtatshme. Do të doja të kisha një zgjidhje të saktë të ekuacionit të ndërlikuar që përfshin teknologjinë dhe efektet e saj në cilësinë e jetës sonë, në mos për aplikimin e teknologjisë në shoqëri në përgjithësi, të paktën për individët, dhe po aq për veten time. Ndoshta lypset një artikull i ardhshëm ku të shqyrtohet se ç’duhet të presim nga teknologjia, teksa aplikimi i saj shtrihet gjithnjë e më shumë, në mënyrë që teknologjia që përdorim dhe që ka ndikim mbi ne të mbrojë të drejtat tona, shpresat tona si qenie njerëzore, në vend se t’i dobësojë dhe margjinalizojë ato.

S’është e zorshme të shihet se si mund të përfundojnë të indinjuar prej tyre dhe të mos u pëlqejnë më kompjuterat, ashtu si janë bërë. Madje edhe ata që dikur qenë entuziastë për ta.

Copyright (C) 2016 Paul Boddie <paul@boddie.org.uk>

Artikullin në origjinal mund ta lexoni këtu këtu. Falënderoj autorin për lejen dashamirëse për përkthim.

Etiketa: Adam Williamson, high priests, inteligjencë artificiale, kompjuterat, korporata, media, neoliberale, njëpërdorimsh, Paul Boddie, përça dhe sundo, përmasat etike, politikë, reklama, rrjete shpërndarje lënde, sajte gjurmimi, teknologji, thought leaders, Wired, zhvlerësim kualifikimesh

E para i kushtohet sigurisë kibernetike dhe e gjeni këtu.

Etiketa: Avast, bashkësi, BitDefender, doracak, fjalëkalim, i parrezikuar, Internet, karremëzim, krimb, kuaj Troje, lidhje e sigurt, llogari e komprometuar, Long URL, malware, mesazh i padëshiruar, mirëfilltësim dyhapësh, Mozilla, ndihmëz, përditësim, përdorues, PIN, privatësi, programues, publik, rrjet, sajt, shfletim, shtojca, siguri kibernetike, sistem sigurie, syhapur, të dhëna personale, URL Tooltip, virus, Wi-Fi

Një minisajt i Mozilla-s mbi privatësinë dhe mbrojtjen e saj.

Etiketa: DuckDuckGo, Firefox, Lightbeam, Mozilla, privatësi, TED

Një Akt Rregullator i propozuar në mjediset e Parlamentit Europian rrezikon seriozisht hapjen e shtigjeve për krijimin e një interneti me disa “klase udhëtimi”, apo kasta, siç stigmatizohet me të drejtë nga kritikët. Gjë e cila, deri tani, për shkak të vigjilencës mbi asnjanësinë në rrjet, nuk është parë në Internetin që njohim dhe përdorim.

Akti Rregullator i propozuar kërcënon seriozisht lirinë në linjë të njerëzve. Fati i betejës për një Internet të hapur që po zhvillohet pikërisht tani në Bruksel, do të vendoset më 24 Shkurt, kur eurodeputetët të votojnë propozimin. Nëse propozimi miratohet ashtu siç është paraqitur, “shërbimet e specializuara” do të ishin shërbime me pagesë për gjëra që deri më sot ne në Internet i bëjmë pa pagesë shtesë, veç asaj të pajtimit në Internet. Cilësia e pjesës tjetër të Internetit, jo asaj që ka të bëjë me kompanitë shumëmiliardëshe, por e projekteve të ndryshme, të tillë si Wikipedia, për shembull, do të bjerë shumë.

Por përkeqësimi i cilësisë së lëndës që ne konsumojmë në Internet është më e pakta. Akti rrezikon t’u japë pushtet ofruesve të shërbimit internet të vendosin se çfarë mundemi të bëjnë në Internet, dhe çfarë jo. Pra, shndërrimin e tyre potencial në një lloj policie Interneti.

Në kushte të tilla, për shkak të buxhetit kolosal të kompanive shumëmiliardëshe, mbytja prej tyre e konkurrencës do të ishte shumë e lehtë se sot. Dhe shumë më e egër. Për gjithçka risore, klima që mbështet lulëzimin e sotëm do të humbte ose goditej rëndë.

Për një paraqitje më të hollësishme të gjendjes, argumenteve, prognozave (disa prej tyre të faktuara tashmë) shihni te sajti i hartuar enkas.

Etiketa: "shërbimet e specializuara", asnjanësia në rrjet, bashkësi, BE, burim i hapët, Burim i Hapur, diskriminim, dispozita ligjore, epoka dixhitale, eurodeputet, Facebook, i hapët, Internet, ISP, kasta, klas, konkurrencë, lëndë, ligjshmëri, liri, operator, pagesë, pajtim në Internet, Parlamenti Europian, polici Interneti, privatësi, risi, rrjet asnjanës, shërbime, shërbime telekomunikacioni, tarifë ekstra, teknologji, telekomunikacione, trafik i pamanipuluar, Web, Wikipedia

Asnjanësi në rrjet do të thotë trajtim i barabartë i të gjitha të dhënave.  Ja, si këto pakete të dhënash.  Asnjanësia në rrjet do të thotë që përdoruesit si ne të vendosin se cilat pajisje, software, shërbime, dhe sajte web përdoren. Përdorimi i rrjetit duhet të jetë i hapët dhe pa palë të treta që të na thonë se çfarë funksionon dhe çfarë jo.

Pse duhet t’ju hyjë në xhep?

Sepse është një gjë e mahnitshme prej së cilës përfitoni çdo ditë dhe ngaqë kjo gjë e mahnitshme është në rrezik.

Ose më saktë:

Një rrjet asnjanës nuk shfaq diskriminim kundrejt dërguesit, lëndës, ose marrësit të paketeve të dërguar të të dhënave. Nuk bën ndonjë dallim se sa paguan për shërbimin dërguesi apo marrësi, ç’lloj zbatimi, ose ç’protokoll e dërgon apo e merr paketin.

Ose me fjalë më të thjeshta…

Përfytyrojeni web-in si një rrugë në të cilën lëvizin paketet e të dhënave. Kjo rrugë lidh krejt kompjuterët që janë të lidhur në internet. Në kryqëzimet e këtyre rrugëve gjenden rrugëzuesit, të cilët drejtojnë paketet e të dhënave në rrugën e duhur për në vendmbërritje. Rrugëzuesve nuk u bëhet vonë se kush vjen. As pyesin se si duket, nga erdhi, ku do të vejë, apo se ç’lëndë kanë me vete.

Me këtë mënyrë unë mund të komunikoj drejtpërsëdrejti me miqtë e mi, edhe kur ata gjenden në një kontinent tjetër, paguajnë çmim të ndryshëm nga i imi, ose kanë tjetër ISP nga unë. Mund ta përdor internetin për të vizituar çfarëdo sajti web ose të luaj çfarëdo loje, pavarësisht se kush e ofron ose se ku gjenden shërbyesit që e bëjnë të mundur. Mund të shoh çfarëdo videoje apo të lexoj çfarëdo blogjesh nga e gjithë bota, dhe mund të marr pjesë në nisma dhe projekte me burim të hapur. Të gjitha këto mund t’i bëj pavarësisht se për t’u futur në internet përdor tablet, laptop, PC, ose pajisje celulare.

Për këtë është interneti. Kjo është mënyra se si presim që ai të funksionojë.
Prej këtyre rrjetesh asnjanëse komunikimi përfitojmë të gjithë ne, si bashkësi. Ata garantojnë hyrjen tonë në krejt lëndën e gatshme në web-in mbarëbotëror.

Prej kësaj, ofruesit e rrjeteve kanë fituar miliarda gjatë viteve të fundit. Asnjanësi në rrjet: një ide mahnitëse për të gjithë ne.

Ku fle lepuri?

Ofruesit e telekomunikacioneve tani pretendojnë se këto rrugë të përfytyruara të dhënash mund të jenë pre e mbingarkesës së trafikut. Ata duan ta shfuqizojnë konceptin e asnjanësisë në rrjet. Sigurisht që kjo nuk është e vërtetë, ngaqë rrjetet e të dhënave nuk janë rrugë të njëmendta. Siç e dimë nga prodhuesit e hardware-it të kësaj infrastrukture rrjeti, ka aftësi të pamata të pashfrytëzuara te rrjeti. Pa përmendur pastaj që operatorët e rrjeteve të shpërndarjes së lëndës na tregojnë se trafiku i të dhënave kushton në mënyrë të pabesueshme fare pak.

Atëherë pse i bëjnë këto pretendime kompanitë e telekomunikacionit?

Vite me radhë furnizuesit e lidhjeve kanë vërejtur me xhelozi qendrat e mëdha të fitimeve të IPS-ve: ofrues lënde, motorë kërkimesh, platforma videosh dhe rrjete sociale. Të tërë këta duan pjesën e tyre prej këtyre fitimeve, ndërkohë që epoka dixhitale zvogëlon burimet tradicionale të të ardhurave. Pra, ata duan jo vetëm të transportojnë, por gjithashtu të keni pushtet dhe kontroll mbi çfarëdo që transportohet.

Si duan ta kryejnë këtë?

Për t’ia arritur kësaj, shërbimet e telekomunikacionit kanë menduar t’i ndajnë të dhënat në kategori, ose më mirë të themi kasta. Kasta më e përulur e këtij sistemi do të ishte interneti i zakonshëm, që do të kihej vetëm për një sasi të kufizuar të dhënash, dhe që do t’i duhej të zinte karriget e fundit, pas kastave të larta, gjatë dërgimit të të dhënave nëpër rrjet. Kasta më e lartë përmban lëndë nga mundësuesit e hyrjes në internet, ndarazi nga vetë interneti, dhe do të gëzonte trajtim me hatër dhe përdorim të pakufishëm – kuptohet nëpërmjet tarifash ekstra. Mes këtyre dy skajeve, ka plot variacione të mundshme.

Për shembull, një kastë për të dhënat nga rrjetet sociale që shtojnë një haraç trafiku të dhënash për shërbimin e këtij rrjeti social. Kjo sigurisht do të thotë që përdoruesit të shërbimit do t’i duhet të paguajë një tarifë ekstra për pajtimin në të. Në të njëjtën mënyrë, mund të sendërtohet një shërbim ekstra që ofron lojëra për konsola ose lexim gazetash në linjë. Ata do të ishin ndaras nga interneti dhe mund të zbatohen pagesa si mbi shpërndarjen e shërbimit, ashtu edhe mbi klientët e tij. Ofertat konkurruese mund të kufizohen ose bllokohen fare.

E si bëhet kjo?

Le t’i kthehemi sërish përfytyrimit të rrjeteve të të dhënave si rrugë. Rrugëzuesi, i cili fillimisht drejtonte të dhënat në rrugën e duhur, do të përditësohej me një stacion kalimpagesash që skanon të dhënat dhe i ndan ato sipas kastash. Në varësi të kastës, ata mund të përdorin një rrugë speciale që është veçuar nga rruga kryesore, për ta përdorur këtë rrugë speciale për mbërritje më të shpejtë në destinacion. Nëse paguani kalimpagesë për kastë më të ulët, për to do përdoret rruga më e ngadaltë, e zakonshmja.

Nëse nga dërguesi nuk bëhet pagesë për të dhënat, atyre do t’u caktohet një kastë më e ulët dhe do t’u lejohet vetëm përdorimi i rrugës kur është e zbrazët dhe kur nuk ka shumë pakete të dhënash që kanë kaluar nëpër stacionin e pagesave. Në qofshin prej programesh, shërbimesh, lënde ose dërguesish që nuk pëlqehen nga furnizuesi i telekomunikacionit, mund të ngadalësohen tej mase, të përzgjidhen, dhe mundet edhe të asgjësohen.

Për më tepër, nëse nuk qe e qartë: ne si konsumatorë paguajmë përherë, pavarësisht se një shërbim, në pozicionin e dërguesit, paguan apo jo kalimpagesa. Për pasojë, trafiku ynë i të dhënave mund të kufizohet dhe neve të na duhet të paguajmë më tepër tarifa trafiku të dhënash.

Ç’do të thotë kjo?

Shërbimet jokomerciale dhe projektet nga bashkësi, të tilla si Wikipedia për shembull, mund të mos e arrijnë dot këtë pagesë kaste dhe pasja e tyre të kufizohet, ose të bëhet krejtësisht e pamundur.
Komunikimet e drejtpërdrejta me miq dhe të njohur të filtrohen, ose të bllokohen si rivale të modeleve të shërbimit dhe tregtisë që kanë zënë vend tashmë.
Pasi një infrastrukturë e tillë kontrolli dhe filtrimi të jetë ndërtuar dhe vënë në punë, filtrimi dhe hedhja tej e të dhënave të padëshiruara, të tilla si oferta dhe shërbime konkurruese, mund të bëhet kollaj. Më pas, filtrimi i opinioneve, informacioneve apo pikëpamjeve politike lyp vetëm një ndryshim të vogël në rregullimet e sistemit.

Dhe po i lanë të kryhen cenimet e asnjanësisë së rrjetit?

Një proces i tillë është shumë e vështirë të prapësohet, edhe sikur të qe e mundshme.
Do të humbnim larminë e internetit, shumëllojshmërinë e mundësive përmes të cilave i japin formë atij.
Do të humbnim shumë lëndë, ngaqë furnizuesit nuk do t’ia dalin dot më të paguajnë tarifat e ndërmarrjeve të telekomunikacionit.
Do të humbnim konkurrencën e lirë dhe me këtë shfaqjen e shërbimeve të reja nga kompani më të vogla apo nga projekte bashkësish.

Hyrja e lirë që gëzojmë sot në lëndë dhe informacione do të mbarojë.

Do të kishim një model interneti me dy, tre ose katër klase, ose madje jo thjesht një internet, por disa, dhe në rrjete të ndryshme, do të mund të kihet lëndë e ndryshme. Diçka e ngjashme me një grup kanalesh TV prej një pakete transmetimesh me pagesë, ku përveç programeve bazë, ka programe me pagesë çmimi i të cilave ndryshon në varësi të kanalit.

Do të mund të hynit vetëm atje ku ofruesit duan dhe presin që të jetë me fitim.
Regjimi i operatorëve të rrjetit do të kufizonte keqas lirinë e sotme të informacionit në internet. Dhe këtë humbje do të na duhet ta paguajmë edhe më shumë.

Megjithatë, ofruesit tanë thonë se nuk do ta bënin kurrë këtë; se është thjesht diçka si një rritje çmimi!
Ama, është vërtetuar se ofruesit e telekomunikacioneve na gënjejnë sy për sy lidhur me ligjshmërinë e argumenteve rreth goditjes së asnjanësisë së rrjetit. Për shembull, pretendimi i mospasjes së kapaciteteve, ose se vendet me ligje për asnjanësinë e rrjeti do të shpinin në lidhje më të ngadaltë interneti.
Kur kanë gënjyer deri këtu, çne të na tregonin të vërtetën, kur premtojnë se me paratë shtesë do të ndërtojnë një rrjet më të shpejtë, teksa pretendojnë se nuk do të sitin të dhënat tona, ndërkohë që kjo u duhet për ta vënë në punë sistemin e kastave?
Si mund ta ruajnë pasurinë e internetit dhe konkurrencën me një sistem të tillë?

Prandaj:

Protestoni tok me ne!
Kërkoni dispozita ligjore për asnjanësinë në rrjet në vendin tuaj dhe në BE!
Kërkoni trajtim të barabartë të të dhënave!
Kundërshtoni trajtimin me hatër të të dhënave me pagesë në shkëmbim të një trajtimi më të keq për të dhënat tuaja personale!
Kundërshtoni kyçjet e rrjeti dhe ngadalësimet artificiale!
Luftoni për një rrjet komunikimesh të hapur dhe të lirë, nga i cili përfitojmë të gjithë tok si bashkësi!
Kërkoni trafik të pamanipuluar të dhënash!
Mos pranoni diskriminim ose dhënie përparësish të të dhënave, pavarësisht se për ç’arsye!
Askush nuk ka të drejtë të zhbirojë në trafikun tonë. Asgjë nuk e përligj.
Të gjithë kemi të drejtën për asnjanësi rrjeti, madje edhe në rrjetet e celularëve!

Rrjet të njëmendtë, tani dhe në të ardhmen!

Shënim: Teksti është përkthimi i një videoje që mund ta shihni këtu

Etiketa: asnjanësia në rrjet, bashkësi, BE, blog, Burim i Hapur, dërgim të dhënash, dhënie përparësish, diskriminim, dispozita ligjore, epoka dixhitale, filtrim, fitime, haraç, hardware, i hapët, Internet, ISP, kasta, klas, kompjuter, konkurrencë, konsumator, kyçje rrjeti, laptop, lëndë, ligjshmëri e argumenteve, motorë kërkimesh, ofrues lënde, operator, pagesë, pajisje, pajisje celulare, paket të dhënash, palë të treta, PC, platforma videosh, protestë, protokoll, rrjet asnjanës, rrjete, rrjete sociale, rrjetet e celularëve, rrugëzues, sajt web, sajte web, shërbime, shërbime telekomunikacioni, shërbyes, shpërndarje, shumëllojshmëri, software, tablet, tarifë ekstra, të dhëna personale, telekomunikacione, trafik i pamanipuluar, TV me pagesë, video, Web, Wikipedia, zbatim

nga Richard Stallman

Një version thelbësisht i redaktuar i këtij artikulli u botua në Wired.

U mbushën 30 vjet që prej fillimit të Lëvizjes për Software të Lirë, veprimtaria e të cilës synon që software-i të respektojë lirinë e përdoruesve dhe të bashkësisë. Të tillë software e quajmë “të lirë” dhe “libre” (e përdorim këtë fjalë që të theksojmë aspektin se e kemi fjalën për lirinë, jo çmimin). Disa programe pronësore, të tilla si Photoshop, janë shumë të shtrenjta; të tjera, fjala vjen Flash Player, janë falas—sipas njërës mënyrë, apo tjetrës, ato ua nënshtrojnë përdoruesit pushtetit të të zotit të programit.

Shumë gjëra kanë ndryshuar që prej atyre fillimeve: shumica e njerëzve, në vendet e përparuara, tani kanë në zotërim kompjuter (ndonjëherë të quajtur “telefona”) dhe lidhen në Internet përmes tyre. Software-i jo i lirë ende i bën përdoruesit t’ia dorëzojnë dikujt tjetër kontrollin mbi punimin e kompjuterëve, por tani ka edhe një tjetër mënyrë për ta humbur atë: Service as a Software Substitute (Shërbimi si Zëvendësues Software-i) , ose SaaSS, që do të thotë t’ia lësh shërbyesit të dikujt tjetër të kryejë veprimet tuaja kompjuterike.

Si software-i jo i lirë, ashtu edhe SaaSS-i mund të spiunojnë përdoruesin, t’i hedhin vargonj atij, dhe madje edhe ta sulmojnë atë. Abuzimet janë të zakonshme në shërbime dhe produkte software-i pronësor, ngaqë kontrollin nuk e kanë përdoruesit. Ky është dallimi themelor: software-i jo i lirë dhe SaaSS-i kontrollohen nga një njësi tjetër (zakonisht një korporatë ose një shtet), dhe përdoruesit nuk kanë zë në kontroll. Software-i i lirë, përkundrazi, vendos përdoruesit në kontroll.

Pse ka rëndësi ky kontroll? Ngaqë liri do të thotë të keni kontroll mbi jetën tuaj. Nëse përdorni një program që të kryeni veprimtari në jetën tuaj, liria juaj varet nga sa kontroll keni mbi programin. E meritoni të keni kontrollin mbi programet që përdorni, aq më tepër kur ato i përdorni për diçka të rëndësishme në jetën tuaj.

Kontrolli i përdoruesve mbi programin lyp katër liri thelbësore.

(0) Lirinë për ta xhiruar programin si të doni, për çfarëdo qëllimi.

(1) Lirinë për të studiuar “kodin burim” të programit, dhe për ta ndryshuar atë, kështu që programi i kryen përllogaritjet ashtu si doni ju. Programet shkruhen nga programuesit në një gjuhë programimi—diçka si Anglishtja e ndërthurur me algjebrën—dhe ajo formë e programit përbën “kodin burim”. Cilido që di të programojë, dhe ka një program në formën e kodit burim, mund të lexojë kodin burim, të kuptojë funksionimin e tij, dhe ta ndryshojë madje. Kur krejt ajo që ju jepet është forma e ekzekutueshme e programit, një varg numrash që është efikas për ta ekzekutuar kompjuteri, por tejet i vështirë për ta kuptuar një qenie njerëzore, të kuptuarit dhe ndryshimi i programit në atë formë janë aq të vështirë sa thuajse e pamundur.

(2) Lirinë për të krijuar dhe shpërndarë kopje ekzakte, kur të doni. (Nuk bëhet fjalë për një detyrim; e bëni kur doni dhe se doni. Nëse programi është i lirë, kjo nuk do të thotë që dikush e ka detyrim t’ju ofrojë një kopje, ose se keni detyrim t’i ofroni ju dikujt një kopje. Shpërndarja përdoruesve e një programi pa liri është keqtrajtim i tyre; megjithatë, të vendosësh të mos e shpërndash programin—duke e përdorur privatisht—nuk keqtrajton njeri.)

(3) Lirinë për të krijuar dhe shpërndarë kopje të versioneve tuaja të modifikuara, kur doni.

Dy liritë e para duan të thonë që çdo përdorues mund të ushtrojë kontroll individual mbi programin. Me dy liritë e tjera, cilido grup përdoruesish mund të ushtrojë së toku kontroll kolektiv mbi programin. Me krejt katër liritë, përdoruesit e kontrollojnë plotësisht programin. Nëse cilado prej tyre mungon ose nuk është e mjaftueshme, programi është pronësor (jo i lirë), dhe i padrejtë.

Për veprimtari praktike përdoren gjithashtu lloje të tjera veprash, përfshi receta gatimesh, vepra edukative, të tilla si libra shkollorë, vepra referencash, të tilla si fjalorët apo enciklopeditë, llojet e shkronjave për të shfaqur paragrafë teksti, diagrame qarqesh që mund të ndërtohen nga njerëzit, dhe stampa për të krijuar objekte të dobishme (jo thjesht zbukuruese) me një shtypës 3D. Ngaqë këto nuk janë software, lëvizja e software-it të lirë nuk i mbulon ato, në kuptimin e ngushtë të fjalës; por i njëjti arsyetim zbatohet dhe shpie në të njëjtin përfundim: këto vepra duhet të bartin katër liritë.

Një program i lirë ju lejon të luani me të, për ta bërë të bëjë atë që doni (ose të reshtë së bëri diçka që ju nuk e pëlqeni). Të luash me software-in mund të tingëllojë qesharake, nëse jeni mësuar me software-in pronësor si një kuti të vulosur, por në Botën e Lirë është gjë e zakonshme, dhe një rrugë e mirë për të mësuar programim. Madje edhe një nga mënyrat tradicionale amerikane të kalimit të kohës së lirë, futja e duarve në makina, tani e ka rrugën të zënë, ngaqë makinat përmbajnë software jo të lirë.

Padrejtësitë e Pronësorësisë

Nëse përdoruesi nuk e kontrollon programin, programi kontrollon përdoruesit. Me software-in pronësor, gjithmonë ka një njësi, “pronari” i një programi, që kontrollon programin—dhe përmes kësaj, ushtron pushtet mbi përdoruesit e tij. Një program jo i lirë është një kular, një instrument pushteti të padrejtë.

Në raste skandaloze (edhe pse kjo skandalozja është bërë shumë e zakonshme) programet pronësore janë konceptuar të spiunojnë përdoruesit, t’i kufizojnë ata, t’i censurojnë dhe të abuzojnë me ta. Për shembull, sistemi operativ i Apple iThings i bën të gjitha këto, dhe kështu bën edhe Windows-i në pajisje celulare me procesorë ARM. Windows-i, firmware-i i telefonave celularë, dhe Google Chrome për Windows përfshijnë një deriçkë universale që u lejon disa kompanive ta ndryshojnë programin së largëti pa marrë leje. Amazon Kindle ka një deriçkë që mund të përdoret për të fshirë libra.

Me synimin për t’i dhënë fund padrejtësisë së software-it të lirë, lëvizja e software-it të lirë ndërton programe që përdoruesit të çlirojnë veten. E filluam më 1984 me hartimin e sistemit të lirë operativ GNU. Sot, miliona kompjuterë xhirojnë GNU, kryesisht në formën e ndërthurjes GNU/Linux.

T’u shpërndash përdoruesve një program pa liritë, i keqtrajton ata; megjithatë, të zgjedhësh të mos e shpërndash programin, nuk keqtrajton njeri. Nëse shkruani një program dhe e përdorni privatisht, kjo nuk i bën keq njeriu. (Humbisni një rast të bëni mirë, por kjo nuk është e njëjtë me të bërit dëm.) Ndaj, kur themi që krejt software-i duhet të jetë i lirë, nënkuptojmë që çdo kopje duhet të shoqërohet me katër liritë, por nuk nënkuptojmë që dikush e ka për detyrë t’ju ofrojë një kopje.

Software-i Jo i Lirë dhe SaaSS

Software-i jo i lirë qe mënyra e parë që kompanitë të vinin nën kontroll punimin në kompjuter të njerëzve. Sot, ka një mënyrë tjetër, të quajtur Shërbimi si Zëvendësues Software-i, ose SaaSS. Kjo do të thotë t’ia lësh shërbyesit të dikujt të kryejë punët tuaja në kompjuter.

SaaSS nuk do të thotë që programet në shërbyes janë jo të lirë (megjithëqë shpesh janë). Puna është që përdorimi i SaaSS-it shkakton të njëjtat padrejtësi si përdorimi i një programi jo të lirë: janë dy shtigje te i njëjti dreq vendi. Merrni shembullin e një shërbimi SaaSS përkthimesh: Përdoruesi dërgon tekst tek shërbyesi, dhe shërbyesi e përkthen (nga Anglishtja në Spanjisht, të themi) dhe ia dërgon përkthimin mbrapsht përdoruesit. Që prej kësaj, akti i përkthimit është nën kontrollin e operatorit të shërbyesit, në vend se nën atë të përdoruesit.

Nëse përdorni SaaSS, operatori i shërbyesit kontrollon punimin tuaj në kompjuter. Kjo kërkon që t’ia besoni krejt të dhënat tuaja përkatëse operatorit të shërbyesit, të cilin do ta detyrojnë t’ia tregojë ato shtetit po ashtu—kujt i shërben pra ky shërbyes, në fund të fundit?

Padrejtësi të Dorës së Parë dhe të Dytë

Kur përdorni programe pronësore ose SaaSS, së pari i bëni dëm vetes, ngaqë kjo i jep një njësie pushtet të padrejtë mbi ju. Për të mirën tuaj, do të duhej t’i hiqeshit kësaj. U bën gjithashtu dëm të tjerëve, nëse premtoni që të mos ndani gjë me të tjerët. Të mbash një premtim të tillë është gjë e ligë, dhe më pak e ligë ta shkelësh; që të jeni vërtet të drejtë, nuk do të duhej ta bënit fare premtimin.

Ka raste kur përdorimi i software-it jo të lirë ushtron presion mbi të tjerët të bëjnë edhe ata ashtu. Skype-i është një shembull i qartë: kur një person përdor software-in jo të lirë klient të Skype-it, i kërkon një personi tjetër të përdorë po ashtu atë software—e kështu që të dy dorëzojnë lirinë e tyre. (Google Hangouts ka të njëjtin problem.) Është e dëmshme madje edhe t’i këshillosh programe të tilla. Do të duhej që ne të refuzonim t’i përdornim qoftë edhe për pak, qoftë edhe në kompjuterin e dikujt tjetër.

Një tjetër gjë e dëmshme nga përdorimi i programeve jo të lira dhe SaaSS-it është se kështu shpërblehet ai që e bën, duke nxitur zhvillimin e mëtejshëm të atij programi ose “shërbimi”, duke sjellë kështu që nën thundrën e një kompanie të bien më tepër njerëz.

Të gjitha format e dëmit të tërthortë zmadhohen edhe më, kur përdoruesi është një ent publik ose një shkollë.

Software-i i Lirë dhe Shteti

Agjencitë publike ekzistojnë për njerëzit, jo për vetveten. Kur punojnë në kompjuter, e bëjnë këtë për njerëzit. E kanë detyrë të ruajnë kontrollin e plotë mbi punimin në kompjuter, për të bërë kështu të mundur që ai të kryhet si duhet për njerëzit. (Kjo përbën sovranitetin kompjuterik të shtetit.) Ata nuk duhet të lejojnë kurrë që kontrolli mbi anën kompjuterike të shtetit të bjerë në duar private.

Ruajtjen e kontrollit mbi punimin në kompjuter të njerëzve, agjencitë publike nuk duhet ta bëjnë me software pronësor (software në kontrollin e një enti tjetër veç shtetit). Dhe nuk duhet t’ia besojnë një shërbimi të programuar dhe xhiruar nga një ent tjetër veç shtetit, ngaqë kjo do të ishte SaaSS.

Software-i pronësor nuk ka asnjë lloj sigurie në një rast kyç — kur përdoret kundër zhvilluesit të tij. Dhe zhvilluesi mund të ndihmojë të tjerët të sulmojnë. Microsoft-i i tregon të meta të Windows-it NSA-së (agjencia qeveritare e spiunazhit dixhital të ShBA-ve) përpara se t’i ndreqë ato. Nuk e dimë nëse kështu bën edhe Apple-i, por edhe ky gjendet nën të njëjtën trysni qeveritare si Microsoft-i. Nëse qeveria e cilitdo vendi tjetër përdor software të tillë, vë në rrezik sigurinë kombëtare. Doni që NSA-ja të fusë hundët në kompjuterët e qeverisë juaj? Shihni rregullat e këshilluara prej nesh për qeveritë për promovomin e software-it të lirë.

Software-i i Lirë dhe Arsimi

Shkollat (dhe këtu përfshihen veprimtaritë edukative) ndikojnë të ardhmen e shoqërisë përmes asaj çka u mësojnë nxënësve. Ato do të duhej të jepnin përjashtimisht mësim software të lirë, duke e ushtruar për të mirën ndikimin e tyre. Të japësh mësim një program pronësor do të thotë të mbjellësh varësi, çka shkon kundër misionit të arsimit. Duke i stërvitur nxënësit në përdorimin e software-it të lirë, shkollat do ta drejtojnë të ardhmen e shoqërisë drejt lirisë, dhe do të ndihmojë programuesit e talentuar të bëhen të zotë.

Ato do t’u mësonin nxënësve zakonin e bashkëpunimit, ndihmës për njëri-tjetrin. Çdo klasë do të duhej të kishte këtë rregull: “Nxënës, kjo klasë është një vend ku ne ndajmë me njëri-tjetrin dijen tonë. Nëse sillni në klasë software, nuk mund ta mbani për veten. Në vend të kësaj, duhet të ndani kopje të tij me gjithë klasën—përfshi kodin e tij burim, në rast se dikush dëshiron të mësojë prej tij. Për këtë arsye, sjellja në klasë e software-it pronësor nuk lejohet, hiq rastet kur kjo bëhet për retroinxhinierim të tij.”

Zhvilluesit pronësorë do të na vinin t’i ndëshkonim nxënësit që janë aq zemërmirë sa të ndajnë software me të tjerët, dhe t’i pengonim ata që janë aq kureshtarë sa të duan ta ndryshojnë atë. Kjo do të thotë arsimim i shtrembër. Shihni http://www.gnu.org/education/ për më tepër diskutime rreth përdorimit të software-it të lirë në shkolla.

Software i Lirë: Më Shumë Se “Avantazhe”

Më kërkojnë shpesh të përshkruaj “avantazhet” e software-it të lirë. Por fjala “avantazhe” është shumë e dobët kur vjen puna te liria. Jeta pa liri është shtypje, dhe kjo vlen edhe për punimin në kompjuter, si për çdo veprimtari tjetër në jetën tonë. Ne duhet të refuzojmë dhënien e kontrollit mbi punimin në kompjuter pronarëve të programeve ose të shërbimeve kompjuterike. Kjo është gjëja e drejtë që duhet bërë, për arsye egoiste; por jo vetëm për arsye egoiste.

Liria përfshin lirinë për të bashkëpunuar me të tjerët. T’ua mohosh njerëzve atë liri do të thotë t’i mbash ata të përçarë, çka është fillimi i një skeme për t’i shtypur ata. Në bashkësinë e software-it të lirë, jemi shumë të ndërgjegjshëm mbi rëndësinë e lirisë për të bashkëpunuar me të tjerët, ngaqë puna jonë përfaqëson bashkëpunim të organizuar. Nëse shoku juaj ju viziton dhe sheh që përdorni një program, mund t’ju kërkojë një kopje. Një program që jua ndalon rishpërndarjen e tij, ose që thotë se “nuk është menduar ta bëni”, është anti-shoqëror.

Në lëmin kompjuterik, bashkëveprimi përfshin rishpërndarjen e kopjeve ekzakte të një programi për përdoruesit e tjerë. Përfshin gjithashtu shpërndarjen për ta të versioneve tuaja të ndryshuara. Software-i i lirë i nxit forma të tilla bashkëpunimi, ndërsa software-i pronësor i ndalon ato. E ndalon rishpërndarjen e kopjeve, dhe duke u mohuar përdoruesve kodin burim, i pengon ata të bëjnë ndryshime. SaaSS-i ka të njëjtat efekte: nëse punimi juaj në kompjuter zhvillohet nëpër web, te shërbyesi i dikujt tjetër, nga kopja e dikujt tjetër e një programi, nuk e shihni apo prekni dot software-in që kryen përllogaritjet për ju, ndaj nuk mund ta rishpërndani ose ndryshoni dot.

Përfundim

Ne e meritojmë të kemi kontroll mbi punimin tonë në kompjuter; si mund ta fitojmë këtë kontroll? Duke mos pranuar software jo të lirë në kompjuterët që zotërojmë ose përdorim rregullisht, dhe duke mos pranuar SaaSS-e. Duke zhvilluar software të lirë (ata prej nesh që janë programues). Duke mos pranuar të zhvillojmë ose promovojmë software jo të lirë ose SaaSS-e. Duke i përhapur këto ide te të tjerët.

Ne dhe mijëra përdorues e kemi bërë këtë që prej 1984-s, prej kësaj kemi tani sistemin operativ të lirë GNU/Linux që kushdo—programues ose jo—mund ta përdorë. Bashkojuni kauzës sonë, si programues ose si veprimtar. Le t’i çlirojmë të tërë përdoruesit e kompjuterit.

Të drejta kopjimi © 2013 Richard Stallman

Marrë nga Projekti GNU

Etiketa: abuzim, agjenci publike, Amazon Kindle, anti-shoqëror, Apple, arsimi, arsimim i shtrembër, Avantazhe, bashkëpunim, bashkëpunim i organizuar, bashkësi, bëni mirë, Bota e Lirë, by-nd, Creative Commons, creativecommons.org, deriçkë, e ekzekutueshme, e ligë, edukative, enciklopedi, ent publik, firmware, fjalor, Flash Player, Free Software Foundation, FSF, GNU, GNU/Linux, Google Chrome, Google Hangouts, instrument pushteti, Internet, kauzë, keqtrajtim, kodi burim, kompjuter, kontroll, kontroll individual, kontroll kolektiv, kopje, korporatë, libër shkollor, libre, licencë, liri, lloje shkronjash, Microsoft, misioni i arsimit, NSA, operator, përdorues, përkthim, Photoshop, procesor ARM, programe pronësore, programues, Projekti GNU, pronësor, Pronësorësi, pushtet, recetë gatimesh, retroinxhinierim, Richard Stallman, SaaSS, Service as a Software Substitute, ShBA, Shërbimi si Zëvendësues Software-i, shërbyes, shkollë, shtet, shtypës 3D, sistem operativ, Skype, software i lirë, software klient, sovraniteti kompjuterik i shtetit, spiunazh dixhital, spiunim, telefon celular, trysni qeveritare, vargonj, veprimtar, Windows, Wired, zemërmirë

Marrë nga documentfreedom.org

Etiketa: .flv, .swf, Adobe Flash, Adobe Flash Media Server, alternativa, animacione HTML 5, audio, bamirëse, BBC, cënueshmëri të sigurisë, cookie, Daily Motion, Facebook, Firefox, Flash, Flash Media Server, Flash Plug-in, Grooveshark, Html 5, Internet, kompjuter desktop, kosto, kyçje, media, monopol, popullariteti, privatësi, pronësor, qeveritare, shenjë tregtare, shërbyes, shfletues, shtojcë, site, software, Standard i Hapur, teknologji, video, Vimeo, vjedhjeje identiteti, Youtube, zbatim, zgjatim

Marrë nga documentfreedom.org

Ç’është ‘Liria e Dokumenteve’?

Dokumentet që janë të lira, mund të përdoren në cilëndo mënyrë që ka si qëllim autori. Ato mund të lexohen, transmetohen, përpunohen, dhe transformohen duke përdorur një larmi mjetesh. Dokumentet që nuk janë të lira, janë të kyçura nga një produkt ose kompani e dhënë. Autori nuk mund të zgjedhë se si të përdoren ato, ngaqë kjo kontrollohet përmes kufizimesh teknike, njësoj si një automjet i fuqishëm që është i kufizuar deri në 50km/orë.

A ndodh kjo vetëm me dokumentet?

Jo! Liria për të pasur kontrollin e punëve tuaja krijuese ka të bëjë me më shumë se thjesht ese dhe fletëllogaritje – Liria e Dokumenteve ka të bëjë me krejt format e të dhënave, përfshi grafikën, partitura dhe regjistrime muzikore, email-e, dhe statistika. Këto mund të depozitohen sipas mënyrash që e fuqizojnë përdoruesin, por mundet edhe të ruhen në formate që na e bëjnë të vështirë dhe na manipulojnë, me kosto të stërmëdha për ne.

Pse përputhshmëria është e rëndësishme?

Ju kujtohet kur ju dërguan një kartelë të rëndësishme të cilën kompjuteri juaj nuk e hapte dot si duhej? E mbani mend kur ju desh të blini ose të shkarkoni një zbatim të ri vetëm që të mund të hapnit një bashkangjitje që ju duhej për punë? Papërputhshmëritë si këto zakonisht shkaktohen nga mënyra të ruajtjes së informacionit, të cilat janë të fshehta (‘të mbyllura’), dhe në pronësi private (‘pronësore’). Ato shkaktojnë probleme shumë të mëdha për njerëzit, kompanitë dhe qeveritë, dhe kjo i koston shoqërisë jashtë mase nga ana e frymës krijuese, prodhimshmërisë dhe efektshmërisë. Standardet e papërputhshme përdoren për të manipuluar tregjet dhe për t’u lejuar kompanive t’i bëjnë njerëzit të paguajnë çmime shumë të larta thjesht për privilegjin e hyrjes dhe përdorimit të vetë të dhënave të tyre. Standardet e mbyllura janë gjithashtu në themel të monopoleve teknologjike më të këqija në botë.

Shembull: Zbatimi juaj i zakonshëm për përpunim tekstesh nuk mund të hapë një kartelë të krijuar nga njëri prej kolegëve tuaj. Duhet tani të blini ose të shkarkoni një fjalëpërpunues të ri, të krijuar nga e njëjta kompani që ka prodhuar të tyren, që të mund ta hapni kartelën, edhe pse keni tashmë një të tillë që ju pëlqen.

Po protokollet?

Standardet duhet të jenë të Hapura si për shpërnguljen, ashtu edhe për depozitimin, dhe ndërfaqet dhe protokollet janë po aq të rëndësishme këtu sa dhe vetë formatet e ruajtjes së të dhënave. Sillni në mend një letër – ajo nuk mund të plotësojë funksionin e vet po qe se adresa nuk është e lexueshme, dhe nëse zarfi është i pahapshëm nga marrësi. Po njësoj, një mesazh i dërguar online mund të lexohet vetëm nëse përdor një protokoll të mirëpranuar (adresa) dhe përmban të dhëna që mund të lexohen (zarfi). Shpesh kompanitë përdorin format të Standardit të Hapur për dërgim të dhënash në format të mbyllur, të tillë si Adobe Flash për transmetim videosh nën formatin pronësor Flash Video përmes protokollit web Open HTTP. Por ja që Liria lyp që të dyja aspektet të jenë të Hapura.

Çfarë janë Standardet e Hapura?

Janë formate që gjithkush mund t’i përdorë pa pagesë dhe pa kufizime. Ata ofrohen me përputhshmërinë “të trupëzuar” – mënyra se si funksionojnë ndahet publikisht me të tjerët dhe cilido individ apo organizëm mund t’i përdorë në produktet dhe shërbimet e tyre pa kërkuar leje diku. Standardet e Hapura janë themelet e bashkëpunimit dhe shoqërisë moderne: hekurudhat, prizat e korrentit, gjuha natyrale janë të tëra shembuj specifikimesh mbi të cilat bazohemi dhe i marrin të mirëqena. Përfytyroni sikur për të folurit në Shqip të lypej leje diku dhe të duhej të paguhej një çmim – shoqëria do të ishte e prapambetur dhe kaotike. Lexoni më tepër rreth Standardeve të Hapura dhe se si përkufizohen ato.

Aktivizohuni

Mund të merrni pjesë duke organizuar veprimtari në qytetin tuaj, duke shpërndarë fletëpalosje, duke organizuar biseda, duke shtuar një stemë te blogu juaj, duke dhuruar para, dhe me shumë mënyra të tjera. Aktivizohuni!

Etiketa: Adobe Flash, DFD, Dita e Lirisë së Dokumenteve, DLD, dokumente të kyçura, efektshmëri, fjalëpërpunues, formate të dhënash, formate të hapura, kartelë, kompjuter, kufizime teknike, monopole teknologjike, ndërfaqe, papërputhshmëri, përpunim tekstesh, përputhshmëria, pronësor, protokolle, qeveri, ruajtje informacioni, shoqëri, standarde të hapura, standarde të mbyllura, teknologji komunikacioni, tregje, zbatim

Marrë prej FSFE-së

 

Android-i është një sistem operativ në masë dërrmuese i lirë, kryesisht i zhvilluar nga Google. Për fat të keq, përudhësit për shumicën e pajisjeve dhe shumica e zbatimeve të “tregut” nuk janë të lira (si te “fjala e lirë”, jo si te “birrë e lirë”). Ata shpesh funksionojnë kundër interesit të përdoruesve, i spiunojnë ata dhe në disa raste nuk mundet as edhe të hiqen prej andej.

Kjo fushatë mund t’ju ndihmojë të rifitoni kontrollin mbi pajisjen tuaj Android dhe mbi të dhënat tuaja. Përmes saj grumbullohen të dhëna mbi xhirimin e një sistemi Android sa më të lirë që mundet dhe përpiqemi të bashkërendojmë përpjekjet në këtë fushë.

Doni një pajisje celulare që është realisht e juaja kur e blini? Doni një pajisje celulare që nuk ju spiunon dhe që nuk ua jep të dhënat tuaja korporatave gjigande? Atëherë vazhdoni leximin!

 

Çlironi Pajisjen Tuaj

Mësoni si të çlironi pajisjen tuaj dhe të rifitoni kontrollin e të dhënave tuaja duke kaluar te një sistem operativ Android të lirë me zbatime të lira (si te liria). Kemi grumbulluar krejt informacionin e nevojshëm.

Pse Lypset Që Pajisja Juaj Celulare Të Jetë e Lirë

Pajisjet celulare janë kompjuter të vegjël që i kemi me vete gjithë kohën. Ato kanë dijeni mbi vendndodhjen tonë dhe përmbajnë foto vetjake. I përdorim për të komunikuar me miqtë tanë, familjen tonë dhe ndoshta me dashurinë tonë të fshehtë. Na lejojnë po ashtu të shfrytëzojmë internetin dhe kanë të trupëzuar kamera dhe mikrofon. Duke qenë mjete kaq të fuqishme, mund të sjellin rreziqe të mëdha për privatësinë, por në të njëjtën kohë mundemi të bëjmë gjëra të mëdha me to: varet se kush i kontrollon.

Liria dhe Kontrolli

Shumica e pajisjeve celulare nuk kontrollohen nga përdoruesit, por nga prodhuesi dhe operatori. Software-i që xhiron në to nuk është Software i Lirë. Madje edhe telefonat Android shiten me shtesa software-i jo të lirë dhe pronësor që nuk punojnë në interes të plotë të përdoruesit. Përditësimet e software-it janë të mundshme vetëm për sa kohë prodhuesi ende ka interes komercial për pajisjen tuaj. Zbatimet që mund të kihen nga tregu zyrtar në shumicën e tyre janë jo të lirë. Askujt nuk i lejohet të studiojë se si funksionojnë dhe se çfarë bëjnë pikërisht në telefonin tuaj. Ndonjëherë thjesht nuk punojnë saktësisht si prisnit, por ndonjëherë përmbajnë edhe mekanizma dashakeqë.

Xhirimi vetëm i Software-it të Lirë në pajisjen tuaj jua kalon juve kontrollin. Edhe pse ndoshta nuk i keni krejt aftësitë për ushtrim të drejtpërdrejtë të krejt lirisë suaj, do të përfitoni prej një bashkësie plot jetë që mund t’ia arrijë kësaj tok me ju.

 

Privatësia

Pajisjet tona celulare përmbajnë më tepër të dhëna personale se sa shumica e ditarëve privatë. Por sistemet pronësore, madje edhe shumica e telefonave Android, janë hartuar t’ua kalojnë këto të dhëna kompanive si Google ose Apple. Shumica e përdoruesve nuk nuk kanë kontroll të plotë mbi të dhënat personale në pajisjet e tyre. Rrugë të volitshme për njëkohësimin e pajisjeve të ndryshme dhe për kopjeruajtjen e të dhënave ndjellin gjithnjë e më shumë njerëz drejt depozitimit të krejt të dhënave të tyre në shërbyes të centralizuar të mbajtur në punë nga disa korporata që ekzistojnë për fitime. Këto zakonisht gjenden në ShBA dhe e kanë të detyruar t’ia kalojnë të dhënat tuaja qeverisë së ShBA-ve fill e pas një kërkese të thjeshtë. Cilido që ka informacione personale mbi ne është në gjendje të na manipulojë. Ndaj pajisjet jo të lira janë një kërcënim për demokracinë dhe shoqërinë tonë.

Privatësia është një nga arsyet më të rëndësishme për të përkrahur Software-in e Lirë. Shtesat pronësore të tilla si Carrier IQ spiunojnë përdoruesit e telefonave të mençur pa dijeni e tyre. Mjaft zbatime nga tregu përmbajnë anë dashakeqe. Ato lexojnë të dhëna private, të tilla si libri juaj i adresave dhe “phone home”, ose përdorin Google Analytics për të dërguar të dhëna te Google. Këta janë vetëm disa shembuj të zbuluar deri më sot. Mungesa e lirisë pengon këqyrjen e pavarur dhe mekanizmat e fshehtë të spiunimit dalin në dritë vetëm aksidentalisht.

Shumica e telefonave të mençur kërkojnë medoemos që të lidheni dhe të bëni identifikimin e vetes te një shërbyes i centralizuar përpara se të mundeni t’i përdorni ashtu si duhet. Përdoruesve u mbetet të besojnë shërbyesin pa ditur se çfarë të dhënash depozitohen në të dhe se si përpunohen ato ose si lidhen me të dhëna të tjera. Një telefon që xhiron vetëm Software të Lirë nuk ju kërkon të jepni të dhëna te një shoqëri që nuk i zihet besë ose që ju nguc të bëni kështu – më e pakta është që kjo të ketë shumë pak gjasa, ngaqë veprimet e software-it do të ishin të dukshme dhe bashkësia do të ishte në gjendje të ndërtonte një version alternativ. Leverditë e shërbimeve “value-added” që shpesh çiftohen me lidhje të tilla mund të ofrohen edhe nga përdorimi i Software-it të lirë. Kështu ruani kontrollin mbi të dhënat tuaja personale, ditari juaj mbetet pronë e juaja. Edhe mishi të piqet, edhe helli mos digjet.

 

Të tjera Nisma të Afërta

Edhe pse kjo fushatë merret me Android-in, ka nisma të tjera që e bëjnë të mundur përdorimin e kompjuterave të vegjël celularë me (në pjesën dërrmuese) Software të Lirë. Për shkak të gjendjes së përudhësve në hardware-in për celular, asnjë prej këtyre nismave nuk është në gjendje t’i bëjë këto makina të funksionojnë në liri. Për mjaft pajisje të tilla lypsen përudhës jo të lirë dhe firmware që të mund të funksionojnë në liri.

Nga fusha hardware kemi telefonin GTA04. Është vazhdimtari i Openmoko GTA02 dhe qe hartuar që të mos kërkojë përudhës pronësorë për funksionimin. Xhiron GNU/Linux, por lyp firmware jo të lirë që të mund të shfrytëzojë WiFi-n. Kaq pranë qëllimit, dhe prapëseprapë kaq larg.

Nismat Maemo/MeeGo ndërtuan sisteme për telefonë celularë të bazuara në GNU/Linux, me plot përbërës jo të lirë. Tani kanë kaluar te Mer dhe Tizen. Mer është një përpjekje bashkësie për të vazhduar punën mbi kodin bazë të MeeGo-s duke përdorur Qt-në, Tizen është nismë korporate që përdor vetëm disa pjesë të MeeGo-s plus Enlightenment dhe HTML5.

Mozilla po punon mbi sistemin operativ Firefox OS koncepti i të cilit është të furnizojë vetëm një shfletues që xhiron zbatime web. Këtu shfaqen problemet e zakonshme të temës Software-i si Shërbim, përmbi atë të përudhësve me gjasë jo të lirë. Për WebOS-in po ashtu pati njoftime se do të hidhej në qarkullim Software i Lirë. Mbetet të shihet nëse krejt pjesët e tij do të jenë të lira dhe nëse do të ketë pajisje të reja që hidhen në treg me WebOS-in.

 

 

Çlironi Pajisjen Tuaj!

Edhe pse në pjesën dërrmuese Android-i është Software i Lirë, pajisjet zakonisht vijnë me software pronësor dhe shërbime që i pengojnë njerëzit t’i përdorin në rrugë të pavarur dhe autonome. Çlirojeni pajisjen tuaj Android: mësoni si të rifitoni kontrollin mbi të dhënat tuaja, me një sistem operativ të lirë dhe me zbatime të lira!

Sisteme Operative

Një sistem operativ është një koleksion programesh që ju bëjnë të mundur përdorimin e telefonit tuaj dhe xhirimin e zbatimeve në të. Edhe pse Android në pjesën dërrmuese është i lirë, mjaft telefona shiten me përbërës pronësorë dhe shtesa. Disa telefona kanë gjithashtu ngarkues nisjeje të kyçur, çka ju pengon të instaloni dhe nisni sisteme të tjerë operativë. Nëse doni të blini një telefon Android, sigurohuni që ngarkuesi i nisjes të mund të shkyçet. Në disa pajisje mund të shkyçet vetëm me trike të mençura dhe prodhuesit priren ta deklarojnë të pavlefshme garancinë në rast se zhbllokoni ngarkuesin e nisjes te pajisjet e tyre. Por, sipas Direktivës Europiane 1999/44/CE, thjesht fakti se ndryshuat ose ndërruat software-in e pajisjes suaj, nuk është arsye e mjaftueshme për ta bërë të pavlefshme garancinë tuaj. Për më tepër informacion, shihni blogun e Karlo Pianës. Ka gjithashtu kompani që i shesin pajisjet e tyre me ngarkues të pabllokuar nisjeje ose që furnizojnë mjetet për ta zhbllokuar atë. Përtej kësaj, është ide e mirë të shihet nëse ka versione të lirë të Android-it që mbulojnë pajisjen.

Replicant OS

Replicant është një shpërndarje Android që është 100% Software i Lirë. Xhiron vetëm në numër shumë të kufizuar pajisjesh. Nëse keni një nga këto pajisje, atëherë këtë duhet të zgjidhni.

CyanogenMod

CyanogenMod është shpërndarja më popullore suplementare për Android. Xhiron në mjaft telefona dhe ofron veçori që nuk gjenden te firmware-et e bazuara në Android-in zyrtar. Ai ofrohet gjithashtu pa zbatimet Google dhe ju jep më tepër liri mbi pajisjen tuaj. CyanogenMod është Software i Lirë i krijuar nga një bashkësi aktive. Që të arrijë të xhirojë në kaq shumë pajisje, ai përdor përudhës pajisjesh dhe firmware jo të lirë që sillen me pajisjen dhe përfshihen në ROM.

Që të instaloni CyanogenMod-in, duhet zhbllokuar ngarkuesi i nisjeve te pajisja juaj. Kjo Wiki për CyanogenMod-in përmban udhëzime të hollësishme se si të instalohet.

Pas instalimit, telefoni juaj do të jetë i çliruar nga krejt ato zbatime pronësore të para-instaluara dhe nuk do të jetë më e nevojshme të lidhet telefoni juaj me një llogari Google. Hiq disa përudhës jo të lirë pajisjesh, telefoni juaj do të xhironte vetëm Software të Lirë. Nëse keni dijeni për zbatime software-i jo të lirë shtuar te CyanogenMod, ju lutemi, na e bëni të ditur!

Kemi grumbulluar ca të dhëna se si mund të ndihmoni për të siguruar që CyanogenMod të vazhdojë të jetë i lirë dhe se si të identifikohen dhe të hiqen pjesë jo të lira.

Zbatimet

Për shumicën e njerëzve, Google Play Store (i njohur më herët si tregu për Android) është burimi i vetëm ose kryesor për zbatime. Atje nuk as që nuk ju tregohet nëse një zbatim është Software i Lirë apo jo, lere pastaj mbi licencat e tij. Mjerisht, shumica e zbatimeve prej këtij tregu ose prej të tjerësh janë pronësorë. Edhe nëse instaloni një zbatim Software të Lirë, nuk ka arsye pse duhet besuar në dyorin e shkarkuar. Përdorimi i Google Market-it lyp gjithashtu një llogari Google. Është e këshillueshme që të mos përdoret fare ky treg.

F-Droid

Nisma F-Droid pat filluar që të ndryshohej gjendja e trishtë e zbatimeve Software i Lirë në botën e Android-it. Ajo shërben për të ndërtuar një depo Software-i të Lirë për Android që instalohet lehtë. Përmban një zbatim klienti Android që e bën të lehtë shfletimin për zbatime Software-i të Lirë, instalimin e tyre në pajisjen tuaj, dhe që ndjek përditësimet për to. Kur ka të tilla, përfshin të dhëna se si të dhurohen para për autorët e një zbatimit.

Depoja F-Droid përmban hollësi mbi versione të shumta të secilit zbatim. Mund të krijoni dhe të shtoni lehtësisht depot tuaja. Por meqë nisma është shumë aktive, me programim të decentralizuar dhe e hapur për bashkëveprim, krijimi i depove të tilla vetjake nuk është vërtet i domosdoshëm. Synimi i saj është të përfshihen krejt zbatimet e dobishme Android që janë Software i Lirë dhe të ndiqen përditësimet për to.

Kemi grumbulluar disa të dhëna se si mund të ndihmoni te F-Droid.

Njëkohësim i Të dhënave Tuaja

Kur xhironi vetëm Software të Lirë dhe nuk bazoheni te shërbime jo të lira rrjeti, të tilla si ato që ofron Google-i, mund të duket sikur humbët mundësinë e njëkohësimit të kontakteve tuaja, kalendarit dhe të tjera të dhënave prej pajisjesh tuaja të tjera. Për fat, ka plot Software-e të Lirë që e bëjnë këtë punë:

• ACal njëkohëson librin e adresave dhe kalendarin tuaj Android me shërbyesa CalDAV/CardDAV, të tillë si ownCloud.
• kolab-android njëkohëson librin e adresave dhe kalendarin tuaj Android me dosje Kolab/IMAP.
• Klienti Funambol Sync përdor SyncML-in për njëkohësim të kalendarit dhe librit tuaj të adresave me zbatime të ndryshime.
• SSH Daemon dropbear është i parainstaluar në CyanogenMod dhe mund të përdoret p.sh. për të xhiruar rsync-un.

 

Kontribuoni dhe Ndihmoni të Tjerët!

Ndihmonani të nxisim njerëzit të çlirojnë pajisjet e tyre dhe që të bindim zhvilluesit e zbatimeve t’i hedhin në qarkullim zbatimet e tyre si Software të Lirë. Nismat e ndryshme të Software-it të Lirë po ashtu lypin ndihmë dhe na duhet të sigurojmë që mbeten të lira si në liri. Nëse thjesht doni të përhapni lajmin mbi këtë fushatë, ka material promo për shkarkim, përkthim dhe porositje.

Sisteme Operativë

Nisma Replicant ka nevojë për ndihmë urgjente. Te faqja e saj hyrëse tregohen mjaft rrugë për të ndihmuar.

Edhe pse versione të tjera të Android-it janë tërësisht të bazuara në Software-in e Lirë, ka raste kur te këto ROM-e shtohen zbatime jo të lira. Nëse keni dijeni për software jo të lirë të shtuar te CyanogenMod ose versione të tjera të Android-it, ju lutemi, na e bëni të ditur! Informacionet e deritanishme i grumbullojmë te wiki.

Zbatime dhe F-Droid

Nisma F-Droid radhit mjaft mënyra se si të kontribuohet. Hidhini një sy! Ndoshta ka diçka që ju mund ta bëni lehtë.

Veç kësaj, mund të ndihmoni për ta bërë F-Droid-in të parainstaluar me CyanogenMod-in që kështu të mund të përfitojnë më tepër persona nga një treg i lirë. Të tjera propozime për të ndihmuar në përhapjen e lajmit rreth F-Droid-it mund të gjenden te forumi i F-Droid-it.

Si të Shtoni Zbatime

Ju nxisim të shtoni ju vetë zbatime te F-Droid. Për t’ju ndihmuar ka një doracak. Radha e zbatimeve në pritje për shtim është e gjatë. Shtimi i tyre funksionon në mënyrë të ngjashme me portat FreeBSD dhe gentoo ebuilds, duke plotësuar një kartelë të thjeshtë recete që kontrollon se si ndërtohet paketa prej burimit. Nëse doni që ta shtoni ju vetë një zbatim, do të duhej të lexonit se si funksionon F-Droid me git dhe se si t’i shkruani vetë këto të ashtuquajtura kartela tejtëdhënash.

Çlirim Zbatimesh Jo të Lira

Mjerisht, ka ende disa zbatime që nuk kanë alternativa të lira. Përdorimi i zbatimeve pronësore është ide e dëmshme; ju heq lirinë. Për më tepër, nëse filloni e përdorni një program jo të lirë, nuk do të ndjeni më nevojën që ai të jetë i lirë. Edhe pse nuk dini të programoni, mund të kontaktoni autorët e zbatimeve kryesores dhe t’u kërkoni me mirësjellje arsyet për mosbotimin e zbatimit të tyre si Software të Lirë. Mjaft zbatime janë të passhëm pa pagesë, kështu që paraja nuk është përherë arsyeja mbizotëruese. Ndonjëherë një email mund të ndryshojë gjërat dhe ka pasur deri më sot përpjekje të suksesshme: Chess Walk për shembull tani është i çliruar.

Zbatime Që Ende Kanë Nevojë të Çlirohen

Te wiki jonë kemi listën e zbatimeve që nuk kanë të njëvleftshëm të lirë, por që ka rëndësi të jenë në një sistem të lirë. Ju lutemi, shtoni këtu të tjera zbatime thelbësore. Njerëzit mund të lidhen me autorët e këtyre zbatimeve dhe t’i pyesin pse nuk janë Software i Lirë.

Përgjigje Ndaj Objeksioneve Që Kemi Dëgjuar Prej Programues Zbatimesh

Vetëm pasi të kuptojmë motivimin e programuesve që i mbajnë zbatimet e tyre pronësore, do të dimë se ç’duhet ndryshuar që ata të ndërrojnë mendje dhe si t’i bindim të çlirojnë zbatimet e veta. Ju lutemi, kontribuoni këtu me përvojën tuaj me programues zbatimesh jo të lira dhe ndani me të tjerët përgjigje të dobishme ndaj objeksioneve të tyre.

• Objeksion: Nëse e publikoj zbatimin tim si Software të Lirë, nuk do të jem në gjendje të fitoj para prej tij.
  • Mundeni përsëri ta ofroni zbatimin tuaj në tregje të tjera dhe të kërkoni atje.
  • Ofroni mundësi që njerëzit të dhurojnë. Mund të përfshihen në tregje të lira si F-Droid, dhe përdoruesve të tij u pëlqen të shpërblejnë. Në varësi të rastit konkret, mundet që të fitoni më shumë para nga dhurimet se sa nga shitjet.
• Objeksion: Por po qe zbatimi im Software i Lirë, mund të shpërndahet nga të tjerë njerëz dhe unë të mos fitoj gjë.
  • Kjo është e vërtetë, por mos harroni që njerëzit që nuk duan t’ju paguajnë për diçka, do ta gjejnë gjithmonë rrugën për të bërë kështu.
  • Nëse ua kërkoni njerëzve në mënyrë miqësore dhe jo forcërisht dhe u jepni atyre arsye të shëndosha, do t’ju japin para.
  • Nëse zbatimin tuaj e hidhni në qarkullim sipas një lejeje copyleft, të tillë si GNU GPL, atëherë keni garancinë që persona të tjerë nuk mund ta shpërndajnë pa dhënë edhe kodin burim po ashtu. Përndryshe përbën shkelje të të drejtave të kopjimit dhe mund të lidheni me operatorin e shitores së zbatimit që ta heqë prej andej.
  • Mund t’u tregoni njerëzve se, me qëllim që të njihet dhe përkrahet puna juaj, ata do të duhej të blinin zbatimin tuaj dhe jo kopje të tjera që mund të shpërndahen nga të tjerë persona.
• Objeksion: Më vjen turp nga kodi im copa-copa dhe nuk dua që ta shohin të tjerët (prej Flattr4Android).
  • Kodi juaj është shumë i dobishëm dhe funksionon. Sigurisht që mund të ishte më i mirë, por cilësia e kodit vjen pas lirisë.
  • Kushdo, në një farë pike, shkrojti kod jo dhe aq të bukur. Ndarja e tij me të tjerët do t’u lejojë këtyre t’ju ndihmojnë ta përmirësoni.

Kontakt

Nëse doni të jini i informuar ose dëshironi të punoni me të tjerë lidhur me një sistem Android të Lirë, mund të pajtoheni te lista e postimeve. Gjithashtu mund të bëni pyetje ose të jepni këshilla apo përshtypje duke na shkruar te android@lists.fsfe.org. Për pyetje teknike rreth zbatimeve, një vend i përshtatshëm për to është kanali IRC për F-Droid-in. Për shkëmbime rreth shtresave të ulëta të Android-it, kanali IRC i Replicant-it dhe CyanogenMod-it janë më të përshtatshëm. Cilido në këtë bashkësi është mjaft miqësor dhe e ka për zemër të ndihmojë të tjerët, ndaj mos kini turp, por merrni pjesë!
Copyright © 2001-2012 Free Software Foundation Europe. Lejohet kopjimi fjalë për fjalë dhe shpërndarja e tërë këtij artikulli në çfarëdo media, me kusht që të ruhet ky shënim.

Etiketa: ACal, Android, Apple, CalDAV/CardDAV, Carlo Piana, Carrier IQ, copyleft, CyanogenMod, demokraci, dropbear, dyor, Enlightenment, F-Droid, Firefox OS, firmware, FreeBSD, FSFE, Funambol Sync, gentoo, GNU GPL, GNU/Linux, Google, Google Analytics, Google Market, Google Play Store, GTA04, hardware, HTML5, IMAP, kod burim, Kolab, kopjeruajtje, korporata, licencë, Maemo/MeeGo, Mer, Mozilla, ngarkues nisjeje, njëkohësim të dhënash, Openmoko, operator, ownCloud, pajisje celulare, përudhës, privatësi, pronësor, Qt, Replicant, Replicant OS, ROM, rsync, ShBA, shërbime rrjeti, shfletues, sistem operativ, software i lirë, Software-i si Shërbim, spiunim, SSH Daemon, SyncML, të dhëna personale, telefon, Tizen, value-added, Web, WebOS, WiFi, zbatim

Marrë nga Mozilla.org

Etiketa: adresë IP, browser, Firefox, gjeolokalizimi, Google Geolocation Privacy Policy, Google Location Services, Mozilla, privatësi, shfletim i ndjeshëm ndaj vendit, shfletues, standarde të hapura, teknologji