Programe Shqip : blogu

nga Richard Stallman

Marrë nga www.gnu.org

Ky është transkriptimi i një videoje të Richard Stallman-it mbi Softet e Lira dhe Arsimin :

Jam Richard Stallman-i.

25 vjetë më parë [më 1983] themelova lëvizjen për Software të Lirë. Software i Lirë është software-i që respekton lirinë e përdoruesve dhe solidaritetin shoqëror në bashkësinë e tyre. Programe jo të lira janë software pronësorë.  Kjo do të thotë që u heqin lirinë përdoruesve, i mbajnë ata të përçarë dhe pa mbështetje.

Të përçarë sepse u ndalohet të ndajnë me të tjerët programin dhe pa mbështetje ngaqë përdoruesi nuk e kanë kodin burim të programit. Që do të thotë, nuk mund ta ndryshojnë dot, madje as mund të shohin se çfarë bën vërtet programi, dhe mund të bëjë gjëra shumë të liga.

Software-i i Lirë nënkupton që përdoruesi ka 4 liri thelbësore:

• Liria 0 është liria për ta xhiruar programin për çfarëdo qëllimi.
• Liria 1 është liria për studimin e kodit burim të programit dhe ndryshimit të tij për ta bërë të bëjë çka doni ju.
• Liria 2 është lira për të ndihmuar fqinjin tuaj; domethënë, liria për të bërë dhe shpërndarë kopje të përpikta të programit kurdo që doni.
• Dhe liria 3 është liria për të kontribuar te bashkësia juaj; që do të thotë, liria për të bërë dhe shpërndarë kopje të versioneve tuaja të modifikuara të programit.

Me këto katër liri një program është Software i Lirë, ngaqë sistemi shoqëror i përdorimit dhe shpërndarjes së tij është një sistem etik që respekton lirinë e gjithkujt dhe lirinë e bashkësisë së përdoruesve.

Software-i duhet të jetë i Lirë sepse lirinë e meritojmë të gjithë, të tërë e meritojmë të na lejohet të marrim pjesë në një bashkësi të lirë.

Prandaj, në shkolla do të duhej të mësohej vetëm Software i Lirë. Ka katër arsye pse duhet bërë kështu.

Arsyeja më e cekët është për të kursyer para. Shkollat nuk kanë para të mjaftueshme, ndaj nuk do të duhej t’i shpërdoronin paratë e tyre duke paguar për leje përdorimi software-esh pronësorë. Kjo është një arsye e qartë, por disa kompani software-i pronësor zakonisht e asgjësojnë këtë arsye të cekët duke dhuruar kopje të programeve të tyre pronësore për shkolla, pa pagesë ose me çmime të ulëta.
Arsyeja pse e bëjnë këtë është që nxënësit të krijojnë varësi. Është plan dashakeq. Është plan për t’i përdorur shkollat si mjete për të imponuar një varësi të përhershme te nxënësit.
Nëse në një shkollë mësohet si të përdoret një program pronësor, nxënësi do të jetë i varur nga ai program, dhe pasi diplomohet do t’i duhet të paguajë që të përdorë atë program. Ka gjasa që do të punojë për një kompani që nuk merr kopje falas të programit.
Prandaj, zhvilluesit e programeve pronësore përdorin shkollat që të imponojnë varësinë e përhershme të krejt shoqërisë. Shkollat duhet të refuzojnë të marrin pjesë në një plan të tillë dashakeq ngaqë shkollat kanë një mision shoqëror, arsimimin e brezit të ardhshëm për të qenë qytetarë të mirë të një shoqërie të aftë, të fortë, të pavarur, bashkëpunuese dhe të lirë. Kjo mund të arrihet vetëm duke u mësuar Software-in e Lirë. Shkollat duhet të eliminojnë, të fshijnë software-et pronësore dhe të instalojnë Software të Lirë.

Por ka një arsye më të thellë: formimi i programuesve të zotë, sepse që të mund të mësohen aftësi të mira programimi nxënësit kanë nevojë të lexojnë shumë kod dhe të shkruajnë shumë kod. Që të mësojnë të shkruajnë kod të zot për programe të mëdha nxënësit kanë nevojë të shkruajnë ndryshime të vogla në kodin e programeve të mëdha. Krejt kjo është e mundshme vetëm me Software-in e Lirë. Vetëm Software-i i Lirë lejon edukim me teknologjinë e informacionit.

Por ka një arsye edhe më të thellë: edukimi me qytetari të mirë, pasi shkollat kanë mision të japin mësim jo vetëm fakte dhe aftësi teknike, por mbi gjithçka frymën e vullnetit të mirë, zakonin e të ndihmuarit të të tjerëve. Prandaj, çdo klasë do të duhej të kishte këtë rregull: “nxënës, po prutë një program në klasë, s’mund ta mbani për vete, duhet ta ndani me krejt klasën.”
Shkolla duhet të praktikojë atë çka predikon, do të duhej të paraqiste në klasa vetëm Software të lirë.

Krejt shkollat do të duhej të kalonin në Software-in e Lirë dhe të japin mësim vetëm Software të Lirë, sepse çdo shkollë do të duhej të merrte pjesë në shpënien e shoqërisë drejt lirisë dhe solidaritetit shoqëror.

Faleminderit.

Të drejta Kopjimi © 2007, 2010, 2012 Richard Stallman

Kjo faqe mund të përdoret sipas një lejeje Creative Commons Attribution-NoDerivs 3.0 United States License.

Etiketa: arsimi, bashkësi, edukimi, kod burim, liri, liria e përdoruesve, mision shoqëror, program, qytetari, Richard Stallman, RMS, shkolla, sistem shoqëror, software i lirë, software pronësorë, solidariteti shoqëror, teknologji e informacionit

Çfarë është shfletuesi Web?

Shfletuesi është një program kompjuteri që shfaq faqe Web.  Shfletuesi juaj ndikon në rrugë të ndryshme mbi mënyrën se si e përdorni Web-in, përfshi këtu sa shpejt hapet një faqe, sa të sigurt jeni kur lundroni në Internet dhe ç’pjesë e të dhënave tuaja u jepen të tjerëve.

Shfletuesat Web nuk duhen ngatërruar me pjesë të tjera kyçe të punimit tuaj online, të tilla si sistemet operative (p.sh. Windows, Mac ose Linux) ose motorë kërkimi (fjala vjen, Google, Yahoo ose Bing).

Nëse s’e keni vrarë shumë mendjen për shfletuesit më parë, ja disa pika para se të vendosni:

A është shfletuesi juaj i lirë?

Sot, krejt shfletuesat më popullorë dhe të respektuar janë të lirë për përdoruesit.  Nëse hasni një site që ju kërkon pagesë përpara se të mund të shkarkoni një shfletues, bëni shumë kujdes, pse gjasat janë të jetë sajesë.

A do të xhirojë shfletuesi në kompjuterin tim?

Jo çdo shfletues xhiron në çdo sistem operativ kompjuterash, ndaj një nga hapat tuaj të parë do të ishte të siguroheni që i zgjedhuri juaj të mbulojë kompjuterin(at) që përdorni. Nëse ju duhet ndihmë për njohjen e kësaj, te www.opentochoice.org kemi postuar një përmbledhje të shfletuesave kryesorë dhe të sistemeve operativë në të cilët funksionojnë.

Nëse keni një kompjuter të vjetër, duhet të shihni edhe nëse sistemi juaj operativ mbulon shfletuesit e sotëm modernë.

A do t’i shfaqë shfletuesi si duhet të tërë site-et që doni të vizitoni?

Teorikisht, çfarëdo shfletuesi, do të duhej të funksiononte në çfarëdo pjese të Web-it, por në praktikë jo çdo shfletues punon me çdo site. Kur ndodh kjo, faqet Web nuk shfaqen si duhet, ose në to mungon tekst, ose mungojnë funksione.

Shfletuesit më popullorë përgjithësisht punojnë me pjesën më të madhe të site-ve, por për këtë nuk ka asnjëherë garanci. Nëse, pasi të keni bërë zgjedhjen tuaj të shfletuesit, shihni se disa site-e nuk punojnë si duhet, mund të provoni një shfletues tjetër dhe të krahasoni përfundimet.

A e respekton shfletuesi vetësinë tuaj?

Historiku i shfletimeve tuaja përmban një sasi shumë të madhe të dhënash personale mbi ju dhe mbi interesat tuaja. Prej vetë natyrës së Web-it, site-et ku hyni mbajnë një regjistër të vizitës suaj (përmes “vendndodhjes suaj IP”, një numër unik i cili identifikon kompjuterin tuaj në Internet), dhe këto të dhëna depozitohen gjithashtu edhe te shfletuesi juaj.

Shumë shfletuesa kanë mekanizma që ju lejojnë të shfletoni pa u bërë grumbullimi i këtyre të dhënave, ose t’i hiqni më pas, nëse e dëshironi këtë. Por, mundet edhe që prodhuesi i shfletuesit tuaj të ketë hyrje te krejt të dhënat që shfletuesi juaj grumbullon rreth jush. Nëse kjo ka rëndësi për ju, ju këshillojmë me forcë të lexoni rregullat e vetësisë të software-it që po merrni në shqyrtim.

A është shfletuesi juaj i sigurt?

Siguria juaj online është shumë e rëndësishme: sa më shumë që e përdorni Web-in, aq më shumë shtohen mundësitë e ekspozimit kundrejt virusesh, sajesash dhe rreziqesh. Kjo është veçanërisht e vërtetë nëse e përdorni Web-in për veprime bankare ose shitblerje online dhe jepni e merrni të dhëna personale të tilla si të dhëna kartash krediti.

Disa shfletuesa përmbajnë mekanizma sigurie, për t’ju ndihmuar në identifikimin e sajesave online (“karremëzimeve”), software-eve dashakeq (“malware”) ose të site-eve që janë kompromentuar. Duhet, pa mëdyshje, të familjarizoheni me mundësitë e ofruara nga shfletuesi që keni zgjedhur për sigurinë (zakonisht të paraqitura te site-i Web i shfletuesit).

Po ashtu, duhet të siguroheni përherë se po përdorni versionin më të përditësuar të shfletuesit tuaj, ngaqë prodhuesit e tyre shpesh hedhin në qarkullim versione të rinj, kur bëjnë ndreqje pas rreziqeve më të reja të shfaqura në Internet.

A jeni në gjendje të administroni kollaj të dhënat e shfletimeve tuaja?

Sa më tepër kohë të përdorim online, aq më tepër të dhëna rreth vetes krijojmë dhe shkëmbejmë: faqerojtësa (të quajtur edhe të parapëlqyerit), historik shfletimi, fjalëkalime e me radhë.

Mund të jetë e vështirë të mbahen mend krejt fjalëkalimet ose të rikujtohet vendi i një site-i që e vizituat javë më parë, kështu që mundësia për të administruar të dhëna të tilla dhe madje edhe kalimi i tyre nga një kompjuter në një tjetër është tejet e dobishme. Disa shfletuesa ju lejojnë ta bëni këtë, duke ju dhënë kështu hyrje “kurdo, kudo” në të dhënat tuaja.

A mund ta personalizoni shfletuesin sipas parapëlqimeve tuaja individuale?

Mjaft shfletuesa ofrojnë të paktën një farë shkalle personalizimi, e cila shtrihet nga ndryshimi i pamjes së butonave ose grafika e dritares, deri te mundësia për të ndryshuar më imtësisht mënyrën se si funksionon, për ta përputhur saktësisht me nevojat tuaja. Disa shfletuesa madje ju lejojnë edhe të bllokoni reklamat, ose ta bëni kompjuterin të mos lejojë asnjë site të xhirojë në të programe dashakeqe pa miratimin tuaj.

Nëse ju intereson personalizimi i shfletuesit tuaj, do të duhej të shihni se sa personalizime të tilla (të quajtura shpesh “shtesa” ose “zgjerime”) ka dhe se deri në çfarë pike mundet të personalizohet shfletuesi juaj.

Si del në punim shfletuesi?

Shpejtësia me të cilën ngarkohet një faqe Web është masë e rëndomtë e punimit të shfletuesit. Edhe pse ka mjaft faktorë që ndikojnë në kohën e ngarkimit të faqes, përfshi këtu shpejtësinë e lidhjes suaj Internet, kompjuterin tuaj dhe vetë faqen, shfletuesi juaj, po njësoj, mund të ketë ndikim të madh në të.

Por, punimi është më tepër se sa thjesht shpejtësia e ngarkimit të faqeve. Disa shfletuesa mund të duan më tepër kujtesë nga kompjuteri juaj se sa disa të tjerë (duke ngadalësuar funksione të tjera në punë e sipër), dhe disa mund të vithisen më shpesh se të tjerët.

Ka një numër rrugësh se si të provohet punimi i shfletuesve, por rruga më e mirë për vlerësimin është të vizitohet i njëjti site me shfletuesa të ndryshëm dhe të shihet cili ju duket më mirë.

A mund të kihet shfletuesi në gjuhën tuaj të parapëlqyer?

Nëse këtë po e lexoni në Shqip, përgjigja thuajse me siguri është “po”. Por, nëse parapëlqeni të shfletoni nga një gjuhë tjetër, duhet të shihnit mundësitë për këtë – numri i gjuhëve në të cilat mund të kihet çdo shfletues ndryshon jo pak.

A ka asistencë për të?

Si me çdo program, kohë pas kohë mund të dalin probleme. Ndaj, garancia se shfletuesi juaj ka asistencë falas, në rastet kur do t’ju duhet ndihmë, duhet marrë në shqyrtim.

Po njësoj, për mjaft programe ka bashkësi përdoruesish dhe programuesish që ofrojnë vullnetarisht kohë dhe dije për të ndihmuar të tjerët. Pjesëmarrja në një bashkësi përdoruesish mund të përmirësojë fort përvojën tuaj në shfletim!

Si ndërtohet shfletuesi?

Software-et krijohen sipas një larmie rrugësh. Disa shfletuesa njihen si “me burim të hapur” ose “software i lirë”, që do të thotë se ju jepet e drejta ta ndryshoni dhe përdorni programin si të doni.

Nga ana tjetër, shfletuesa të tjerë konsiderohen si “me burim të mbyllur” ose “jo të lirë.” Instalimi i programeve të tilla zakonisht do të thotë që jeni i kufizuar nga disa kushte, fjala vjen mosndryshimi i tij në një rrugë të caktuar (edhe pse xhiron në kompjuterin tuaj).

A ju pëlqen shfletimi me të?

Së fundi, ia vlen të përsiatet thjesht mbi faktin nëse ju kënaq a jo përdorimi i shfletuesit tuaj. Web-i mund të bëhet një vend i mrekullueshëm, me mundësi thuajse të pakufizuara për të nxënë, për t’u lidhur me të tjerët, për krijimtari, dhe një shfletues i mirë do të duhej ta thellonte mënyrën se si e përjetoni krejt këtë.

* Material i përgatitur nga Mozilla Foundation për fushatën www.opentochoice.org

Etiketa: Bing, faqerojtës, fjalëkalim, Google, historik shfletimi, i lirë, Internet, karremëzim, Linux, Mac, malware, me burim të hapur, mekanizma sigurie, motorë kërkimi, online, përditësim, program, sajesë, shfletim, shfletues, shitblerje online, shpejtësi ngarkimi, shtesa, siguri online, software, software i lirë, të dhëna personale, vendndodhje IP, vetësi, virus, vithisje, Web, Windows, www.opentochoice.org, Yahoo, zgjerime