Asnjanësi në rrjet do të thotë trajtim i barabartë i të gjitha të dhënave.  Ja, si këto pakete të dhënash.  Asnjanësia në rrjet do të thotë që përdoruesit si ne të vendosin se cilat pajisje, software, shërbime, dhe sajte web përdoren. Përdorimi i rrjetit duhet të jetë i hapët dhe pa palë të treta që të na thonë se çfarë funksionon dhe çfarë jo.

Pse duhet t’ju hyjë në xhep?

Sepse është një gjë e mahnitshme prej së cilës përfitoni çdo ditë dhe ngaqë kjo gjë e mahnitshme është në rrezik.

Ose më saktë:

Një rrjet asnjanës nuk shfaq diskriminim kundrejt dërguesit, lëndës, ose marrësit të paketeve të dërguar të të dhënave. Nuk bën ndonjë dallim se sa paguan për shërbimin dërguesi apo marrësi, ç’lloj zbatimi, ose ç’protokoll e dërgon apo e merr paketin.

Ose me fjalë më të thjeshta…

Përfytyrojeni web-in si një rrugë në të cilën lëvizin paketet e të dhënave. Kjo rrugë lidh krejt kompjuterët që janë të lidhur në internet. Në kryqëzimet e këtyre rrugëve gjenden rrugëzuesit, të cilët drejtojnë paketet e të dhënave në rrugën e duhur për në vendmbërritje. Rrugëzuesve nuk u bëhet vonë se kush vjen. As pyesin se si duket, nga erdhi, ku do të vejë, apo se ç’lëndë kanë me vete.

Me këtë mënyrë unë mund të komunikoj drejtpërsëdrejti me miqtë e mi, edhe kur ata gjenden në një kontinent tjetër, paguajnë çmim të ndryshëm nga i imi, ose kanë tjetër ISP nga unë. Mund ta përdor internetin për të vizituar çfarëdo sajti web ose të luaj çfarëdo loje, pavarësisht se kush e ofron ose se ku gjenden shërbyesit që e bëjnë të mundur. Mund të shoh çfarëdo videoje apo të lexoj çfarëdo blogjesh nga e gjithë bota, dhe mund të marr pjesë në nisma dhe projekte me burim të hapur. Të gjitha këto mund t’i bëj pavarësisht se për t’u futur në internet përdor tablet, laptop, PC, ose pajisje celulare.

Për këtë është interneti. Kjo është mënyra se si presim që ai të funksionojë.
Prej këtyre rrjetesh asnjanëse komunikimi përfitojmë të gjithë ne, si bashkësi. Ata garantojnë hyrjen tonë në krejt lëndën e gatshme në web-in mbarëbotëror.

Prej kësaj, ofruesit e rrjeteve kanë fituar miliarda gjatë viteve të fundit. Asnjanësi në rrjet: një ide mahnitëse për të gjithë ne.

Ku fle lepuri?

Ofruesit e telekomunikacioneve tani pretendojnë se këto rrugë të përfytyruara të dhënash mund të jenë pre e mbingarkesës së trafikut. Ata duan ta shfuqizojnë konceptin e asnjanësisë në rrjet. Sigurisht që kjo nuk është e vërtetë, ngaqë rrjetet e të dhënave nuk janë rrugë të njëmendta. Siç e dimë nga prodhuesit e hardware-it të kësaj infrastrukture rrjeti, ka aftësi të pamata të pashfrytëzuara te rrjeti. Pa përmendur pastaj që operatorët e rrjeteve të shpërndarjes së lëndës na tregojnë se trafiku i të dhënave kushton në mënyrë të pabesueshme fare pak.

Atëherë pse i bëjnë këto pretendime kompanitë e telekomunikacionit?

Vite me radhë furnizuesit e lidhjeve kanë vërejtur me xhelozi qendrat e mëdha të fitimeve të IPS-ve: ofrues lënde, motorë kërkimesh, platforma videosh dhe rrjete sociale. Të tërë këta duan pjesën e tyre prej këtyre fitimeve, ndërkohë që epoka dixhitale zvogëlon burimet tradicionale të të ardhurave. Pra, ata duan jo vetëm të transportojnë, por gjithashtu të keni pushtet dhe kontroll mbi çfarëdo që transportohet.

Si duan ta kryejnë këtë?

Për t’ia arritur kësaj, shërbimet e telekomunikacionit kanë menduar t’i ndajnë të dhënat në kategori, ose më mirë të themi kasta. Kasta më e përulur e këtij sistemi do të ishte interneti i zakonshëm, që do të kihej vetëm për një sasi të kufizuar të dhënash, dhe që do t’i duhej të zinte karriget e fundit, pas kastave të larta, gjatë dërgimit të të dhënave nëpër rrjet. Kasta më e lartë përmban lëndë nga mundësuesit e hyrjes në internet, ndarazi nga vetë interneti, dhe do të gëzonte trajtim me hatër dhe përdorim të pakufishëm – kuptohet nëpërmjet tarifash ekstra. Mes këtyre dy skajeve, ka plot variacione të mundshme.

Për shembull, një kastë për të dhënat nga rrjetet sociale që shtojnë një haraç trafiku të dhënash për shërbimin e këtij rrjeti social. Kjo sigurisht do të thotë që përdoruesit të shërbimit do t’i duhet të paguajë një tarifë ekstra për pajtimin në të. Në të njëjtën mënyrë, mund të sendërtohet një shërbim ekstra që ofron lojëra për konsola ose lexim gazetash në linjë. Ata do të ishin ndaras nga interneti dhe mund të zbatohen pagesa si mbi shpërndarjen e shërbimit, ashtu edhe mbi klientët e tij. Ofertat konkurruese mund të kufizohen ose bllokohen fare.

E si bëhet kjo?

Le t’i kthehemi sërish përfytyrimit të rrjeteve të të dhënave si rrugë. Rrugëzuesi, i cili fillimisht drejtonte të dhënat në rrugën e duhur, do të përditësohej me një stacion kalimpagesash që skanon të dhënat dhe i ndan ato sipas kastash. Në varësi të kastës, ata mund të përdorin një rrugë speciale që është veçuar nga rruga kryesore, për ta përdorur këtë rrugë speciale për mbërritje më të shpejtë në destinacion. Nëse paguani kalimpagesë për kastë më të ulët, për to do përdoret rruga më e ngadaltë, e zakonshmja.

Nëse nga dërguesi nuk bëhet pagesë për të dhënat, atyre do t’u caktohet një kastë më e ulët dhe do t’u lejohet vetëm përdorimi i rrugës kur është e zbrazët dhe kur nuk ka shumë pakete të dhënash që kanë kaluar nëpër stacionin e pagesave. Në qofshin prej programesh, shërbimesh, lënde ose dërguesish që nuk pëlqehen nga furnizuesi i telekomunikacionit, mund të ngadalësohen tej mase, të përzgjidhen, dhe mundet edhe të asgjësohen.

Për më tepër, nëse nuk qe e qartë: ne si konsumatorë paguajmë përherë, pavarësisht se një shërbim, në pozicionin e dërguesit, paguan apo jo kalimpagesa. Për pasojë, trafiku ynë i të dhënave mund të kufizohet dhe neve të na duhet të paguajmë më tepër tarifa trafiku të dhënash.

Ç’do të thotë kjo?

Shërbimet jokomerciale dhe projektet nga bashkësi, të tilla si Wikipedia për shembull, mund të mos e arrijnë dot këtë pagesë kaste dhe pasja e tyre të kufizohet, ose të bëhet krejtësisht e pamundur.
Komunikimet e drejtpërdrejta me miq dhe të njohur të filtrohen, ose të bllokohen si rivale të modeleve të shërbimit dhe tregtisë që kanë zënë vend tashmë.
Pasi një infrastrukturë e tillë kontrolli dhe filtrimi të jetë ndërtuar dhe vënë në punë, filtrimi dhe hedhja tej e të dhënave të padëshiruara, të tilla si oferta dhe shërbime konkurruese, mund të bëhet kollaj. Më pas, filtrimi i opinioneve, informacioneve apo pikëpamjeve politike lyp vetëm një ndryshim të vogël në rregullimet e sistemit.

Dhe po i lanë të kryhen cenimet e asnjanësisë së rrjetit?

Një proces i tillë është shumë e vështirë të prapësohet, edhe sikur të qe e mundshme.
Do të humbnim larminë e internetit, shumëllojshmërinë e mundësive përmes të cilave i japin formë atij.
Do të humbnim shumë lëndë, ngaqë furnizuesit nuk do t’ia dalin dot më të paguajnë tarifat e ndërmarrjeve të telekomunikacionit.
Do të humbnim konkurrencën e lirë dhe me këtë shfaqjen e shërbimeve të reja nga kompani më të vogla apo nga projekte bashkësish.

Hyrja e lirë që gëzojmë sot në lëndë dhe informacione do të mbarojë.

Do të kishim një model interneti me dy, tre ose katër klase, ose madje jo thjesht një internet, por disa, dhe në rrjete të ndryshme, do të mund të kihet lëndë e ndryshme. Diçka e ngjashme me një grup kanalesh TV prej një pakete transmetimesh me pagesë, ku përveç programeve bazë, ka programe me pagesë çmimi i të cilave ndryshon në varësi të kanalit.

Do të mund të hynit vetëm atje ku ofruesit duan dhe presin që të jetë me fitim.
Regjimi i operatorëve të rrjetit do të kufizonte keqas lirinë e sotme të informacionit në internet. Dhe këtë humbje do të na duhet ta paguajmë edhe më shumë.

Megjithatë, ofruesit tanë thonë se nuk do ta bënin kurrë këtë; se është thjesht diçka si një rritje çmimi!
Ama, është vërtetuar se ofruesit e telekomunikacioneve na gënjejnë sy për sy lidhur me ligjshmërinë e argumenteve rreth goditjes së asnjanësisë së rrjetit. Për shembull, pretendimi i mospasjes së kapaciteteve, ose se vendet me ligje për asnjanësinë e rrjeti do të shpinin në lidhje më të ngadaltë interneti.
Kur kanë gënjyer deri këtu, çne të na tregonin të vërtetën, kur premtojnë se me paratë shtesë do të ndërtojnë një rrjet më të shpejtë, teksa pretendojnë se nuk do të sitin të dhënat tona, ndërkohë që kjo u duhet për ta vënë në punë sistemin e kastave?
Si mund ta ruajnë pasurinë e internetit dhe konkurrencën me një sistem të tillë?

Prandaj:

Protestoni tok me ne!
Kërkoni dispozita ligjore për asnjanësinë në rrjet në vendin tuaj dhe në BE!
Kërkoni trajtim të barabartë të të dhënave!
Kundërshtoni trajtimin me hatër të të dhënave me pagesë në shkëmbim të një trajtimi më të keq për të dhënat tuaja personale!
Kundërshtoni kyçjet e rrjeti dhe ngadalësimet artificiale!
Luftoni për një rrjet komunikimesh të hapur dhe të lirë, nga i cili përfitojmë të gjithë tok si bashkësi!
Kërkoni trafik të pamanipuluar të dhënash!
Mos pranoni diskriminim ose dhënie përparësish të të dhënave, pavarësisht se për ç’arsye!
Askush nuk ka të drejtë të zhbirojë në trafikun tonë. Asgjë nuk e përligj.
Të gjithë kemi të drejtën për asnjanësi rrjeti, madje edhe në rrjetet e celularëve!

Rrjet të njëmendtë, tani dhe në të ardhmen!

Shënim: Teksti është përkthimi i një videoje që mund ta shihni këtu

Etiketa: asnjanësia në rrjet, bashkësi, BE, blog, Burim i Hapur, dërgim të dhënash, dhënie përparësish, diskriminim, dispozita ligjore, epoka dixhitale, filtrim, fitime, haraç, hardware, i hapët, Internet, ISP, kasta, klas, kompjuter, konkurrencë, konsumator, kyçje rrjeti, laptop, lëndë, ligjshmëri e argumenteve, motorë kërkimesh, ofrues lënde, operator, pagesë, pajisje, pajisje celulare, paket të dhënash, palë të treta, PC, platforma videosh, protestë, protokoll, rrjet asnjanës, rrjete, rrjete sociale, rrjetet e celularëve, rrugëzues, sajt web, sajte web, shërbime, shërbime telekomunikacioni, shërbyes, shpërndarje, shumëllojshmëri, software, tablet, tarifë ekstra, të dhëna personale, telekomunikacione, trafik i pamanipuluar, TV me pagesë, video, Web, Wikipedia, zbatim

Marrë nga documentfreedom.org

Etiketa: .flv, .swf, Adobe Flash, Adobe Flash Media Server, alternativa, animacione HTML 5, audio, bamirëse, BBC, cënueshmëri të sigurisë, cookie, Daily Motion, Facebook, Firefox, Flash, Flash Media Server, Flash Plug-in, Grooveshark, Html 5, Internet, kompjuter desktop, kosto, kyçje, media, monopol, popullariteti, privatësi, pronësor, qeveritare, shenjë tregtare, shërbyes, shfletues, shtojcë, site, software, Standard i Hapur, teknologji, video, Vimeo, vjedhjeje identiteti, Youtube, zbatim, zgjatim

Marrë nga documentfreedom.org

Standardet e Hapura janë thelbësore për ndërveprueshmërinë dhe lirinë e zgjedhjes të bazuar në meritat e secilit zbatim software. Ato ofrojnë liri nga kyçja e të dhënave dhe kyçjet nga ana e shitësve që pasojnë ato. Kjo i bën Standardet e Hapura thelbësore për qeveritë, kompanitë, organizmat dhe përdoruesi individualë të teknologjive të informacionit.

Përkufizim

Për qëllimet e Ditës së Lirisë së Dokumenteve, kuptimi që përdorim ne për “Standarde të Hapura” është që standardi duhet të jetë:

1. subjekt i vlerësimit të plotë publik dhe përdorimit pa pengesa në mënyrë të barabartë për të gjitha palët;
2. pa ndonjë përbërës apo zgjerim që varet nga formate ose protokolle të cilat vetë nuk pajtohen me përkufizimin e Standardit të Hapur;
3. i lirë nga klauzola ligjore ose teknike të cilat i kufizojnë përdorimin nga çfarëdo pale ose në çfarëdo modeli biznesi;
4. i administruar dhe i zhvilluar më tej në mënyrë të pavarur nga çfarëdo tregtuesi nën një proces të hapur për pjesëmarrjen e barasvlershme të konkurrentëve dhe palëve të treta;
5. i passhëm në sendërtime të plota të shumta nga tregtues konkurrentë, ose si një sendërtim i plotë i passhëm njësoj nga krejt palët.

Me një periudhë garancie për “standarde të rinj” për pikën e pestë.

Ç’duan të thonë Standardet e Hapura për ju

Efekte të dukshëm të Standardeve të Hapura janë që ju mundeni:

• Të zgjidhni çfarëdo sistemi operativ apo zbatimi dhe prapë të jeni në gjendje të lexoni ose përpunoni krejt dokumentet tuaj të dikurshëm.
• Të bashkëpunoni me të tjerët pavarësisht se çfarë software-i përdorin ata.
• Të përdorni çfarëdo software-i të zgjedhur prej jush për ndërveprim me qeverinë tuaj.

Efektet më pak të dukshëm të Standardeve të Hapura janë ato që shpien në më tepër konkurrencë te software-et, dhe në zgjidhje TI qeveritare më të efektshme, që shmangin kosto të rrjedhura nga kyçjet.

Më tepër informacion mbi Standardet e Hapura

• Wikipedia
• Free Software Foundation Europe mbi Standardet e Hapura
• UN IGF Dynamic Coalition mbi Standardet e Hapura
• The Digital Standards Organisation
• OpenStandards.net
• Listë grupesh që prodhojnë Standarde të Hapura

Etiketa: formate, Free Software Foundation Europe, informacioni, klauzola, konkurrentë, kosto, liria e zgjedhjes, model biznesi, ndërveprueshmëri, OpenStandards.net, protokolle, qeveri, sendërtim, sistem operativ, standarde të hapura, teknologji, The Digital Standards Organisation, Wikipedia, zbatim

Marrë nga documentfreedom.org

Ç’është ‘Liria e Dokumenteve’?

Dokumentet që janë të lira, mund të përdoren në cilëndo mënyrë që ka si qëllim autori. Ato mund të lexohen, transmetohen, përpunohen, dhe transformohen duke përdorur një larmi mjetesh. Dokumentet që nuk janë të lira, janë të kyçura nga një produkt ose kompani e dhënë. Autori nuk mund të zgjedhë se si të përdoren ato, ngaqë kjo kontrollohet përmes kufizimesh teknike, njësoj si një automjet i fuqishëm që është i kufizuar deri në 50km/orë.

A ndodh kjo vetëm me dokumentet?

Jo! Liria për të pasur kontrollin e punëve tuaja krijuese ka të bëjë me më shumë se thjesht ese dhe fletëllogaritje – Liria e Dokumenteve ka të bëjë me krejt format e të dhënave, përfshi grafikën, partitura dhe regjistrime muzikore, email-e, dhe statistika. Këto mund të depozitohen sipas mënyrash që e fuqizojnë përdoruesin, por mundet edhe të ruhen në formate që na e bëjnë të vështirë dhe na manipulojnë, me kosto të stërmëdha për ne.

Pse përputhshmëria është e rëndësishme?

Ju kujtohet kur ju dërguan një kartelë të rëndësishme të cilën kompjuteri juaj nuk e hapte dot si duhej? E mbani mend kur ju desh të blini ose të shkarkoni një zbatim të ri vetëm që të mund të hapnit një bashkangjitje që ju duhej për punë? Papërputhshmëritë si këto zakonisht shkaktohen nga mënyra të ruajtjes së informacionit, të cilat janë të fshehta (‘të mbyllura’), dhe në pronësi private (‘pronësore’). Ato shkaktojnë probleme shumë të mëdha për njerëzit, kompanitë dhe qeveritë, dhe kjo i koston shoqërisë jashtë mase nga ana e frymës krijuese, prodhimshmërisë dhe efektshmërisë. Standardet e papërputhshme përdoren për të manipuluar tregjet dhe për t’u lejuar kompanive t’i bëjnë njerëzit të paguajnë çmime shumë të larta thjesht për privilegjin e hyrjes dhe përdorimit të vetë të dhënave të tyre. Standardet e mbyllura janë gjithashtu në themel të monopoleve teknologjike më të këqija në botë.

Shembull: Zbatimi juaj i zakonshëm për përpunim tekstesh nuk mund të hapë një kartelë të krijuar nga njëri prej kolegëve tuaj. Duhet tani të blini ose të shkarkoni një fjalëpërpunues të ri, të krijuar nga e njëjta kompani që ka prodhuar të tyren, që të mund ta hapni kartelën, edhe pse keni tashmë një të tillë që ju pëlqen.

Po protokollet?

Standardet duhet të jenë të Hapura si për shpërnguljen, ashtu edhe për depozitimin, dhe ndërfaqet dhe protokollet janë po aq të rëndësishme këtu sa dhe vetë formatet e ruajtjes së të dhënave. Sillni në mend një letër – ajo nuk mund të plotësojë funksionin e vet po qe se adresa nuk është e lexueshme, dhe nëse zarfi është i pahapshëm nga marrësi. Po njësoj, një mesazh i dërguar online mund të lexohet vetëm nëse përdor një protokoll të mirëpranuar (adresa) dhe përmban të dhëna që mund të lexohen (zarfi). Shpesh kompanitë përdorin format të Standardit të Hapur për dërgim të dhënash në format të mbyllur, të tillë si Adobe Flash për transmetim videosh nën formatin pronësor Flash Video përmes protokollit web Open HTTP. Por ja që Liria lyp që të dyja aspektet të jenë të Hapura.

Çfarë janë Standardet e Hapura?

Janë formate që gjithkush mund t’i përdorë pa pagesë dhe pa kufizime. Ata ofrohen me përputhshmërinë “të trupëzuar” – mënyra se si funksionojnë ndahet publikisht me të tjerët dhe cilido individ apo organizëm mund t’i përdorë në produktet dhe shërbimet e tyre pa kërkuar leje diku. Standardet e Hapura janë themelet e bashkëpunimit dhe shoqërisë moderne: hekurudhat, prizat e korrentit, gjuha natyrale janë të tëra shembuj specifikimesh mbi të cilat bazohemi dhe i marrin të mirëqena. Përfytyroni sikur për të folurit në Shqip të lypej leje diku dhe të duhej të paguhej një çmim – shoqëria do të ishte e prapambetur dhe kaotike. Lexoni më tepër rreth Standardeve të Hapura dhe se si përkufizohen ato.

Aktivizohuni

Mund të merrni pjesë duke organizuar veprimtari në qytetin tuaj, duke shpërndarë fletëpalosje, duke organizuar biseda, duke shtuar një stemë te blogu juaj, duke dhuruar para, dhe me shumë mënyra të tjera. Aktivizohuni!

Etiketa: Adobe Flash, DFD, Dita e Lirisë së Dokumenteve, DLD, dokumente të kyçura, efektshmëri, fjalëpërpunues, formate të dhënash, formate të hapura, kartelë, kompjuter, kufizime teknike, monopole teknologjike, ndërfaqe, papërputhshmëri, përpunim tekstesh, përputhshmëria, pronësor, protokolle, qeveri, ruajtje informacioni, shoqëri, standarde të hapura, standarde të mbyllura, teknologji komunikacioni, tregje, zbatim

Marrë prej FSFE-së

 

Android-i është një sistem operativ në masë dërrmuese i lirë, kryesisht i zhvilluar nga Google. Për fat të keq, përudhësit për shumicën e pajisjeve dhe shumica e zbatimeve të “tregut” nuk janë të lira (si te “fjala e lirë”, jo si te “birrë e lirë”). Ata shpesh funksionojnë kundër interesit të përdoruesve, i spiunojnë ata dhe në disa raste nuk mundet as edhe të hiqen prej andej.

Kjo fushatë mund t’ju ndihmojë të rifitoni kontrollin mbi pajisjen tuaj Android dhe mbi të dhënat tuaja. Përmes saj grumbullohen të dhëna mbi xhirimin e një sistemi Android sa më të lirë që mundet dhe përpiqemi të bashkërendojmë përpjekjet në këtë fushë.

Doni një pajisje celulare që është realisht e juaja kur e blini? Doni një pajisje celulare që nuk ju spiunon dhe që nuk ua jep të dhënat tuaja korporatave gjigande? Atëherë vazhdoni leximin!

 

Çlironi Pajisjen Tuaj

Mësoni si të çlironi pajisjen tuaj dhe të rifitoni kontrollin e të dhënave tuaja duke kaluar te një sistem operativ Android të lirë me zbatime të lira (si te liria). Kemi grumbulluar krejt informacionin e nevojshëm.

Pse Lypset Që Pajisja Juaj Celulare Të Jetë e Lirë

Pajisjet celulare janë kompjuter të vegjël që i kemi me vete gjithë kohën. Ato kanë dijeni mbi vendndodhjen tonë dhe përmbajnë foto vetjake. I përdorim për të komunikuar me miqtë tanë, familjen tonë dhe ndoshta me dashurinë tonë të fshehtë. Na lejojnë po ashtu të shfrytëzojmë internetin dhe kanë të trupëzuar kamera dhe mikrofon. Duke qenë mjete kaq të fuqishme, mund të sjellin rreziqe të mëdha për privatësinë, por në të njëjtën kohë mundemi të bëjmë gjëra të mëdha me to: varet se kush i kontrollon.

Liria dhe Kontrolli

Shumica e pajisjeve celulare nuk kontrollohen nga përdoruesit, por nga prodhuesi dhe operatori. Software-i që xhiron në to nuk është Software i Lirë. Madje edhe telefonat Android shiten me shtesa software-i jo të lirë dhe pronësor që nuk punojnë në interes të plotë të përdoruesit. Përditësimet e software-it janë të mundshme vetëm për sa kohë prodhuesi ende ka interes komercial për pajisjen tuaj. Zbatimet që mund të kihen nga tregu zyrtar në shumicën e tyre janë jo të lirë. Askujt nuk i lejohet të studiojë se si funksionojnë dhe se çfarë bëjnë pikërisht në telefonin tuaj. Ndonjëherë thjesht nuk punojnë saktësisht si prisnit, por ndonjëherë përmbajnë edhe mekanizma dashakeqë.

Xhirimi vetëm i Software-it të Lirë në pajisjen tuaj jua kalon juve kontrollin. Edhe pse ndoshta nuk i keni krejt aftësitë për ushtrim të drejtpërdrejtë të krejt lirisë suaj, do të përfitoni prej një bashkësie plot jetë që mund t’ia arrijë kësaj tok me ju.

 

Privatësia

Pajisjet tona celulare përmbajnë më tepër të dhëna personale se sa shumica e ditarëve privatë. Por sistemet pronësore, madje edhe shumica e telefonave Android, janë hartuar t’ua kalojnë këto të dhëna kompanive si Google ose Apple. Shumica e përdoruesve nuk nuk kanë kontroll të plotë mbi të dhënat personale në pajisjet e tyre. Rrugë të volitshme për njëkohësimin e pajisjeve të ndryshme dhe për kopjeruajtjen e të dhënave ndjellin gjithnjë e më shumë njerëz drejt depozitimit të krejt të dhënave të tyre në shërbyes të centralizuar të mbajtur në punë nga disa korporata që ekzistojnë për fitime. Këto zakonisht gjenden në ShBA dhe e kanë të detyruar t’ia kalojnë të dhënat tuaja qeverisë së ShBA-ve fill e pas një kërkese të thjeshtë. Cilido që ka informacione personale mbi ne është në gjendje të na manipulojë. Ndaj pajisjet jo të lira janë një kërcënim për demokracinë dhe shoqërinë tonë.

Privatësia është një nga arsyet më të rëndësishme për të përkrahur Software-in e Lirë. Shtesat pronësore të tilla si Carrier IQ spiunojnë përdoruesit e telefonave të mençur pa dijeni e tyre. Mjaft zbatime nga tregu përmbajnë anë dashakeqe. Ato lexojnë të dhëna private, të tilla si libri juaj i adresave dhe “phone home”, ose përdorin Google Analytics për të dërguar të dhëna te Google. Këta janë vetëm disa shembuj të zbuluar deri më sot. Mungesa e lirisë pengon këqyrjen e pavarur dhe mekanizmat e fshehtë të spiunimit dalin në dritë vetëm aksidentalisht.

Shumica e telefonave të mençur kërkojnë medoemos që të lidheni dhe të bëni identifikimin e vetes te një shërbyes i centralizuar përpara se të mundeni t’i përdorni ashtu si duhet. Përdoruesve u mbetet të besojnë shërbyesin pa ditur se çfarë të dhënash depozitohen në të dhe se si përpunohen ato ose si lidhen me të dhëna të tjera. Një telefon që xhiron vetëm Software të Lirë nuk ju kërkon të jepni të dhëna te një shoqëri që nuk i zihet besë ose që ju nguc të bëni kështu – më e pakta është që kjo të ketë shumë pak gjasa, ngaqë veprimet e software-it do të ishin të dukshme dhe bashkësia do të ishte në gjendje të ndërtonte një version alternativ. Leverditë e shërbimeve “value-added” që shpesh çiftohen me lidhje të tilla mund të ofrohen edhe nga përdorimi i Software-it të lirë. Kështu ruani kontrollin mbi të dhënat tuaja personale, ditari juaj mbetet pronë e juaja. Edhe mishi të piqet, edhe helli mos digjet.

 

Të tjera Nisma të Afërta

Edhe pse kjo fushatë merret me Android-in, ka nisma të tjera që e bëjnë të mundur përdorimin e kompjuterave të vegjël celularë me (në pjesën dërrmuese) Software të Lirë. Për shkak të gjendjes së përudhësve në hardware-in për celular, asnjë prej këtyre nismave nuk është në gjendje t’i bëjë këto makina të funksionojnë në liri. Për mjaft pajisje të tilla lypsen përudhës jo të lirë dhe firmware që të mund të funksionojnë në liri.

Nga fusha hardware kemi telefonin GTA04. Është vazhdimtari i Openmoko GTA02 dhe qe hartuar që të mos kërkojë përudhës pronësorë për funksionimin. Xhiron GNU/Linux, por lyp firmware jo të lirë që të mund të shfrytëzojë WiFi-n. Kaq pranë qëllimit, dhe prapëseprapë kaq larg.

Nismat Maemo/MeeGo ndërtuan sisteme për telefonë celularë të bazuara në GNU/Linux, me plot përbërës jo të lirë. Tani kanë kaluar te Mer dhe Tizen. Mer është një përpjekje bashkësie për të vazhduar punën mbi kodin bazë të MeeGo-s duke përdorur Qt-në, Tizen është nismë korporate që përdor vetëm disa pjesë të MeeGo-s plus Enlightenment dhe HTML5.

Mozilla po punon mbi sistemin operativ Firefox OS koncepti i të cilit është të furnizojë vetëm një shfletues që xhiron zbatime web. Këtu shfaqen problemet e zakonshme të temës Software-i si Shërbim, përmbi atë të përudhësve me gjasë jo të lirë. Për WebOS-in po ashtu pati njoftime se do të hidhej në qarkullim Software i Lirë. Mbetet të shihet nëse krejt pjesët e tij do të jenë të lira dhe nëse do të ketë pajisje të reja që hidhen në treg me WebOS-in.

 

 

Çlironi Pajisjen Tuaj!

Edhe pse në pjesën dërrmuese Android-i është Software i Lirë, pajisjet zakonisht vijnë me software pronësor dhe shërbime që i pengojnë njerëzit t’i përdorin në rrugë të pavarur dhe autonome. Çlirojeni pajisjen tuaj Android: mësoni si të rifitoni kontrollin mbi të dhënat tuaja, me një sistem operativ të lirë dhe me zbatime të lira!

Sisteme Operative

Një sistem operativ është një koleksion programesh që ju bëjnë të mundur përdorimin e telefonit tuaj dhe xhirimin e zbatimeve në të. Edhe pse Android në pjesën dërrmuese është i lirë, mjaft telefona shiten me përbërës pronësorë dhe shtesa. Disa telefona kanë gjithashtu ngarkues nisjeje të kyçur, çka ju pengon të instaloni dhe nisni sisteme të tjerë operativë. Nëse doni të blini një telefon Android, sigurohuni që ngarkuesi i nisjes të mund të shkyçet. Në disa pajisje mund të shkyçet vetëm me trike të mençura dhe prodhuesit priren ta deklarojnë të pavlefshme garancinë në rast se zhbllokoni ngarkuesin e nisjes te pajisjet e tyre. Por, sipas Direktivës Europiane 1999/44/CE, thjesht fakti se ndryshuat ose ndërruat software-in e pajisjes suaj, nuk është arsye e mjaftueshme për ta bërë të pavlefshme garancinë tuaj. Për më tepër informacion, shihni blogun e Karlo Pianës. Ka gjithashtu kompani që i shesin pajisjet e tyre me ngarkues të pabllokuar nisjeje ose që furnizojnë mjetet për ta zhbllokuar atë. Përtej kësaj, është ide e mirë të shihet nëse ka versione të lirë të Android-it që mbulojnë pajisjen.

Replicant OS

Replicant është një shpërndarje Android që është 100% Software i Lirë. Xhiron vetëm në numër shumë të kufizuar pajisjesh. Nëse keni një nga këto pajisje, atëherë këtë duhet të zgjidhni.

CyanogenMod

CyanogenMod është shpërndarja më popullore suplementare për Android. Xhiron në mjaft telefona dhe ofron veçori që nuk gjenden te firmware-et e bazuara në Android-in zyrtar. Ai ofrohet gjithashtu pa zbatimet Google dhe ju jep më tepër liri mbi pajisjen tuaj. CyanogenMod është Software i Lirë i krijuar nga një bashkësi aktive. Që të arrijë të xhirojë në kaq shumë pajisje, ai përdor përudhës pajisjesh dhe firmware jo të lirë që sillen me pajisjen dhe përfshihen në ROM.

Që të instaloni CyanogenMod-in, duhet zhbllokuar ngarkuesi i nisjeve te pajisja juaj. Kjo Wiki për CyanogenMod-in përmban udhëzime të hollësishme se si të instalohet.

Pas instalimit, telefoni juaj do të jetë i çliruar nga krejt ato zbatime pronësore të para-instaluara dhe nuk do të jetë më e nevojshme të lidhet telefoni juaj me një llogari Google. Hiq disa përudhës jo të lirë pajisjesh, telefoni juaj do të xhironte vetëm Software të Lirë. Nëse keni dijeni për zbatime software-i jo të lirë shtuar te CyanogenMod, ju lutemi, na e bëni të ditur!

Kemi grumbulluar ca të dhëna se si mund të ndihmoni për të siguruar që CyanogenMod të vazhdojë të jetë i lirë dhe se si të identifikohen dhe të hiqen pjesë jo të lira.

Zbatimet

Për shumicën e njerëzve, Google Play Store (i njohur më herët si tregu për Android) është burimi i vetëm ose kryesor për zbatime. Atje nuk as që nuk ju tregohet nëse një zbatim është Software i Lirë apo jo, lere pastaj mbi licencat e tij. Mjerisht, shumica e zbatimeve prej këtij tregu ose prej të tjerësh janë pronësorë. Edhe nëse instaloni një zbatim Software të Lirë, nuk ka arsye pse duhet besuar në dyorin e shkarkuar. Përdorimi i Google Market-it lyp gjithashtu një llogari Google. Është e këshillueshme që të mos përdoret fare ky treg.

F-Droid

Nisma F-Droid pat filluar që të ndryshohej gjendja e trishtë e zbatimeve Software i Lirë në botën e Android-it. Ajo shërben për të ndërtuar një depo Software-i të Lirë për Android që instalohet lehtë. Përmban një zbatim klienti Android që e bën të lehtë shfletimin për zbatime Software-i të Lirë, instalimin e tyre në pajisjen tuaj, dhe që ndjek përditësimet për to. Kur ka të tilla, përfshin të dhëna se si të dhurohen para për autorët e një zbatimit.

Depoja F-Droid përmban hollësi mbi versione të shumta të secilit zbatim. Mund të krijoni dhe të shtoni lehtësisht depot tuaja. Por meqë nisma është shumë aktive, me programim të decentralizuar dhe e hapur për bashkëveprim, krijimi i depove të tilla vetjake nuk është vërtet i domosdoshëm. Synimi i saj është të përfshihen krejt zbatimet e dobishme Android që janë Software i Lirë dhe të ndiqen përditësimet për to.

Kemi grumbulluar disa të dhëna se si mund të ndihmoni te F-Droid.

Njëkohësim i Të dhënave Tuaja

Kur xhironi vetëm Software të Lirë dhe nuk bazoheni te shërbime jo të lira rrjeti, të tilla si ato që ofron Google-i, mund të duket sikur humbët mundësinë e njëkohësimit të kontakteve tuaja, kalendarit dhe të tjera të dhënave prej pajisjesh tuaja të tjera. Për fat, ka plot Software-e të Lirë që e bëjnë këtë punë:

• ACal njëkohëson librin e adresave dhe kalendarin tuaj Android me shërbyesa CalDAV/CardDAV, të tillë si ownCloud.
• kolab-android njëkohëson librin e adresave dhe kalendarin tuaj Android me dosje Kolab/IMAP.
• Klienti Funambol Sync përdor SyncML-in për njëkohësim të kalendarit dhe librit tuaj të adresave me zbatime të ndryshime.
• SSH Daemon dropbear është i parainstaluar në CyanogenMod dhe mund të përdoret p.sh. për të xhiruar rsync-un.

 

Kontribuoni dhe Ndihmoni të Tjerët!

Ndihmonani të nxisim njerëzit të çlirojnë pajisjet e tyre dhe që të bindim zhvilluesit e zbatimeve t’i hedhin në qarkullim zbatimet e tyre si Software të Lirë. Nismat e ndryshme të Software-it të Lirë po ashtu lypin ndihmë dhe na duhet të sigurojmë që mbeten të lira si në liri. Nëse thjesht doni të përhapni lajmin mbi këtë fushatë, ka material promo për shkarkim, përkthim dhe porositje.

Sisteme Operativë

Nisma Replicant ka nevojë për ndihmë urgjente. Te faqja e saj hyrëse tregohen mjaft rrugë për të ndihmuar.

Edhe pse versione të tjera të Android-it janë tërësisht të bazuara në Software-in e Lirë, ka raste kur te këto ROM-e shtohen zbatime jo të lira. Nëse keni dijeni për software jo të lirë të shtuar te CyanogenMod ose versione të tjera të Android-it, ju lutemi, na e bëni të ditur! Informacionet e deritanishme i grumbullojmë te wiki.

Zbatime dhe F-Droid

Nisma F-Droid radhit mjaft mënyra se si të kontribuohet. Hidhini një sy! Ndoshta ka diçka që ju mund ta bëni lehtë.

Veç kësaj, mund të ndihmoni për ta bërë F-Droid-in të parainstaluar me CyanogenMod-in që kështu të mund të përfitojnë më tepër persona nga një treg i lirë. Të tjera propozime për të ndihmuar në përhapjen e lajmit rreth F-Droid-it mund të gjenden te forumi i F-Droid-it.

Si të Shtoni Zbatime

Ju nxisim të shtoni ju vetë zbatime te F-Droid. Për t’ju ndihmuar ka një doracak. Radha e zbatimeve në pritje për shtim është e gjatë. Shtimi i tyre funksionon në mënyrë të ngjashme me portat FreeBSD dhe gentoo ebuilds, duke plotësuar një kartelë të thjeshtë recete që kontrollon se si ndërtohet paketa prej burimit. Nëse doni që ta shtoni ju vetë një zbatim, do të duhej të lexonit se si funksionon F-Droid me git dhe se si t’i shkruani vetë këto të ashtuquajtura kartela tejtëdhënash.

Çlirim Zbatimesh Jo të Lira

Mjerisht, ka ende disa zbatime që nuk kanë alternativa të lira. Përdorimi i zbatimeve pronësore është ide e dëmshme; ju heq lirinë. Për më tepër, nëse filloni e përdorni një program jo të lirë, nuk do të ndjeni më nevojën që ai të jetë i lirë. Edhe pse nuk dini të programoni, mund të kontaktoni autorët e zbatimeve kryesores dhe t’u kërkoni me mirësjellje arsyet për mosbotimin e zbatimit të tyre si Software të Lirë. Mjaft zbatime janë të passhëm pa pagesë, kështu që paraja nuk është përherë arsyeja mbizotëruese. Ndonjëherë një email mund të ndryshojë gjërat dhe ka pasur deri më sot përpjekje të suksesshme: Chess Walk për shembull tani është i çliruar.

Zbatime Që Ende Kanë Nevojë të Çlirohen

Te wiki jonë kemi listën e zbatimeve që nuk kanë të njëvleftshëm të lirë, por që ka rëndësi të jenë në një sistem të lirë. Ju lutemi, shtoni këtu të tjera zbatime thelbësore. Njerëzit mund të lidhen me autorët e këtyre zbatimeve dhe t’i pyesin pse nuk janë Software i Lirë.

Përgjigje Ndaj Objeksioneve Që Kemi Dëgjuar Prej Programues Zbatimesh

Vetëm pasi të kuptojmë motivimin e programuesve që i mbajnë zbatimet e tyre pronësore, do të dimë se ç’duhet ndryshuar që ata të ndërrojnë mendje dhe si t’i bindim të çlirojnë zbatimet e veta. Ju lutemi, kontribuoni këtu me përvojën tuaj me programues zbatimesh jo të lira dhe ndani me të tjerët përgjigje të dobishme ndaj objeksioneve të tyre.

• Objeksion: Nëse e publikoj zbatimin tim si Software të Lirë, nuk do të jem në gjendje të fitoj para prej tij.
  • Mundeni përsëri ta ofroni zbatimin tuaj në tregje të tjera dhe të kërkoni atje.
  • Ofroni mundësi që njerëzit të dhurojnë. Mund të përfshihen në tregje të lira si F-Droid, dhe përdoruesve të tij u pëlqen të shpërblejnë. Në varësi të rastit konkret, mundet që të fitoni më shumë para nga dhurimet se sa nga shitjet.
• Objeksion: Por po qe zbatimi im Software i Lirë, mund të shpërndahet nga të tjerë njerëz dhe unë të mos fitoj gjë.
  • Kjo është e vërtetë, por mos harroni që njerëzit që nuk duan t’ju paguajnë për diçka, do ta gjejnë gjithmonë rrugën për të bërë kështu.
  • Nëse ua kërkoni njerëzve në mënyrë miqësore dhe jo forcërisht dhe u jepni atyre arsye të shëndosha, do t’ju japin para.
  • Nëse zbatimin tuaj e hidhni në qarkullim sipas një lejeje copyleft, të tillë si GNU GPL, atëherë keni garancinë që persona të tjerë nuk mund ta shpërndajnë pa dhënë edhe kodin burim po ashtu. Përndryshe përbën shkelje të të drejtave të kopjimit dhe mund të lidheni me operatorin e shitores së zbatimit që ta heqë prej andej.
  • Mund t’u tregoni njerëzve se, me qëllim që të njihet dhe përkrahet puna juaj, ata do të duhej të blinin zbatimin tuaj dhe jo kopje të tjera që mund të shpërndahen nga të tjerë persona.
• Objeksion: Më vjen turp nga kodi im copa-copa dhe nuk dua që ta shohin të tjerët (prej Flattr4Android).
  • Kodi juaj është shumë i dobishëm dhe funksionon. Sigurisht që mund të ishte më i mirë, por cilësia e kodit vjen pas lirisë.
  • Kushdo, në një farë pike, shkrojti kod jo dhe aq të bukur. Ndarja e tij me të tjerët do t’u lejojë këtyre t’ju ndihmojnë ta përmirësoni.

Kontakt

Nëse doni të jini i informuar ose dëshironi të punoni me të tjerë lidhur me një sistem Android të Lirë, mund të pajtoheni te lista e postimeve. Gjithashtu mund të bëni pyetje ose të jepni këshilla apo përshtypje duke na shkruar te android@lists.fsfe.org. Për pyetje teknike rreth zbatimeve, një vend i përshtatshëm për to është kanali IRC për F-Droid-in. Për shkëmbime rreth shtresave të ulëta të Android-it, kanali IRC i Replicant-it dhe CyanogenMod-it janë më të përshtatshëm. Cilido në këtë bashkësi është mjaft miqësor dhe e ka për zemër të ndihmojë të tjerët, ndaj mos kini turp, por merrni pjesë!
Copyright © 2001-2012 Free Software Foundation Europe. Lejohet kopjimi fjalë për fjalë dhe shpërndarja e tërë këtij artikulli në çfarëdo media, me kusht që të ruhet ky shënim.

Etiketa: ACal, Android, Apple, CalDAV/CardDAV, Carlo Piana, Carrier IQ, copyleft, CyanogenMod, demokraci, dropbear, dyor, Enlightenment, F-Droid, Firefox OS, firmware, FreeBSD, FSFE, Funambol Sync, gentoo, GNU GPL, GNU/Linux, Google, Google Analytics, Google Market, Google Play Store, GTA04, hardware, HTML5, IMAP, kod burim, Kolab, kopjeruajtje, korporata, licencë, Maemo/MeeGo, Mer, Mozilla, ngarkues nisjeje, njëkohësim të dhënash, Openmoko, operator, ownCloud, pajisje celulare, përudhës, privatësi, pronësor, Qt, Replicant, Replicant OS, ROM, rsync, ShBA, shërbime rrjeti, shfletues, sistem operativ, software i lirë, Software-i si Shërbim, spiunim, SSH Daemon, SyncML, të dhëna personale, telefon, Tizen, value-added, Web, WebOS, WiFi, zbatim

Them pa sukses, sepse shifrat nga www.spreadfirefox.com flasin për 24 milionë shkarkime që nga 9 nëntori deri më sot. Pa llogaritur përhapjen përmes kopjesh të shkarkuara tashmë. Nuk besoj që këta janë përdoruesi të rinj me Firefox-in si gjëja e parë që u ra në dorë. Këtë e provon edhe gërryerja e përqindjes që përdor IE për shfletim në Internet.
Ka një postim të pasaktë, apo spekullues, në Forumi Shqiptar – Shletuesi Maxthon (ish MyIE). Sipas postimit, ndryshimi në madhësinë e shkarkimit të Firefox-it për Windows (5MB) dhe Linux (9MB) tregon që Firefox-i përdor kod nga Windows-i. Kjo thuhet si zbulim apo çfarë? Sigurisht që do të përdorë kod nga Windows-i, sepse Windows-i në fund të fundit është sistemi operativ që shërben si platformë për tërë zbatimet, e këta kanë nevojë për një platformë, ndryshe nuk xhirojnë. Nën Windows kjo platformë është Windows-i, nën Linux është Linux-i. Këtu nuk ka asnjë mister apo sekret që ka të bëjë me Firefox-in. Firefox-i, si çdo zbatim tjetër, ka nevojë të përdorë kod nga sistemi operativ. Kjo nuk do të thotë që përdoret kod nga IE-ja. Nëse ka dyshime për këtë, kodi i Firefox-it është i hapur, kushdo mund ta shohë e të bindet se cilat janë të vërtetat dhe cilat jo.
Diferenca në shkarkim ka të bëjë me ndryshimin midis dy platformave, dyorët për Linux janë më të mëdhenj se sa përkatësit për Windows, përpiluesit në dy sistemet janë të ndryshëm, 7zip i përdorur për ngjeshjen e paketës për Windows prodhon ngjeshje më të madhe, pra paketë më të vogël…
Sa për vizatimin e faqeve ndryshe në versionin preview dhe ndryshe në 1.0… këtu përpiqemi t’i faturojmë Firefox-it mëkatet e Microsoft-it. Çudia në këtë rast nuk është ndonjë imitim apo arritje në imitimin e IE-së siç shprehen në postim. Çudia është përpjekja për të mbuluar uzurpimin dhe devijimin e standarteve nga Microsoft-i për qëllimet e veta monopoliste. Ndërsa që

faqet në versionin 1.0 final hapeshin pothuaj njësoj si IE

është një shprehje pakuptim: një faqe duhet të hapet jo pothuaj, por saktësisht njësoj në të të gjithë shfletuesit. Nëse dikush krijon një faqe që të hapet vetëm nga disa shfletues, ky nuk është faji i shfletuesve të tjerë. E as do të jetë më problem i tyre, kur përdoruesit të fillojnë të kuptojnë rrengun që u bëhet me këtë.
A duhet të jetë Firefox-i i thjeshtë apo i përbërë, apo i ndërlikuar, apo shumë i ndërlikuar? Përgjigjja nuk ndihmon në krahasimin e tij me shfletuesit e tjerë, sepse kështu përpiqemi të krahasojmë një mundësi (si do ishte Firefox-i në rast se…) me një realitet (Maxthon apo IE sot). Cilido ka të drejtë të kërkojë apo të pëlqejë një apo ca funksione nga aksh shfletues. Sado të çuditshëm të jenë parapëlqimet në këtë rast. Por kjo nuk mund të shërbejë si bazë për krahasim mes tyre. Sepse është tejet subjektive si bazë.
Së fundi dihet që siguria asnjëherë në këtë botë nuk ka qenë e lidhur së brendshmi me 1 (Njëshin), sekreti po.

Etiketa: 7zip, IE, Internet Explorer, kod, Maxthon, monopol, ngjeshje, paketë, parapëlqime, platformë, Siguri, sistemi operativ, Windows, www.forumishqiptar.com, www.spreadfirefox.com, zbatim